Trang chủNewsVăn hóa - Xã hộiGia Định Thành trước cơn bão dữ

Gia Định Thành trước cơn bão dữ


Câu chuyện Lê Văn Khôi nổi dậy tạo binh biến thành Phan Yên (thường dùng là Phiên An) luôn được các nhà nghiên cứu và thế hệ hậu sinh quan tâm. Và với những công bố mới nhất từ nhiều nguồn tư liệu quý của nhà nghiên cứu Trần Hoàng Vũ cho phép phục dựng lại “bức tranh” toàn cảnh cuộc nổi dậy của Lê Văn Khôi một cách chi tiết. Từ đó, nhiều “bí ẩn” lịch sử giai đoạn này cũng được “giải mã” một cách kinh ngạc…

Gia Định Thành trước cơn bão dữ- Ảnh 1.

Gia Định thành và Phan Yên trấn trong An Nam đại quốc họa đồ của Taberd năm 1838

Năm 1802, Nguyễn vương Ánh cất đại quân vượt sông Gianh tiến ra Bắc Hà. Triều đại Tây Sơn sụp đổ như núi lở. Nguyễn vương Ánh (vua Gia Long) lúc này đối mặt với nhiệm vụ mới là phải xây dựng một hệ thống cai trị mới cho lãnh thổ vừa thống nhất sau hơn hai thế kỷ chia cắt.

Trong những ngày đầu tiên mới vào Thăng Long, vua Gia Long phải viện đến kiến thức của một cựu thần Tây Sơn – Nguyễn Văn Dụng. Thông qua ông này, vua Gia Long tham khảo hệ thống thuế khóa của triều Tây Sơn thiết lập trên đất bắc. Nhà vua còn tiếp thu một tổ chức chính quyền của triều Tây Sơn, đó là hệ thống Bắc Thành.

Tiền thân của hệ thống Bắc Thành là một nhóm quan lại do Nguyễn Huệ để lại Thăng Long vào năm 1788, sau khi đã tiêu diệt Vũ Văn Nhậm. Đầu năm 1789, sau khi đã tạm thời ổn định tình hình ngoài bắc, hoàng đế Quang Trung quay về Phú Xuân. Tên gọi Bắc Thành là do nhà Tây Sơn đặt. Khi chuẩn bị quay về Phú Xuân vào tháng 9 năm Gia Long thứ nhất (1802), vua Gia Long đã âm thầm áp dụng lại hệ thống cai trị của Tây Sơn. Ông nói rằng: “Duy đất Bắc Hà vừa dẹp yên, dân vật đều mới, mà thành Thăng Long lại là nơi quan trọng của Bắc Hà, cần có trọng thần để trấn giữ mới được” (Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam thực lục, tập 1).

Gia Long bèn đặt ra chức Tổng trấn Bắc Thành để quản lý. Nhưng vua không hề xem Bắc Thành như một cơ cấu hành chính có tính chất tạm thời. Ngược lại, ông còn mở rộng nó xuống phía nam.

SỰ RA ĐỜI CỦA GIA ĐỊNH THÀNH

Năm Gia Long thứ 7 (1808), ông bắt đầu đặt ra Gia Định Thành. Trịnh Hoài Đức cho biết: “Gia Định lĩnh các việc binh, dân, phú, dịch của năm trấn Phan Yên, Biên Hòa, Vĩnh Thanh, Định Tường, Hà Tiên; xa lĩnh cả trấn Bình Thuận, phàm về việc binh [của Bình Thuận] phải theo sự tiết chế, phú dịch hình danh thì được kinh lý riêng”.

Gia Định Thành trước cơn bão dữ- Ảnh 2.

Dấu kiềm Gia Định thành Tổng trấn chi ấn

Đứng đầu Gia Định Thành là Tổng trấn (quan võ) và Hiệp tổng trấn (quan văn), rồi về sau bổ sung thêm chức Phó tổng trấn. Bên dưới là một hệ thống quan lại hỗ trợ. Mặc dù có quy mô nhỏ hơn hẳn Bắc Thành, quy định năm 1808 đã là một sự mở rộng so với bộ máy Lưu trấn Gia Định bốn năm trước. Bấy giờ tại Gia Định mỗi ty chỉ có 100 người, và chỉ mới có 4 phòng: Hộ, Binh, Hình, Công. Cuối năm Gia Long thứ 12 (1813), vua Gia Long mới bắt đầu đặt bốn tào Hộ, Binh, Hình, Công ở Gia Định Thành. Gia Định Thành mỗi tháng hai lần phải phái người về kinh tâu việc.

Dưới thời Gia Long, vai trò cai trị được chia đều cho hai vị trí quan võ (Tổng trấn) và quan văn (Hiệp tổng trấn), rồi về sau được bổ sung thêm Phó tổng trấn. Các chức vụ đứng đầu Gia Định Thành được luân chuyển sau một thời gian nhất định. Điều này hẳn là nhằm đề phòng việc thiết lập mối liên kết quá chặt chẽ giữa người đứng đầu Gia Định Thành với các nhóm lợi ích tại địa phương. Sau khi vua Gia Long băng hà, thông lệ này đã bị người kế nhiệm phá vỡ. Vua Minh Mạng đã hoàn toàn ủy thác quyền cai trị cho Tổng trấn Lê Văn Duyệt, dần dần phế bỏ hoàn toàn chức Hiệp tổng trấn rồi Phó tổng trấn. Đây là mầm mống tạo ra xung đột giữa chính quyền Gia Định Thành với triều đình Huế. (còn tiếp)

(Trích sách Phan Yên Thành binh biến ký – toàn cảnh cuộc nổi dậy của Lê Văn Khôi, NXB Tổng hợp TP.HCM vừa ấn hành).

Thành Phan Yên hay Thành Phiên An ?

Tỉnh 藩安 ngày nay thường được dịch là Phiên An. Nhưng trên Journal of the Asiatic Society of Bengal năm 1837 có ghi: “the second, Phan yên or Sài gòn, which is the fortified town of the same name” (trấn thứ hai, Phan Yên hay Sài Gòn, có thành trấn mang cùng tên). Từ điển do Giám mục Taberd ấn hành (năm 1838) cũng có mục từ “trấn”, liệt kê tên các trấn trong cả nước, có kèm chữ Hán và chữ Quốc ngữ. Ở đó, 藩安 cũng được phiên là Phan Yên.

Đại Nam quấc âm tự vị in năm 1895, tại mục từ “Yên”, Huình Tịnh Của ghi: “Phan (Yên). Tên cũ tỉnh Gia-định”. Tên gọi Phan Yên vẫn còn được sử dụng trong các ấn phẩm đến tận những năm đầu thế kỷ 20. Năm 1910, Diệp Văn Cương xuất bản tiểu thuyết Phan Yên ngoại sử. Sự thống nhất này cho phép chúng ta xác định tên gọi thời đó là Phan Yên, chứ không phải Phiên An như các bản dịch sử liệu ngày nay thường dùng.

Vì không còn được sử dụng trong các văn bản pháp quy cũng như trong đời sống thường nhật, tên gọi Phan Yên dần dần phai nhạt. Khoảng cuối thập niên 1920, những cách phiên âm khác xuất hiện. Năm 1926, trong ấn phẩm Lê Tả quân tiểu sử và linh sám xuất bản tại Hà Nội, tác giả đã dùng cách đọc thành Phan An, tỉnh Phan An. Trong bản dịch quốc ngữ Đại Nam liệt truyện tiền biên của triều đình Huế thực hiện để phát cho các trường học (năm 1929), cách đọc Phiên An đã xuất hiện. Cách phiên âm Phan Yên, Phan An và Phiên An vẫn được các dịch giả và tác giả khác sử dụng. Đáng chú ý là bản dịch Gia Định thành thông chí năm 1972 và 1998 đều dùng Phiên An. Vì đây là tư liệu hàng đầu để nghiên cứu về lịch sử, địa lý và văn hóa Nam kỳ nên cách đọc Phiên An dần chiếm ưu thế.




Nguồn: https://thanhnien.vn/gia-dinh-thanh-truoc-con-bao-du-185241227233449365.htm

Cùng chủ đề

Lộn xộn ở tuyến phố ẩm thực vừa khai trương tại Hà Nội

TPO - Dù mới khai trương, phố ẩm thực Nguyễn Văn Tuyết (Đống Đa, Hà Nội) đã có tình trạng lấn chiếm vỉa hè, đi xe vào trong tuyến phố gây mất mỹ quan đô thị và trật tự giao thông. 20/01/2025 | 14:20 TPO -...

“Cha mẹ có thiên vị không” và câu trả lời từ góc nhìn khoa học

(Dân trí) - Đa số cha mẹ đều cố gắng duy trì sự công bằng trong cách thể hiện tình cảm với các con. Hầu như không cha mẹ nào công khai thừa nhận rằng mình "cưng" con nào hơn. Dù vậy, nghiên cứu của Đại học Brigham Young (Mỹ) cho thấy rằng cha mẹ ở xứ cờ hoa có xu hướng cưng chiều con gái hơn con trai.Kết luận này được nhóm các nhà khoa học đưa ra sau...

Hơn 200 triệu đồng đến với bố mẹ nghèo bán nhà cứu con ung thư

(Dân trí) - Cảm thương trước hoàn cảnh của người cha nghèo bán nhà lấy tiền chữa bệnh ung thư cho con, bạn đọc báo Dân trí đã chung tay giúp đỡ hơn 200 triệu đồng. Phóng viên Dân trí cùng lãnh đạo xã Giao An, Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa đã thăm và trao biển biểu trưng số tiền 120.357.703 đồng đến gia đình anh Hà Văn Toàn (36 tuổi, ở thôn...

Chăm lo sức khỏe cha mẹ, giữ niềm vui Tết gia đình

Giữa nhịp sống hối hả với nhiều mối lo toan, ngày Tết trở thành dịp quý giá nhất để cả gia đình sum vầy đông đủ. Cha mẹ khỏe mạnh, Tết sẽ mãi tròn...

Công trường giao thông thi công xuyên Tết

Tết cận kề, trên các công trường dự án giao thông trọng điểm, không khí lao động vẫn đang hối hả. ...

Nổi bật

Mới nhất

Cùng tác giả

Bà Rịa – Vũng Tàu: Khi nào học sinh được nghỉ học vào ngày thứ bảy?

Sở GD-ĐT tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu có văn bản đề nghị UBND tỉnh này cho phép được thực hiện triển khai dạy và học 5 ngày/tuần, nghỉ thứ bảy, chủ nhật trong thời gian tới. ...

Phương Tây đang học hỏi từ chiến sự Ukraine

Cuộc xung đột Ukraine mang đến cho phương Tây nhiều bài học có thể cần áp dụng khi chiến tranh nổ ra giữa các thế lực quân sự của thế giới. ...

Cuộc chiến không chỉ của riêng ai

Ở một góc nhỏ vùng quê Sóc Trăng, chị Lâm Thị Sim, 52 tuổi, đã dành gần hai thập kỷ để chăm sóc cô con gái mắc bệnh Gaucher - một rối loạn lysosome hiếm gặp. Mỗi ngày, chị bắt đầu bằng công...

Bài đọc nhiều

Chủ tịch Đặng Gia Bena công bố Chung kết Hoa hậu Doanh nhân Việt Nam 2025 tại Hưng Yên, tân hoa hậu sẽ nhận...

(CLO) Chủ tịch Miss Vietnam Business Đặng Gia Bena chính thức công bố chiếc vương miện quyền lực dành cho Tân Hoa hậu Doanh Nhân Việt Nam 2025. Bên cạnh đó, Chủ tịch Đặng Gia Bena kết hợp cùng “Người con đạo hiếu” Ngọc Sơn sẽ trao tặng một căn hộ...

Xem trực tiếp sự kiện Apple ra mắt iPhone 16 ở đâu, khi nào?

Người dùng quan tâm có thể theo dõi trực tiếp sự kiện qua kênh chính thức của “nhà táo” trên nền tảng YouTube hoặc truy cập trang chủ của Apple để xem livestream từ trụ sở Cupertino, California. Tại sự kiện lần này, Apple dự kiến giới thiệu 4 mẫu iPhone mới: iPhone 16, iPhone 16 Plus, iPhone 16 Pro và iPhone 16 Pro Max. Ngoài ra, còn có Apple Watch mới, có thể với tên gọi Apple Watch Series...

“Xuân quê hương 2025” rộn ràng với cộng đồng người gốc Việt tại Campuchia

Đại sứ quán Việt Nam tại Campuchia tổ chức chương trình gặp gỡ “Xuân quê hương 2025” nhằm gắn kết cộng đồng người Việt Nam tại Campuchia, tăng cường tình đoàn kết, hữu nghị giữa hai nước. Zalo Facebook Twitter Lưu bài viết Bản in Copy link Trong không khí náo nức của những ngày giáp Tết cổ truyền của dân tộc, tối 17/1, tại thủ đô Phnom Penh, Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Campuchia tổ chức chương trình gặp gỡ “Xuân quê...

Viettel đấu giá được ‘băng tần vàng’ 5G, 3 ngày chặn 5.400 điện thoại ‘cục gạch’

Viettel đấu giá được “băng tần vàng” 5G Tối 8/3, Viettel thông báo đã chính thức đấu giá thành công quyền sử dụng tần số vô tuyến điện đối với khối băng tần 2500-2600 MHz trong vòng 15 năm tới. <!-- ><!--><!-- ><!--> Việc trúng đấu giá quyền sử dụng tần số vô tuyến điện để triển khai mạng di động 5G là điều kiện cần thiết để Viettel đồng hành cùng xu thế phát triển về công nghệ viễn thông của...

Viettel nâng băng thông dịch vụ Internet cáp quang lên tới 50%

Tháng 10/2024, Viettel triển khai nâng băng thông lên tới 50% với mức giá không đổi cho khách hàng đang sử dụng dịch vụ Internet cáp quang. Đây là lần thứ tư nhà mạng nâng băng thông miễn phí cho khách hàng từ năm 2019 đến nay. Cụ thể, các khách hàng đang sử dụng gói cước băng thông 80Mbps -100 Mbps sẽ được nâng lên 150 Mbps; 120Mbps -180Mbps sẽ được nâng lên 1,5 lần tương ứng. Các khách...

Cùng chuyên mục

Tết đến rồi, bao lì xì nhẹ thôi!

Nổi lên trong Tết này có vẻ nhiều bạn trẻ đang tìm về những giá trị giản dị, từ mái tóc đen tự nhiên, bộ đồ chân phương đến thói quen săn đồ "si" (hàng cũ) và giản lược luôn chuyện lì xì, quà cáp. ...

Động vật có cần đánh răng không?

Đối với con người, đánh răng vẫn là một thói quen không thể thiếu, nhưng việc hiểu rõ và điều chỉnh chế độ ăn uống cũng quan trọng không kém trong việc bảo vệ nụ cười của chúng ta. Và đối với các loài động vật, việc duy trì một môi trường sống và chế độ ăn tự nhiên...

Điều chỉnh hành vi ứng xử để bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng

‘Bộ quy tắc ứng xử về bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng’ vừa được Bộ TT&TT ban hành. Bộ quy tắc sẽ góp phần điều chỉnh hành vi ứng xử của mọi người, từ đó kiến tạo môi trường mạng tích cực và lành mạnh cho trẻ em. Huy động sự chung tay bảo vệ trẻ em trên mạng Bộ TT&TT vừa ban hành “Bộ quy tắc ứng xử về bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng”, quy...

TPHCM se lạnh những ngày giáp Tết

TPO - Cơ quan khí tượng dự báo trong những ngày giáp Tết, từ nay đến 28/1 (29 Tết), thời tiết TPHCM có ít mưa, trời se lạnh về sáng sớm, một vài ngày sẽ xuất hiện sương mù, chất lượng không khí giảm. TPO - Cơ quan khí tượng dự báo trong những ngày giáp Tết, từ nay đến 28/1 (29 Tết), thời tiết TPHCM có ít mưa, trời se lạnh về sáng sớm, một vài...

Mới nhất

“Phát sốt” với vườn treo lủng lẳng các trái xoài mang hình con rắn ở Hậu Giang

Anh Bùi Văn Thức ở tỉnh Hậu Giang đưa ra thị trường sản phẩm mới lạ trong dịp Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025 đó là trái xoài có hình con...

Gia hạn cuộc thi đến 18-2

(NLĐO) - Cuộc thi "Chạm đến tương lai cùng Metro" gia hạn đến 18-2-2025, mở rộng chủ đề sáng tạo, trao giải ngày 22-2-2025 tại Ga Bến...

Giá cà phê tiếp tục leo đỉnh, đồng USD giảm mạnh, thị trường đang “dễ bị tổn thương”

Chỉ trong 15 ngày đầu năm 2025, các doanh nghiệp đã xuất khẩu gần 73.820 tấn cà phê nhân, thu về gần 400 triệu USD (gần 10.000 tỷ đồng). Đáng chú ý, xuất khẩu cà phê tuy giảm tới 23% về lượng nhưng tăng mạnh 41% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái, theo thống kế sơ bộ của Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (Vicofa).

Thăm, tặng quà Tết cho con ngư dân nhận đỡ đầu

Nhân dịp năm mới Ất Tỵ 2025, Lữ đoàn 171, Vùng 2 Hải quân và Lữ đoàn 172, Vùng 3 Hải quân phối hợp với các đơn vị tổ chức thăm hỏi, động viên, tặng quà và trao tiền hỗ trợ cho con ngư dân có hoàn cảnh khó khăn được đơn vị nhận đỡ đầu năm 2025....

Ăn nhầm trứng gà tiêm thuốc diệt chuột, 2 trẻ ở Hòa Bình nhập viện thương tâm ngày giáp Tết

GĐXH - Thời điểm Tết Nguyên đán đến gần, Bệnh viện Nhi Trung ương liên tục tiếp nhận nhiều trường hợp trẻ bị ngộ độc hết sức đáng tiếc. ...

Mới nhất