Giải pháp từ thực tiễn

“Chìa khóa” phối hợp là “phân vai” rõ

TS Lê Viết Khuyến – Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường ĐH, cao đẳng Việt Nam cho rằng, cơ chế thành lập Hội đồng trường gắn liền với việc tự chủ. Chỉ các trường ĐH tự chủ mới cần đến Hội đồng trường, còn những trường ĐH chưa tự chủ thì “còn vướng” vì có cơ quan chủ quản.

“Đến thời điểm này chỉ mới có 23 trường ĐH công lập được quyền thí điểm thực hiện tự chủ ĐH. Các trường ĐH còn lại vẫn đang hoạt động theo cơ chế chủ quản, tức là có cơ quan quản lý trực tiếp. Thực tế đã ghi nhận nảy sinh những rắc rối ở một số trường ĐH xuất phát từ sự “phân vai” không rõ ràng giữa trách nhiệm, quyền lực của hiệu trưởng – Hội đồng trường – cơ quan chủ quản”– TS Lê Viết Khuyến nêu quan điểm.

Thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) cho biết, đến nay vẫn còn một số ít các cơ sở giáo dục ĐH công lập và tư thục chưa thành lập Hội đồng trường. Trong khi đó, 174 cơ sở giáo dục ĐH công lập với rất nhiều cơ quan chủ quản khác nhau, có trường trực thuộc bộ, có trường trực thuộc UBND tỉnh… Về tổ chức Đảng cấp trên cũng có sự khác nhau, có trường thuộc Ban cán sự đảng, có trường trực Đảng ủy khối… Do đó, trong lãnh đạo, chỉ đạo, đặc biệt trong công tác cán bộ sẽ có sự không đồng bộ giữa các đơn vị.

Tại Hà Nội, phần lớn các trường ĐH, cao đẳng trên địa bàn thành phố đã thành lập Hội đồng trường với các mô hình khác nhau như Bí thư Đảng ủy là Chủ tịch Hội đồng trường; Bí thư là Hiệu trưởng; Bí thư vừa là Chủ tịch Hội đồng trường vừa là Hiệu trưởng… Nhiều trường trong số đó đã xây dựng và ban hành thực hiện quy chế phối hợp giữa cấp ủy với Hội đồng trường, Ban Giám hiệu nhưng phương thức phối hợp còn lỏng lẻo, chưa thống nhất trong việc triển khai nhiệm vụ. Để khắc phục tình trạng này, Thành ủy Hà Nội đã ban hành Khung quy chế mẫu “Phối hợp giữa cấp ủy với Hội đồng trường, Ban Giám hiệu các trường ĐH, cao đẳng trên địa bàn thành phố Hà Nội” giúp các hoạt động trong nhà trường được triển khai một cách hài hòa, không chồng chéo và rõ chức năng, nhiệm vụ. Từ đây, mỗi nhà trường xây dựng cho mình một quy chế hoạt động riêng với sự phân công cụ thể, chi tiết trong lãnh đạo nhà trường với sự thống nhất cao về vai trò, trách nhiệm, quyền hạn giúp phối hợp công việc hiệu quả, thông suốt.

Chia sẻ thực tiễn phối hợp giữa Đảng ủy, Hội đồng trường và Hiệu trưởng tại Trường ĐH Vinh, GS Nguyễn Huy Bằng – Hiệu trưởng Trường ĐH Vinh cho biết, đối với chiến lược phát triển của nhà trường, Đảng ủy chủ trương về định hướng phát triển, trên cơ sở đó, Hiệu trưởng xây dựng, lấy ý kiến các bên liên quan, trình Hội đồng trường thông qua, ban hành. Từ đó, lấy làm căn cứ triển khai thực hiện các hoạt động hàng năm. GS Bằng khẳng định, thiết chế Đảng ủy, Hội đồng trường, Ban Giám hiệu cùng với các thiết chế khác là những bộ phận không thể thiếu để thúc đẩy một cơ sở giáo dục ĐH phát triển hài hoà, bền vững. Vấn đề là phải đúng vai, thuộc bài, và đúng lúc, đúng nơi, đúng chỗ. Nếu vấn đề về mô hình, quy chế hoạt động của 3 thể chế này không dung hòa sẽ dẫn đến khó khăn trong quá trình vận hành.

TS Chu Mạnh Hùng – Chủ tịch Hội đồng trường Trường ĐH Luật Hà Nội cho biết, trước đây nhiều quyết định trong việc định hướng phát triển của nhà trường thuộc về cơ quan chủ quản. Tuy nhiên, sau khi Hội đồng trường được thành lập đã quyết định những vấn đề lớn của nhà trường theo quy định của Luật Giáo dục ĐH như: Quyết định về chiến lược, kế hoạch phát triển, kế hoạch hàng năm của trường ĐH; Ban hành quy chế tổ chức và hoạt động, quy chế tài chính, quy chế dân chủ ở cơ sở; Quyết định phương hướng tuyển sinh, mở ngành, đào tạo, liên kết đào tạo, hoạt động khoa học và công nghệ, hợp tác quốc tế; chính sách bảo đảm chất lượng giáo dục ĐH hợp tác giữa trường ĐH với doanh nghiệp, đơn vị sử dụng lao động…

GS Nguyễn Đình Đức – Chủ tịch Hội đồng Trường ĐH Công nghệ (ĐH Quốc gia Hà Nội) cũng nêu giải pháp liên quan đến việc xác định rõ vai trò và vị trí của Hội đồng trường với Ban giám hiệu. Với trường công lập tự chủ, Hội đồng trường tương tự Hội đồng quản trị ở doanh nghiệp, còn Hiệu trưởng và Ban giám hiệu như giám đốc, ban giám đốc. Với các trường ngoài công lập, Hội đồng quản trị phải có vai trò quyết định như Hội đồng trường. Theo GS Đức, Chủ tịch Hội đồng trường quan trọng hơn Hiệu trưởng, trực tiếp hoạch định chính sách, chiến lược, nhưng không được thể hiện rõ nét trong luật dẫn đến nhiều nơi vẫn loay hoay “ai lớn hơn”, rồi chọn người qua loa.

Giải pháp đồng bộ từ luật pháp

Hiện Nghị định 99/2019 ban hành ngày 30/12/2019 của Thủ tướng Chính phủ sau 5 năm triển khai đã nảy sinh nhiều bất cập trong quá trình triển khai. Trong đó, một nội dung được nhiều người quan tâm đó là trong các văn bản pháp luật hiện hành chưa quy định rõ cơ quan, đơn vị có thẩm quyền bổ nhiệm đối với Hiệu trưởng cơ sở giáo dục ĐH công lập là Hội đồng trường hay cơ quan quản lý trực tiếp. Trong thực tế những năm gần đây đã xảy ra trường hợp Hội đồng trường ra Nghị quyết giao quyền Hiệu trưởng, giao phụ trách đơn vị mà không có sự “công nhận” của cơ quan chủ quản trong khi có nơi khác lại có sự “công nhận” của cơ quan chủ quản gây nên những ý kiến trái chiều.

Dự thảo những nội dung sửa đổi của Nghị định 99/2019 thực thi Luật Giáo dục ĐH đang được Bộ GDĐT triển khai xác định rõ cấp có thẩm quyền bổ nhiệm, công nhận đối với Hiệu trưởng các cơ sở giáo dục ĐH công lập là cơ quan quản lý trực tiếp. Trước đó, Nghị định hướng dẫn chưa quy định rõ thẩm quyền này thuộc Hội đồng trường hay cơ quan quản lý trực tiếp.

Cơ quan quản lý trực tiếp cũng quyết định việc giao quyền Hiệu trưởng hoặc giao phụ trách trường trong trường hợp trường ĐH mới được thành lập, trường khuyết hiệu trưởng quá 6 tháng mà chưa gửi tờ trình đề nghị công nhận hiệu trưởng tới cơ quan quản lý trực tiếp. Việc này sẽ duy trì cho tới khi có quyết định công nhận hiệu trưởng chính thức theo đề xuất của Hội đồng trường.

Liên quan đến thành viên của Hội đồng trường, Bộ GDĐT cũng đưa vào dự thảo quy định thành viên ngoài trường ĐH chiếm tỷ lệ tối thiểu là 30% tổng số thành viên của Hội đồng trường, bao gồm đại diện của cơ quan quản lý trực tiếp. Số lượng người đại diện cơ quan quản lý trực tiếp cử không quá 50% tổng số thành viên ngoài trường ĐH nhằm phát huy quyền tự chủ. Trong khi đó, dự thảo cũng điều chỉnh giảm tỷ lệ % tổng số viên chức, người lao động của trường ĐH tham dự hội nghị đại biểu bầu thành viên Hội đồng trường từ trên 50% xuống tối thiểu 20%. Dự thảo cũng điều chỉnh các quy định về bãi nhiệm, miễn nhiệm Chủ tịch Hội đồng trường và thành viên Hội đồng trường, bổ sung quy định về thủ tục thay thế thành viên Hội đồng trường…

Hàng loạt những bất cập nảy sinh trong quá trình thực thi quy định của pháp luật về việc thành lập và hoạt động của Hội đồng trường đã được chỉ ra, Bộ GDĐT đang có những tiếp thu và điều chỉnh thể hiện trong dự thảo nhằm hướng tới để các thiết chế hoạt động hiệu quả, hài hòa.

Bên cạnh đó, GS.TSKH Bùi Văn Ga – nguyên Thứ trưởng Bộ GDĐT cũng đề xuất, hiện nay hoạt động của trường ĐH chịu sự điều chỉnh của rất nhiều văn bản quy phạm pháp luật, không chỉ dựa vào Luật Giáo dục ĐH. Để thực hiện tự chủ thành công, yêu cầu đặt ra là cần sửa đổi rất nhiều luật và văn bản quy phạm pháp luật liên quan như Luật Tài chính, Luật Đầu tư công, Luật Công chức, viên chức… Trong các văn bản này cần thay thế cơ quan chủ quản bằng Hội đồng trường.

TS Lê Đông Phương – nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giáo dục đại học, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam (Bộ GDĐT): Thận trọng khi chọn lựa thành viên hội đồng trường

Để Hội đồng trường có những quyết sách đúng và trúng đòi hỏi nhiều yếu tố trong đó yêu cầu về năng lực quản trị là quan trọng. Hội đồng trường không nên là hội đồng đại diện cho một nhóm thành phần nào, không phải bày cho “đủ mâm, đủ bát” mà phải thực sự là những con người ưu tú trong xã hội, am hiểu tình hình phát triển kinh tế – xã hội, có khả năng dự báo những thay đổi để từ đó đưa ra ý kiến tư vấn, định hướng phát triển của nhà trường. Đối với thành viên trong Hội đồng trường đồng thời cũng là người trong trường, tôi cho rằng cần thận trọng lựa chọn vì bản thân họ có “vai trò kép”, khó độc lập thực sự trong việc đưa ra các quyết sách, giám sát việc thực hiện có hiệu quả, bền vững vì giới hạn thời gian tham gia Hội đồng trường có thể chỉ một nhiệm kỳ… Tất cả các thành viên Hội đồng trường nếu hoạt động không hiệu quả cần có cơ chế miễn nhiệm thông qua định kỳ rà soát, đánh giá hoạt động phối hợp.

(còn nữa)