Độc lạ món nem cá ở miền Tây xứ Thanh

Với người Thái ở Thanh Hóa, một trong những công việc trước Tết khá quan trọng đối với đồng bào nơi đây là làm món cá chua muối (hay còn gọi là nem cá), một trong những món ăn được dùng trong nghi lễ cúng tổ tiên trong dịp Tết. Vì thế, trước Tết, người dân đã bắt đầu chuẩn bị nguyên liệu để làm món ăn độc đáo này.

Món nem cá có từ bao giờ người dân nơi đây cũng không rõ, họ chỉ biết nó có từ xa xưa, từ đời ông cha truyền lại. Đây là món ăn bắt buộc phải có trong những ngày Tết và trong ngày cưới hỏi.

Ông Vi Văn Niêm (SN 1961; ngụ thị trấn Sơn Lư, huyện Quan Sơn) cho biết cứ độ tháng 12 Âm lịch là gia đình ông lại chuẩn bị làm món nem cá để ăn Tết. “Tôi cũng không rõ món này có từ khi nào, nhưng từ khi lớn lên tôi đã thấy có trong mâm cơm ngày Tết. Sau này được cha ông truyền lại thôi”- ông Niêm chia sẻ.

Theo ông Niêm, để làm nên món ăn này, nguyên liệu chính là cá, trước đây người Thái thường bắt cá mại mại (một loại cá tự nhiên sống ở sông, suối). Loại cá này có nhiều thịt, thơm ngon. Tuy nhiên, những năm trở lại đây, loài cá này cạn kiệt, nên người dân chuyển sang dùng loài cá trắm để làm nem cá.

“Nem cá theo tiếng Thái gọi là “xúm lương”, tức là một món chua. Hàng năm, cứ trước Tết độ hơn chục hôm, các gia đình lại khẩn trương chuẩn bị nguyên liệu, vật dụng để muối cá, làm sao đúng ngày Tết, nem cá đủ độ chín, để mang ra cúng tổ tiên. Đây là món ăn truyền thống, không thể thiếu trong ngày Tết của đồng bào”- ông Niêm nói.

Món độc lạ này không chỉ xuất hiện trong mâm cơm ngày Tết của đồng bào Thái, mà nó còn không thể thiếu trong việc cưới hỏi. Theo các cụ cao niên, trước khi đến nhà gái hỏi cưới, nhà trai phải làm món nem cá mang đến nhà gái, cùng với các lễ vật khác để cúng tổ tiên. Nếu thiếu món này, các nghi lễ tiếp theo sẽ không được tiến hành.

Về cách làm nên món ăn này, theo ông Niêm, trước tiên phải chọn cá sao cho tươi ngon, nhiều thịt. Cá sau đó được lọc lấy mình thịt, thái từng lát nhỏ, mang ướp với muối hạt to rồi để ráo nước khoảng 4-5 giờ.

Cá sau đó sẽ được trộn đều với thính đã được rang, xay nhỏ (thính thường được làm bằng gạo nếp hoặc ngô sẽ rất thơm ngon). Thính có tác dụng hút ẩm trong thớ thịt cá, còn làm thơm, lên men và giữ cho cá không bị thiu. Sau khi trộn đều thính, cá sẽ được cho vào ống tre hay hộp nhựa để cá lên men.

“Thời gian để cá lên men tùy thuộc thời tiết, trong thời từ 7 đến 10 ngày là cá chín và có thể mang ra ăn. Khi thưởng thức món nem cá cần chuẩn bị các loại rau ăn kèm như lá sung, đinh lăng… và chấm với tương ớt hay nước mắm”- ông Niêm cho hay.

Với đồng bào người Thái ở Quan Sơn, nem cá không chỉ là lễ nghi, phong tục, nét văn hóa riêng, mà còn là món độc đáo, hợp với những ngày xuân. Bởi, nem cá khi ăn mát, không ngán, vị hơi chua pha lẫn ngòn ngọt, đặc biệt cá không hề có mùi tanh.

Dù là món ăn ngon, truyền thống của đồng bào, thế nhưng hiện nay, những người còn thường xuyên làm nem cá rất ít. Người còn thường xuyên làm và lưu giữ được món ngon này chỉ có một vài người, trong đó có ông Vi Văn Niêm. “Thấy tôi làm nem cá ăn ngon nên anh em bạn bè, cả ở dưới xuôi cũng nhờ làm. Hiện, tôi cũng chỉ làm để ăn chứ chưa làm để kinh doanh”- ông Niêm kể.