Giá điện thấp dẫn đến hệ quả lâu dài?

Giá điện chưa hấp dẫn đầu tư mới vào ngành điện

Tham luận tại diễn đàn “Phát triển thị trường năng lượng cạnh tranh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, do Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam phối hợp với Ban Kinh tế Trung ương; Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật đồng tổ chức ngày 6-12, PGS.TS Trần Đình Thiên nhận định, việc chuyển đổi sang kinh tế thị trường cần tập trung vào cơ chế cạnh tranh, mà yếu tố cốt lõi là giá.

Theo ông Trần Đình Thiên, trong nền kinh tế thị trường, giá được xác định dựa trên nguyên tắc cạnh tranh, từ đó quyết định hoạt động của cả hệ thống kinh tế. Cụ thể, trong lĩnh vực điện, chính sách điện lực được giao cho các doanh nghiệp nhà nước, trong đó, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) giữ vai trò chủ đạo. Nhà nước đặt mục tiêu giữ giá điện thấp, dẫn đến hệ quả lâu dài là thiếu hụt nguồn cung, gây áp lực lớn lên nền kinh tế.

Ông Trần Đình Thiên dẫn chứng, năm 2023, EVN lỗ gần 22 nghìn tỷ đồng theo báo cáo của Bộ Công Thương. Riêng sản xuất kinh doanh điện lỗ 34 nghìn tỷ đồng.

“Như vậy, ai dám đầu tư vào ngành điện, nếu giá điện và cơ chế giá điện không thay đổi?- vị chuyên gia đặt câu hỏi.

Giá điện thấp- Ai được hưởng lợi? Ông Trần Đình Thiên cho rằng, giá điện thấp đã hạn chế thu hút đầu tư vào ngành, đặc biệt trong các dự án công nghệ cao tiêu thụ năng lượng lớn. Kéo theo đó là tình trạng nhiều doanh nghiệp nước ngoài với công nghệ lạc hậu tận dụng lợi thế giá năng lượng rẻ để đầu tư, khai thác tài nguyên quá mức và phát thải khí nhà kính tăng cao.

Thống kê cho thấy mức tiêu thụ điện năng trên đầu người của Việt Nam chỉ bằng 33,5% mức trung bình thế giới, trong khi lượng phát thải CO₂ từ hoạt động năng lượng lại tăng gấp đôi trong giai đoạn 2010 – 2020. Hiệu quả sử dụng năng lượng của nền kinh tế thấp, khiến Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia có tỷ lệ tiêu thụ điện/GDP cao nhất.

“Giá điện thấp không thực sự mang lại lợi ích lớn cho người dân nghèo mà chủ yếu ưu đãi các doanh nghiệp tiêu thụ năng lượng lớn, đặc biệt là các nhà đầu tư nước ngoài. Hệ quả là ngân sách nhà nước chịu áp lực lớn trong việc duy trì nguồn cung và hỗ trợ hạ tầng, đồng thời tạo ra những bất cập về cơ cấu đầu tư và phân bổ nguồn lực”- ông Trần Đình Thiên nói.

Các chuyên gia cũng cho hay, Quy hoạch Điện VIII đã đặt ra lộ trình tăng trưởng năng lượng với trọng tâm là công nghệ cao và tiết kiệm năng lượng. Nhưng muốn thực hiện hiệu quả, Việt Nam cần giải quyết bài toán định giá điện, chuyển từ chính sách hỗ trợ giá thấp sang cơ chế cạnh tranh thị trường, từ đó, thu hút đầu tư và phát triển bền vững ngành năng lượng.

PGS.TS Trần Đình Thiên cũng ủng hộ việc đưa vào thực hiện cơ chế giá điện 2 thành phần (gồm giá công suất và giá điện năng), cũng như chủ động có kế hoạch điều chỉnh giá điện theo mùa vụ, trừ trường hợp bất thường để vừa khuyến khích đầu tư vào năng lượng, vừa tối ưu hóa việc phân bổ nguồn lực, cân bằng cung cầu và giảm áp lực lên hệ thống năng lượng quốc gia.

Ông Thiên nhấn mạnh, quyết tâm đổi mới cơ chế giá điện không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn là cơ hội để Việt Nam thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế dựa trên nền tảng thị trường cạnh tranh. Chính sách này sẽ tạo điều kiện để Việt Nam chuyển đổi thành công sang một hệ sinh thái năng lượng hiệu quả, bền vững và đồng bộ, đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên mới.

Nêu quan điểm về vấn đề này, Ths. Nguyễn Trần Minh Trí- Viện Kinh tế và Chính trị thế giới, Viện Hàn lâm Khoa học Việt Nam cho rằng, giá điện theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước phải đảm bảo kết hợp hài hoà giữa các mục tiêu minh bạch và khuyến khích cạnh tranh lành mạnh cả trong sản xuất, truyền tải, phân phối, bán lẻ, sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả.