Giáo sư hàn lâm mở công ty ‘khởi nghiệp trong garage’

“Công ty khởi nghiệp trong garage”

Ngày 6.9.2019, trên trang mạng xã hội đăng tin nhóm Torus Actions (còn được gọi là Torus AI) đoạt giải thưởng quốc tế ISIC 2019 (giải thưởng của Hiệp hội Hình ảnh y khoa da liễu quốc tế – The International Skin Imaging Collaboration) về AI chẩn đoán ung thư da qua hình ảnh. Torus Actions đoạt giải nhì, phần thưởng kèm theo là một khoản tiền mặt nhỏ (2.000 USD) và một giấy mời báo cáo tại hội nghị quốc tế MICCAI 2019 về AI trong y tế diễn ra tại Thẩm Quyến, Trung Quốc một tháng sau đó.

Giải thưởng ISIC 2019 nhỏ nhưng ý nghĩa lớn, bởi đối thủ cạnh tranh với Torus AI là những nhóm nghiên cứu AI trong y tế từ các trường đại học, viện nghiên cứu và các công ty lớn như là IBM, Tencent (công ty Trung Quốc rất lớn về AI với vốn hóa cỡ 500 tỉ USD), Viện Công nghệ Bắc Kinh, Đại học Hamburg, Đại học Ben Gurion…, trong khi nhóm Torus Actions mới đang “tập tễnh học nghề” và hầu như chưa có khái niệm gì về các bệnh da liễu.

Nhờ giải thưởng này mà năm 2020 Torus được mời tham gia một dự án của ERC (Ủy ban Nghiên cứu châu Âu) gọi là ITOBOS về chẩn đoán ung thư da, với khoản tài trợ trên 600.000 euro dành cho Torus, là một khoản rất lớn đối với công ty vào thời điểm đó. Giải thưởng đã khích lệ Torus tập trung nghiên cứu vào lĩnh vực da liễu, dẫn đến việc thành lập Công ty BelleTorus chuyên về da liễu có trụ sở ở Mỹ vào năm 2021, cùng với sản phẩm giúp chẩn đoán mọi loại bệnh da khác nhau, từ những bệnh phổ biến nhất cho đến những bệnh hiếm nhất.

Torus Actions, hay thường gọi là Torus hay Torus AI, là một công ty về trí tuệ nhân tạo do Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng lập ra cùng với một số bạn bè và học trò cũ ở Toulouse (Pháp) vào ngày quốc tế phụ nữ 8.3.2019. Chủ tịch đầu tiên của công ty là nhà văn Lê Ngọc Mai, vợ của Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng. “Nhà tài trợ” đầu tiên cho Torus là Tập đoàn FPT, bởi các bậc tiền bối của FPT như Trương Gia Bình, Nguyễn Thành Nam là các “đại ca đồng môn” của Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng.

Các nhà khoa học ở Torus AI tự gọi công ty của mình là “công ty khởi nghiệp trong garage”, vì sự đơn sơ của công ty những ngày đầu khởi nghiệp. “Lúc mới thành lập, Torus thiếu thốn đủ thứ, phải “mượn chui” phòng làm việc ở Đại học Toulouse, Pháp làm trụ sở. Sau mấy tháng mới dám tuyển một nhân viên đầu tiên. Tuy vậy, ngay từ đầu Torus đã có hai thế mạnh mà hiếm nơi khác có, đó là nhiệt huyết vô biên, tinh thần làm việc say sưa để tạo ra những cái tốt đẹp cho xã hội, và thứ hai là nền tảng toán học và thuật toán vững chắc để có thể tìm ra những lời giải tối ưu cho các vấn đề dù mới mẻ đến đâu”, Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng nói.

Cởi bỏ chiếc áo “giáo sư hàn lâm” để làm “giáo sư thực chiến”

Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng là một nhân vật thú vị với giới báo chí trong nước. Ông sinh cuối năm 1970, đi học sớm một năm, và được dự thi toán quốc tế (IMO) vào mùa hè năm 1985 khi đang là học sinh lớp 11. Cho đến nay, ông vẫn giữ kỷ lục học sinh Việt Nam nhỏ tuổi nhất đoạt huy chương vàng IMO. Sau đó ông được nhà nước gửi sang Nga (Liên Xô cũ) học toán.

Tự nhận mình là “con cừu đen của làng toán”, làm toán vì “nghiệp chướng”, vì những xô đẩy ngẫu nhiên của cuộc đời chứ không hẳn đó là ước mơ, nhưng Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng đã sớm định vị được mình trong cộng đồng toán học quốc tế. Năm 2002, khi mới 32 tuổi, ông được bổ nhiệm giáo sư ở Đại học Toulouse, Pháp. 5 năm sau, khi mới 37 tuổi, ông được Ủy ban Quốc gia về đại học của Pháp (CNU) phong hàm giáo sư hạng nhất. 8 năm sau thì ông được phong hàm giáo sư hạng đặc biệt. Mỗi thành tựu của ông đều là “hiện tượng” đối với người Việt Nam hồi ấy nên đều được báo chí đưa tin.

Cách đây khoảng 10 – 15 năm, ông thường xuyên xuất hiện trên báo với vai trò phản biện xã hội, đặc biệt là phản biện chính sách khoa học – giáo dục. Năm 2015, ông xuất hiện với vai trò nhà sáng lập Công ty giáo dục Sputnik, một công ty chuyên làm sách giáo dục, sách cho thiếu nhi. Chính ông trực tiếp dịch và viết nhiều cuốn sách toán dành cho thiếu nhi… Đại để là một nhà khoa học sôi nổi, tràn đầy nhiệt huyết, giàu năng lượng, hôi hổi sức sống, yêu đời, yêu toán…

Rồi bỗng nhiên người ta thấy ông “mất tích” trên mạng xã hội, trên truyền thông. Hóa ra ông bỏ Đại học Toulouse, bỏ môi trường hàn lâm, chui vào một căn phòng 27 m² để… khởi nghiệp (thực ra hai tháng sau khi thành lập, Công ty Torus AI mới có được trụ sở đầu tiên này). Vài ba năm nay thì ông bắt đầu xuất hiện trở lại ở một số hội nghị hoặc hoạt động bài giảng đại chúng trong nước, với vai trò “giáo sư thực chiến” khởi nghiệp về lĩnh vực AI.

Hệ sinh thái “hình xuyến”

Câu chuyện “căn phòng 27 m²” đã trở thành kỷ niệm. Tháng 1.2020 thì “Garage startup Torus AI” tiến một bước mới, được nhận vào khu khởi nghiệp của thành phố Toulouse với một phòng làm việc rộng 100 m². Đến năm 2021 Torus thuê thêm hai phòng trong khu khởi nghiệp đó, nâng tổng diện tích lên 270 m², đủ chỗ cho 20 nhà Math-AI làm việc. Đến tháng 2.2022 Torus AI mua được một tòa nhà có diện tích 600 m² làm trụ sở, bên trong có cả bếp ăn và phòng tập gym. Nhân lực tại trụ sở ở Toulouse hiện nay có hơn 30 người, đến từ 10 quốc gia khác nhau ở đủ châu lục Âu, Á, Phi, Mỹ.

Khi bắt đầu thảo luận lập công ty (2018), công cụ của “nhóm dự án Torus” là cái GPU bộ nhớ 7 GB để ì ạch chạy deep learning (học sâu). Sau khi thành lập công ty năm 2019, Torus Actions đã nâng cấp mua sắm một loạt máy tính chạy deep learning với GPU có bộ nhớ 24 GB, tốt hơn cả các máy tại Viện Nghiên cứu tin học Toulouse (thuộc nhà nước Pháp), đến mức nghiên cứu sinh bên đó phải sang dùng nhờ máy Torus để chạy deep learning. Từ năm 2020 Torus đã thắt lưng buộc bụng để đầu tư các máy mới với GPU có bộ nhớ 48 GB, gấp đôi năm trước, giá thì đắt gấp ba, để nhằm tạo ra các sản phẩm AI đứng đầu thế giới. Còn cái GPU 7 GB ban đầu nay đã được ”về hưu”, chỉ dùng để xem YouTube.

Torus AI hoạt động như một trung tâm nghiên cứu phát triển, và một lò ươm các giải pháp AI. Thành công lớn đầu tiên là giải pháp AI cho da liễu, với sự ra đời của Công ty BelleTorus ở Mỹ. BelleTorus đã có nhiều khách hàng và đối tác là các công ty dược phẩm lớn, các chuỗi bệnh viện, các tổ chức chính phủ và tổ chức phi chính phủ trên toàn thế giới, bao gồm cả WHO (Tổ chức Y tế thế giới) và NIH (Viện Y tế quốc gia Mỹ). Mới đây, ARPA-H (cơ quan Dự án nghiên cứu tiên tiến về y tế của Mỹ) trao hợp đồng trị giá 3,5 triệu USD cho BelleTorus để mở rộng quyền tiếp cận chăm sóc sức khỏe nhi khoa bằng trí tuệ nhân tạo.

Ngoài lĩnh vực da liễu, Torus còn phát triển các mảng AI khác, như là y tế (ngoài da liễu), xử lý tín hiệu, và gần đây hơn là mảng AI tạo sinh. Mảng xử lý tín hiệu của Torus đã có hợp đồng với Ủy ban Vũ trụ quốc gia (CNES), và đã được vào chương trình trọng điểm “France 2030” của chính phủ Pháp đầu tư cho công nghệ tương lai. Ngoài BelleTorus, Torus còn đồng sáng lập cùng các đối tác những công ty khác ở Pháp và trên thế giới, đặc biệt là ở Việt Nam, để tạo ra một “hệ sinh thái Torus” gồm các công ty khởi nghiệp với các chức năng, chuyên môn khác nhau, giúp nhau phát triển.

Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng “định danh” trong cộng đồng toán quốc tế đương đại bởi định luật bảo toàn hình xuyến, “mọi thứ được bảo toàn bởi một hệ động lực cũng được bảo toàn bởi các hành động hình xuyến liên quan của nó”. Vì thế ông gọi tên công ty của mình là Torus, nghĩa là hình xuyến, với kỳ vọng sẽ làm nên một sự nghiệp để đời, không phải về tài chính, mà với khát vọng mang sứ mệnh tạo ra các giải pháp trí tuệ vì hạnh phúc của hàng triệu người trên trái đất.

Muốn AI “ra tiền” thì phải thực làm

Là một trong số ít giáo sư người Việt thành danh ở lĩnh vực toán lý thuyết chuyển sang “khởi nghiệp” về AI, mỗi lần về nước là Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng lại được nhiều cơ sở nghiên cứu trong nước mời nói chuyện về AI. “Muốn làm được AI thực sự thì phải thực hành. Tôi có những đồng nghiệp ngành toán nói về lý thuyết AI thì thao thao bất tuyệt nhưng đến thực hành là “tịt”, và như thế thì chưa “ra tiền” được. Thực hành khác lý thuyết nhiều lắm”, Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng chia sẻ.

Cũng theo Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng, muốn thực hành được thì cách tốt nhất là tham gia các đề tài cụ thể. Đầu tiên là dễ, rồi khó dần lên. Đầu tiên là bắt chước thật nhiều, rồi sau là tìm cách hiểu kỹ và sáng tạo. Đề tài để thực hành thì nhiều, cứ tra internet là ra đủ các loại hướng dẫn, chia sẻ thực hành ứng dụng AI. Thực hành một mình thì chậm tiến. Làm theo nhóm, đặc biệt nếu có người đã biết chỉ cho các bước, thì nhanh hơn. Sau khi đã thực hành chán chê rồi, thông thạo các công cụ rồi, thì cuối cùng các vấn đề AI lại trở thành vấn đề… toán học. Đó là lúc người làm AI thực sự cần đến các ý tưởng toán học, không chỉ là toán phổ thông, mà là toán hiện đại (toán cao cấp). Bởi vậy, những người giỏi toán thật sự ngày nay, chuyển sang làm AI là “có giá”. Tất nhiên với điều kiện là đầu óc phải cởi mở, phải chịu khó học cái mới, phải có tư tưởng ứng dụng thật sự chứ không chỉ “lý thuyết suông”.

Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng cho rằng Việt Nam có nhiều cơ hội để đầu tư và phát triển lĩnh vực AI trong giáo dục, y tế, an ninh mạng, quản trị… Nguồn nhân lực là yếu tố quan trọng nhất trong đầu tư và phát triển AI. Mà người Việt Nam thì rất thông minh, tiềm năng trí tuệ của người dân Việt Nam không kém các nước khác. Điểm mạnh của Việt Nam hiện nay là có đội ngũ nghiên cứu viên AI trẻ được đào tạo bài bản ở trong và ngoài nước, và giá thành lao động ở Việt Nam còn đang rẻ so với thế giới. “Thách thức mà Việt Nam phải đối mặt khi phát triển ngành AI là cơ sở hạ tầng dữ liệu và điện toán còn ở giai đoạn sơ khai, dữ liệu tuy nhiều nhưng lại phân tán, chủ yếu ở dạng thô, chưa qua xử lý và chưa chuẩn hóa. Bên cạnh đó, có rất nhiều rủi ro trong việc đầu tư và phát triển AI. Chúng ta nên nhận ra những gì mình đang thiếu và tìm cách lấp đầy những thiếu sót đó để tránh rủi ro. Ngoài ra, cần tập hợp một mạng lưới những người cùng làm việc về AI để lấp đầy những gì chúng ta còn thiếu. Mạng lưới chúng ta thiết lập càng rộng thì chúng ta càng có nhiều cơ hội phát triển ngành AI”, Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng chia sẻ.