Giáo viên tự tạo lập văn bản đọc hiểu cho đề văn được không?

Điều này dẫn đến yêu cầu giáo viên (GV) phải nắm thật chắc văn bản nào học sinh (HS) chưa từng được học. Theo một số GV, việc chọn cho được ngữ liệu “hoàn hảo” theo quan niệm bấy lâu nay dần khan hiếm và khó khăn hơn. Điều này đặt ra câu hỏi: GV tự soạn ngữ liệu để đưa vào đề kiểm tra môn văn cho khỏi “đụng hàng” có được không?

KHI GIÁO VIÊN CŨNG LÀ NGƯỜI SÁNG TÁC

Thông lệ quen thuộc là các GV phải lấy văn bản của các nhà thơ, nhà văn, tác giả uy tín. Nhiều thầy cô đặt vấn đề, nếu có năng khiếu sáng tác, đã xuất bản nhiều tập thơ, tập truyện, bài viết tốt của riêng mình; vậy có được sử dụng ngữ liệu này đưa vào đề kiểm tra hay không?

Một số GV cho rằng tự soạn ngữ liệu cho đề kiểm tra sẽ kích thích sự sáng tạo cho họ nhiều hơn trong việc dạy văn. HS sẽ thấy lý thú hơn khi làm bài, nếu văn bản hay, ý nghĩa. GV cũng tạm thời giải quyết được một phần về khâu chọn ngữ liệu khi làm đề. Với ngữ liệu của mình, thầy cô cũng sẽ nắm chắc nội dung văn bản, các câu hỏi và đáp án chấm cũng dễ chính xác hơn.

Lập luận học ngữ văn thì phải biết về tác giả văn học, và các tác phẩm của các tác giả văn học ấy rất cần đưa vào đề kiểm tra là chưa đúng hoàn toàn. Vì thực tế, theo quan sát, nhiều đề kiểm tra hiện nay có ngữ liệu rất mới, tác giả rất lạ, nguồn dẫn cũng thiếu độ tin cậy vì lấy từ các trang mạng xã hội.

Trong khi đó, thực tế cũng đã cho thấy để tiện lợi trong việc xác lập chủ đề của đề thi và thuận tiện cho cách đặt câu hỏi, nhiều ngữ liệu trong đề thi ở các kỳ thi quan trọng do chính bộ phận làm đề tự tạo lập. Ví dụ, đề thi tuyển sinh vào lớp 10 môn ngữ văn ở TP.HCM năm 2023 – 2024 vừa qua, có văn bản được tạo lập bởi người làm đề với tác giả là “Cô giáo của em”.

Ngay trong sách giáo khoa (SGK) ngữ văn 10, 11 chương trình mới cũng có rất nhiều văn bản mà nhóm tác giả biên soạn sách cũng tự tạo lập văn bản. Ví dụ, bài viết Quan niệm về thần tượng (Ngữ văn 10, bộ Chân trời sáng tạo), hay bài Một vài nét về nghệ thuật tự sự của Nam Cao trong truyện ngắn Đời thừa (Ngữ văn 11, bộ Kết nối tri thức với cuộc sống). Nếu tìm kiếm ngữ liệu bên ngoài sẽ khó có thể đáp ứng hoàn hảo những yêu cầu theo định hướng của bài học.

KHÔNG SỬ DỤNG LẠI VĂN BẢN ĐÃ DẠY ĐỂ RA ĐỀ KIỂM TRA

Thạc sĩ Trần Tiến Thành, chuyên viên môn ngữ văn Sở GD-ĐT TP.HCM, cho biết có các căn cứ pháp lý về việc “lấy ngữ liệu mới, ngoài SGK” trong kiểm tra, đánh giá môn ngữ văn.

Cụ thể, trong chương trình môn ngữ văn năm 2018 (trang 86-87) có hướng dẫn về đánh giá kết quả giáo dục: “Trong việc đánh giá kết quả học tập cuối năm học, cuối cấp học, cần đổi mới cách thức đánh giá (cấu trúc đề, cách nêu câu hỏi, phân giải độ khó…); sử dụng và khai thác ngữ liệu bảo đảm yêu cầu đánh giá được năng lực của HS, khắc phục tình trạng HS chỉ học thuộc bài hoặc sao chép tài liệu có sẵn; tránh dùng lại các văn bản ngữ liệu đã học để đánh giá được chính xác khả năng đọc hiểu và phân tích, cảm thụ tác phẩm văn học”.

Còn trong Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH ngày 21.7.2022 về việc hướng dẫn đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá môn ngữ văn có chỉ rõ: “Trong đánh giá kết quả học tập cuối học kỳ, cuối năm học, cuối cấp học, tránh dùng lại các văn bản đã học trong SGK làm ngữ liệu xây dựng các đề kiểm tra đọc hiểu và viết để đánh giá chính xác năng lực HS, khắc phục tình trạng HS chỉ học thuộc bài hoặc sao chép nội dung tài liệu có sẵn”.

Như vậy, theo thạc sĩ Thành, tinh thần của kiểm tra đánh giá theo năng lực (cụ thể ở đây là năng lực “đọc hiểu” và năng lực “viết”) là không sử dụng lại văn bản đã dạy cho HS để ra đề kiểm tra. HS cần vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học, đã rèn luyện để “đọc hiểu”, “phân tích, cảm thụ” một văn bản mới.

Chúng ta cũng thấy, đề ngữ văn của kỳ thi tốt nghiệp THPT, đề thi tuyển sinh lớp 10 của một số tỉnh thành (dù theo chương trình 2006), phần “đọc hiểu” cũng đã lấy văn bản ngoài SGK để đánh giá năng lực đọc hiểu của HS. Đây là bước đổi mới kiểm tra theo định hướng phát triển năng lực nhằm tiệm cận chương trình mới. Các loại văn bản được chọn để ra đề cũng đa dạng, văn bản văn học, văn bản thông tin, văn bản nghị luận. Như vậy, theo ông Trần Tiến Thành, việc chọn ngữ liệu mới để ra đề thi, đề kiểm tra cho phần “đọc hiểu” không phải là một yêu cầu quá mới mẻ, bất ngờ, mà yêu cầu này chúng ta đã thực hiện nhiều năm qua.

Trong một vài trường hợp, với những HS đọc rộng, đọc nhiều, chăm chỉ rèn kỹ năng đọc hiểu thì văn bản GV chọn để ra đề có thể các em này đã đọc qua, đã quen thuộc. Đây là tình huống trùng hợp ngẫu nhiên.

“Vậy điều cần thực hiện là thầy cô không ra lại những văn bản mà thầy cô đã dạy, đã cho HS rèn luyện. Còn các văn bản mà HS tự đọc, tự học từ nhiều nguồn khác nhau thì thầy cô khó có thể biết hết để tránh khi ra đề”, ông Thành nhấn mạnh.

TIÊU CHÍ CHỌN NGỮ LIỆU

Thạc sĩ Trần Tiến Thành cho hay, tiêu chí lựa chọn ngữ liệu là căn cứ, tham khảo các văn bản trong SGK; xây dựng ngân hàng đề, kho ngữ liệu dùng chung để ra đề; chọn ngữ liệu phải gắn với việc xử lý ngữ liệu như cắt lược, lược dẫn, cước chú, thêm chú thích, cung cấp thông tin về bối cảnh (nếu cần)… để hỗ trợ HS trong việc đọc hiểu văn bản. Chú ý về độ khó, về dung lượng, về sự phù hợp giữa thời gian làm bài, ngữ liệu và các yêu cầu. Có thể ngữ liệu ngắn nhưng khó, ngữ liệu dài nhưng lại dễ do liên quan đến cấu trúc ngữ pháp, từ vựng, các thuật ngữ, nội dung (quen thuộc hay mới lạ, chuyên sâu).

Về việc một số GV muốn tự soạn ngữ liệu để ra đề, theo thạc sĩ Trần Tiến Thành, có thể thầy cô cho rằng ngữ liệu (là các văn bản thông tin; văn bản nghị luận; các tác phẩm thơ, truyện) do mình viết đáp ứng tốt tất cả các yêu cầu về tư tưởng, về giá trị thẩm mỹ, giá trị giáo dục, đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về đặc trưng thể loại. Tuy nhiên, để khách quan thì ngữ liệu ấy cần được thẩm định, phản biện độc lập trước khi được sử dụng để ra đề.

“Thầy cô có thể gửi các văn bản thông tin; văn bản nghị luận, các tác phẩm thơ, truyện do mình viết đó đến các nhà xuất bản; các báo, đài để thẩm định, đăng tải, xuất bản hoặc gửi đến các chuyên gia để thẩm định, phản biện. Đây là những kênh, những cách thẩm định hiệu quả về giá trị của các ngữ liệu do thầy cô tự soạn. Sau khi lập được kho dữ liệu đảm bảo các yêu cầu, chúng ta mới lựa chọn, sử dụng để ra đề. Nếu dùng ngữ liệu chưa qua các kênh sàng lọc, thẩm định, phản biện để ra đề là không khoa học, tiềm ẩn nhiều nguy cơ sai sót. Thực tế cho thấy việc sử dụng ngữ liệu từ các sách, báo của các tác giả uy tín thì thuận tiện hơn, hiệu quả hơn là việc GV tự soạn ngữ liệu”, thạc sĩ Trần Tiến Thành nhấn mạnh.