Đổi mới tư duy thi hành pháp luật, phát huy tinh thần phục vụ Nhân dân

Ngày 6/3, Bộ Tư pháp phối hợp với Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong Kỷ nguyên mới”. Hội thảo tập trung phân tích những yêu cầu cấp thiết trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong Kỷ nguyên mới – Kỷ nguyên vươn mình, giàu mạnh của dân tộc Việt Nam.

Chủ trì Hội thảo gồm: Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Nguyễn Xuân Thắng; Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc; Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh; Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh.

Đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong Kỷ nguyên mới

Đánh giá cao các báo cáo trong kỷ yếu hội thảo, cùng những ý kiến, tham mưu, đề xuất chính sách cho Đảng, Chính phủ trong việc đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc cho rằng, đây là nguồn tư liệu tham khảo quý cho việc xây dựng, hoàn thiện các chủ trương, định hướng của Đảng liên quan đến xây dựng, thi hành pháp luật trong Dự thảo các Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV, và trước mắt là xây dựng văn bản chỉ đạo mang tầm chiến lược của Bộ Chính trị về “Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” trong thời gian tới.

Theo Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc, thời gian qua, Đảng, Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách đổi mới và nâng cao hiệu quả công tác xây dựng và thi hành pháp luật, đạt được nhiều kết quả quan trọng. Nước ta đã hình thành hệ thống pháp luật tương đối đồng bộ, công khai, minh bạch, dễ tiếp cận, cơ bản điều chỉnh tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội; tạo nền tảng pháp lý để phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế của đất nước.

Tuy nhiên, công tác xây dựng và thi hành pháp luật vẫn còn không ít hạn chế, bất cập. Một số chủ trương, định hướng lớn của Đảng chưa được thể chế hóa kịp thời, đầy đủ. Chất lượng pháp luật chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn. Tổ chức thi hành pháp luật vẫn là khâu yếu. Bối cảnh đó, cùng với yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới đang đặt ra đòi hỏi cấp thiết phải đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, góp phần tạo động lực mạnh mẽ cho phát triển nhanh và bền vững đất nước.

Với hơn 70 tham luận được gửi đến Ban Tổ chức Hội thảo và với hơn 50 báo cáo tham luận được chọn in trong tập kỷ yếu hội thảo, các báo cáo khoa học trình bày tại Hội thảo và ý kiến thảo luận của các đại biểu đã tiếp tục làm rõ các định hướng, giải pháp đổi mới công tác xây dựng, thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Tháo gỡ “điểm nghẽn của điểm nghẽn”

Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc nhấn mạnh những điểm lớn có tính đồng thuận cao sau đây: Trước hết, để đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, nhằm góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, đến năm 2045, trở thành nước phát triển, thu nhập cao, đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật phục vụ phát triển đất nước chưa bao giờ được đặt ra cấp bách như ngày hôm nay. Chúng ta cần xây dựng thành công thể chế có chất lượng cao, thể chế có sức cạnh tranh quốc tế, thu hút nhân tài, giải phóng nguồn lực, tận dụng các cơ hội phát triển với phương châm hài hòa lợi ích, rủi ro cùng chia sẻ.

Trong tháng 2 vừa qua, Quốc hội đã ban hành Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) với nhiều nội dung mang tính đổi mới căn bản. Đây là công cụ rất quan trọng để đổi mới công tác xây dựng pháp luật hiện nay, từ đó, tạo tiền đề nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp luật. Tuy nhiên, đổi mới quy trình là yếu tố rất quan trọng nhưng chưa đủ để giải quyết triệt để tình trạng thể chế đang được xem là “điểm nghẽn của điểm nghẽn”. Để khắc phục hạn chế này, đổi mới toàn diện công tác xây dựng và thi hành pháp luật, trong đó, trọng tâm là đổi mới tư duy, có cơ chế đầu tư vượt trội về con người, hạ tầng và tài chính cho công tác xây dựng và thi hành pháp luật là điều cần thiết.

Đồng thời, bảo đảm sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện, phát huy cao độ tính Đảng trong xây dựng và thi hành pháp luật. Trong đó, thống nhất xác định việc lãnh đạo thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng thành pháp luật và lãnh đạo công tác thi hành pháp luật để bảo đảm thượng tôn Hiến pháp, pháp luật là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên của các cấp uỷ, tổ chức đảng. Tăng cường kiểm tra, giám sát công tác thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng thành pháp luật. Thực hiện nghiêm các quy định về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, “lợi ích nhóm” trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật.

Đổi mới căn bản tư duy xây dựng pháp luật

Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc cho hay, phải đổi mới căn bản tư duy xây dựng pháp luật. Tư duy xây dựng pháp luật mà các cơ quan tham mưu, mỗi cán bộ tham mưu xây dựng chính sách, pháp luật cần được trang bị để phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới phải là tư duy kiến tạo phát triển, tận dụng mọi cơ hội phát triển của đất nước, khơi thông, huy động mạnh mẽ mọi nguồn lực của xã hội cho sự phát triển bứt phá của đất nước, vì hạnh phúc của Nhân dân.

Vì thế, phải đổi mới tư duy xây dựng pháp luật theo hướng “vừa quản lý chặt chẽ, vừa kiến tạo phát triển”, dứt khoát từ bỏ tư duy “không biết mà vẫn quản”, “không quản được thì cấm”, “người dân và doanh nghiệp được làm những gì luật không cấm”; đề cao phương pháp “quản lý theo kết quả”, chuyển mạnh từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” gắn với tăng cường kiểm tra, giám sát. Phát huy đúng mức vai trò của đạo đức xã hội, các quy tắc đạo đức nghề nghiệp, quy tắc tự quản cộng đồng trong điều chỉnh các quan hệ xã hội.

Thời gian tới cần tổ chức triển khai thực hiện tốt Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi). Trong đó, chú trọng công tác nghiên cứu chính sách, đánh giá tác động, nâng cao chất lượng công tác thẩm định, thẩm tra văn bản quy phạm pháp luật. Sớm nghiên cứu đề xuất Quốc hội ban hành xây dựng Nghị quyết về cơ chế đặc thù tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong công tác xây dựng pháp luật.

Các bộ, ngành trong phạm vi, lĩnh vực quản lý cần tiếp tục chủ động khẩn trương rà soát các văn bản pháp luật, xác định rõ những điểm chưa thống nhất, mâu thuẫn, không còn phù hợp với thực tiễn để đề xuất sửa đổi. Tập trung ưu tiên xây dựng, hoàn thiện hành lang pháp lý khơi thông các điểm nghẽn phục vụ phát triển kinh tế đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Sớm xây dựng hành lang pháp lý cho những vấn đề mới, phi truyền thống để hình thành các động lực tăng trưởng mới, các quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất mới, các ngành công nghiệp mới. Áp dụng hợp lý các cơ chế thử nghiệm có kiểm soát. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của các thiết chế trong hệ thống chính trị đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, bảo đảm “tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả”.

Phát huy cao độ tinh thần phục vụ Nhân dân

Theo Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc, đổi mới tư duy trong công tác thi hành pháp luật theo hướng phát huy cao độ tinh thần phục vụ Nhân dân, tư duy kiến tạo phát triển, hành động vì lợi ích chung trong đội ngũ cán bộ, công chức, trong các cơ quan thực thi pháp luật. Ưu tiên bảo đảm hiệu quả thi hành pháp luật trước hết là trong các lĩnh vực thúc đẩy phát triển kinh tế (nhất là các cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, bảo vệ quyền tự do kinh doanh, tự do cạnh tranh, khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo), các lĩnh vực liên quan trực tiếp tới đời sống dân sinh như bảo đảm an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường, bảo đảm an ninh và an toàn trên không gian mạng.

Gắn kết xây dựng và thi hành pháp luật, trong đó, đề cao tổng kết thực tiễn thi hành pháp luật, thường xuyên đánh giá hiệu quả thi hành pháp luật, chất lượng chính sách sau ban hành để đẩy nhanh tốc độ phản ứng chính sách, kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, sửa đổi, điều chỉnh các quy định bất cập, mâu thuẫn để tận dụng mọi cơ hội phát triển, giảm thiểu thất thoát, lãng phí các nguồn lực.

Cùng với đó, tạo đột phá trong công tác thi hành pháp luật, tập trung xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, liêm chính, không tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, trước hết là trong cán bộ, đảng viên và các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị, lan tỏa mạnh mẽ trong xã hội; thúc đẩy phát triển mạnh mẽ hệ thống dịch vụ pháp lý, trợ giúp pháp lý, hỗ trợ pháp lý, trọng tài, hòa giải, cải thiện chất lượng cơ sở dữ liệu pháp luật quốc gia để người dân và doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật, quản trị rủi ro pháp lý.

Thường xuyên đánh giá hiệu quả pháp luật sau ban hành; chủ động phát hiện, tháo gỡ nhanh nhất những “điểm nghẽn” có nguyên nhân từ các quy định của pháp luật. Tăng cường đối thoại, tiếp nhận, lắng nghe ý kiến, giải quyết kịp thời khó khăn, vướng mắc pháp lý của người dân, doanh nghiệp, củng cố niềm tin và đồng thuận xã hội trong thi hành pháp luật. Đề cao công tác phòng ngừa, cảnh báo vi phạm pháp luật đi đôi với việc tăng cường giám sát, kiểm tra, thanh tra, phát hiện và xử lý nghiêm minh, kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật.

Bên cạnh đó, cần khẩn trương tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc về nhân lực, hạ tầng, tài chính cho công tác xây dựng pháp luật. Quán triệt quan điểm đầu tư cho xây dựng pháp luật là đầu tư cho phát triển. Nhà nước bảo đảm và ưu tiên nguồn lực để đầu tư cơ sở vật chất, hiện đại hóa hạ tầng kỹ thuật, trang thiết bị làm việc; có cơ chế tài chính và chế độ chính sách đặc thù cho công tác và cán bộ làm công tác pháp chế, xây dựng pháp luật. 

Chủ động ứng dụng trí tuệ nhân tạo, khẩn trương xây dựng các nền tảng số quốc gia, phát triển cơ sở dữ liệu, bảo đảm hoạt động thống nhất, liên thông, khai thác dữ liệu và hỗ trợ hiệu quả công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Tái cấu trúc, hoàn thiện Cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật đảm bảo hoạt động thống nhất, “đúng, đủ, sạch, sống”, liên thông và hỗ trợ khai thác hiệu quả phục vụ công tác xây dựng và thi hành pháp luật.

Đặc biệt, nhiều ý kiến tham luận cũng cho rằng trong bối cảnh, tình hình mới, với những chỉ đạo mang tầm chiến lược gần đây của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, đồng chí Tổng Bí thư và các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, đặt ra yêu cầu công tác xây dựng và thi hành pháp luật phải được đổi mới tổng thể, có tính hệ thống và mang tính “đột phá của đột phá”.

Cùng với đó, cả hệ thống chính trị đang thực hiện quyết liệt cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy, hướng tới mục tiêu tinh – gọn – mạnh – hiệu năng – hiệu lực – hiệu quả, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trên tinh thần “Địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm, Trung ương, Chính phủ, Quốc hội giữ vai trò kiến tạo” và “tăng cường giám sát, kiểm tra, đôn đốc, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc”.

Tăng cường giám sát công tác tổ chức thi hành Hiến pháp, pháp luật

Kết luận 126-KL/TW ngày 14/02/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số nội dung, nhiệm vụ tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị năm 2025; Kết luận 127-KL/TW ngày 28/2/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị nêu rõ định hướng nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp với phạm vi là các vấn đề về tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị.

Trước bối cảnh, tình hình như vậy, đất nước đang đứng trước yêu cầu cần phải có các chủ trương, quyết sách mạnh mẽ mang tính chiến lược và cách mạng về xây dựng và hoàn thiện thể chế, nhất là xây dựng và thi hành pháp luật để tạo xung lực mới đưa đất nước phát triển bứt phá trong kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình phát triển giàu mạnh, thịnh vượng của dân tộc.

Do đó, nếu chỉ dừng ở tầm nghiên cứu, xây dựng Chỉ thị của Bộ Chính trị về “Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” sẽ khó truyền tải được hết những định hướng, giải pháp mang tính đột phá để đổi mới mạnh mẽ công tác này. Do vậy, cần đề xuất với cơ quan có thẩm quyền chuyển nhiệm vụ này thành nghiên cứu, xây dựng Nghị quyết của Bộ Chính trị về “Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”.

Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc cũng đề nghị Bộ Tư pháp tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nghiên cứu, tiếp thu đầy đủ các ý kiến tâm huyết, trí tuệ của các vị đại biểu, chuyên gia, nhà khoa học, sớm hoàn thiện và gửi kết quả Hội thảo đến các cơ quan có thẩm quyền tham khảo trong công tác tham mưu, hoạch định đường lối, chính sách của Đảng, xây dựng và thực thi pháp luật.

“Ngoài ra, các cơ quan của Quốc hội, các ban, bộ, ngành tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ Tư pháp trong công tác xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật, đồng thời tăng cường giám sát công tác tổ chức thi hành Hiến pháp, pháp luật” – Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc nhấn mạnh.