Đổi tư duy, nâng giá trị nông sản

Ông Lê Minh Hoan – Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương về kỷ nguyên mới của ngành nông nghiệp nhân dịp Tết đến Xuân về.

– Năm 2024, xuất khẩu nông lâm thủy sản đạt con số ấn tượng 62,5 tỉ USD. Bộ trưởng nhìn nhận gì về thành quả này?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Để có những kết quả như trong năm 2024, đầu tiên chúng ta phải trân quý người nông dân, nhất là những bà con đã chịu tổn thất sau cơn bão số 3. Bởi bất cứ thắng lợi nào mà không có chỗ dựa là bà con nông dân thì cũng rất khó.

Năm 2024, nước ta đạt kỷ lục về xuất khẩu gạo với,18 triệu tấn, kim ngạch 5,75 tỷ USD. Ảnh minh họa

Bên cạnh đó là sự năng động của các địa phương trong việc chuyển đổi từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp. Năm vừa rồi, từ Sơn La, Hưng Yên, Hải Dương, Tây Nguyên và Đông Nam bộ,… đã rất năng động, tổ chức rất nhiều các hội chợ kết nối giao thương nhằm kết nối thị trường.

Thị trường xuất khẩu rất đa dạng. Mỗi thị trường có tiêu chuẩn, quy chuẩn, có những hàng rào kỹ thuật khác nhau. Thông tin từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Ngoại giao hay Bộ Công Thương,… đã chuyển tới các địa phương và từ đó chuyển tải nhanh nhất xuống tới bà con nông dân.

Sự chủ động của các Bộ, ngành, sự năng động của các địa phương, sự vào cuộc của hiệp hội, ngành hàng, doanh nghiệp và bà con nông dân đã giúp định hình thói quen sản xuất theo tín hiệu thị trường, chúng ta bán cái thị trường cần, chứ không phải bán cái mà chúng ta có. Hay nói một cách khác, là biến sản phẩm trở thành thương phẩm. Sản phẩm là cái chúng ta làm được, còn thương phẩm là cái thị trường cần mà chúng ta có thể bán. Đây là những yếu tố giúp đưa kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản năm 2024 đạt con số 62,5 tỷ USD.

– Dù vậy, nhiều ý kiến cho rằng, dư địa cho xuất khẩu nông lâm thủy sản vẫn là rất lớn, bởi hiện nay, phần lớn các mặt hàng chúng ta mới chủ yếu dừng ở xuất khẩu thô, ông bình luận gì về việc này?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Thị trường dù rất nhiều khó khăn nhưng cũng có rất nhiều tiềm năng mà chúng ta chưa khai thác kịp với tất cả những gì chúng ta đang có.

Ví dụ như nông nghiệp tuần hoàn. Có lẽ, ngành nông nghiệp mới bắt đầu một cách sơ khai vào con đường này. Lâu nay người nông dân mới biết cách trồng cây lúa, lấy hạt gạo đem bán, mà đôi khi quên mất rằng ngoài gạo cũng ta còn có rơm, rạ, trấu… có thể làm giá thể hoặc làm viên nén cho năng lượng sinh khối. Nếu chúng ta mới chỉ nhìn vào hạt gạo có nghĩa là chúng ta mới nhìn vào tầng thấp nhất trong chuỗi giá trị – bán thô sản phẩm.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan. Ảnh: Bảo Thắng

Năm vừa qua, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ký Nghị định thư xuất khẩu sầu riêng đông lạnh sang Trung Quốc, góp phần tăng dần tỷ trọng sản phẩm chế biến. Sản phẩm chế biến giá trị cao gấp hàng chục, hàng trăm lần so với các sản phẩm bán thô.

Bên cạnh đó, nếu chúng ta chỉ nhìn ở cục bộ, đơn ngành, thì giá trị thu được cũng sẽ rất thấp. Ví dụ như cà phê, lâu nay người dân chỉ quan tâm bán hạt cà phê, tới thứ nước pha ra từ hạt cà phê, vốn chỉ chiếm khoảng 2% giá trị, còn hơn 98% giá trị còn lại thì đổ bỏ. Trong khi đó, bã cà phê có thể tái sử dụng làm giá thể trồng rau thủy canh, làm phân bón cải tạo đất, thậm chí chế biến thành mỹ phẩm.

Nhiều quốc gia đã áp dụng nguyên lý tuần hoàn vào bã cà phê. Họ lấy bã cà phê trồng nấm, rồi lấy toàn bộ phế phụ phẩm còn lại sau thu hoạch nấm làm thức ăn chăn nuôi. Làm sao để chúng ta có thể khai thác được 98% giá trị bỏ đi này là vấn đề đặt ra.

Những mô hình về nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp xanh như vậy buộc chúng ta phải nghĩ khác đi trong công tác chỉ đạo sản xuất. Thay vì bỏ đi và phải tốn thêm công xử lý để bảo vệ môi trường, chúng ta có thể áp dụng nguyên lý tuần hoàn để không bỏ đi thứ gì. Tôi muốn nhấn mạnh như vậy để tất cả thấy được rằng kết quả 2024 là rất tốt nhưng với thế giới đang thay đổi chóng mặt, chúng ta vẫn còn dư địa để có thể làm tốt hơn.

– Giải pháp được đặt ra là gì trong năm mới thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Trong thời đại của nền nông nghiệp tri thức, nông nghiệp xanh, nông nghiệp số, nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp liên thông, gắn kết đa ngành, đa lĩnh vực, sự cắt khúc trong bộ máy đang làm giới hạn không gian phát triển. Nếu thay đổi được, ngành nông nghiệp có thể tăng trưởng nhiều hơn 3,5%, xuất khẩu cao hơn 62,5 tỷ USD.

Trước bối cảnh đó, một trong những giải pháp quan trọng là áp dụng mô hình nông nghiệp hiện đại và bền vững. Các mô hình như nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp chính xác, nông nghiệp số,… sẽ giúp tối ưu hóa nguồn lực, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và đảm bảo sự phát triển lâu dài.

Theo đó, nông nghiệp tuần hoàn là chìa khóa để giảm thiểu lãng phí tài nguyên và bảo vệ môi trường. Bằng việc kết hợp trồng trọt, chăn nuôi và thủy sản một cách hợp lý, nông nghiệp tuần hoàn không chỉ giúp tăng năng suất mà còn bảo vệ hệ sinh thái, tạo ra giá trị gia tăng từ các sản phẩm nông sản.

Giá trị gia tăng của ngành nông nghiệp có thể còn nằm ở các sản phẩm nông nghiệp tuần hoàn chưa thống kê được. Những mô hình nuôi trồng kết hợp không chỉ đem lại hiệu quả kinh tế mà còn bảo vệ đất, giảm phát thải, đem lại giá trị lớn.

Nông nghiệp chính xác và thông minh là xu hướng phát triển dựa vào tiến bộ khoa học, công nghệ, giúp người nông dân có thể theo dõi, quản lý một cách chính xác và hiệu quả. Từ đó, giúp giảm chi phí, tối ưu năng suất, đem lại lợi ích cho cả người sản xuất lẫn người tiêu thụ.

Nông nghiệp đa tầng giá trị là bước chuyển quan trọng trong xây dựng thương hiệu nông sản, khi kết hợp chế biến, bao bì, marketing và xuất khẩu. Điều này giúp nông sản Việt Nam tạo ra chuỗi giá trị bền vững từ sản xuất đến tiêu thụ.

Để những mô hình nông nghiệp này hoạt động hiệu quả, cần đến chuyển đổi mô hình quản lý điều hành. Cụ thể là chuyển từ tư duy quản lý đơn ngành sang đa ngành, áp dụng các mô hình kết hợp nông nghiệp với lâm nghiệp, thủy sản, du lịch… giúp tạo ra hệ sinh thái phát triển toàn diện, tối ưu hóa tài nguyên và mang lại giá trị cao hơn.

Mặt khác, Việt Nam có hơn 33 triệu ha đất tự nhiên và khoảng 100 triệu ha mặt biển, song nông nghiệp trong thời đại mới có lẽ đã đến lúc vượt khỏi địa giới hành chính.

Trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, có nên chấp nhận khai thác cái mình đang có hay không? Chúng ta có thể hợp tác với nước khác để trồng trọt, chăn nuôi, đồng thời hình thành các đội tàu viễn dương lớn hơn để hợp tác với các quốc gia khác khai thác hải sản trên Thái Bình Dương.

Vươn mình thì phải vượt qua không gian lãnh thổ và kết nối, tạo đa tầng giá trị hơn. Tư duy đơn ngành theo tầng thấp thì không đuổi kịp, lỡ thời cơ. Nếu chậm chân, mất cơ hội so với các nước đến châu Phi đầu tư nông nghiệp, trồng lúa, chăn nuôi, lúc đó Việt Nam sẽ rất khó bán nông sản sang thị trường này. Thay đổi tư duy quản lý từ đơn ngành sang đa ngành sẽ tạo ra sự liên kết từ đó đem lại hiệu quả theo cấp số nhân chứ không phải chỉ cấp số cộng.

– Đưa sản phẩm ra thị trường thế giới, công tác xúc tiến thương mại được nhận định là hết sức quan trọng, ông có thể chia sẻ thêm về việc này?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Trong kỷ nguyên mới, chúng ta cần nghĩ khác đi, cùng nhau nghĩ lớn hơn. Vừa qua, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp Bộ Công Thương tổ chức Lễ hội trái cây tại Bắc Kinh (Trung Quốc) với mong mỏi đưa nông sản đi sâu vào nội địa quốc gia này. Muốn bán nông sản có giá cao thì phải có những không gian trưng bày, quảng bá nông sản ở trung tâm Trung Quốc – nơi tiêu thụ nông sản lớn nhất thế giới.

Đã qua rồi cái thời nông sản Việt xuất khẩu tiểu ngạch, loanh quanh khu vực biên giới. Chúng ta giờ phải nghĩ lớn hơn, cùng thông điệp rõ ràng đó là các Bộ, ngành, đại sứ quán, cơ quan thương mại ở nước ngoài luôn bên cạnh doanh nghiệp.

Xin cám ơn ông!