Độc lạ món canh môn da trâu của người Thái xứ Thanh

Thanh Hóa có rất nhiều món ngon nức tiếng cả nước như nem chua, gỏi nhệch, chả tôm, bánh răng bừa… nhưng ít ai biết rằng ở các huyện miền núi cao của tỉnh Thanh Hóa, cũng có rất nhiều món ăn hấp dẫn, đậm nét văn hóa ẩm thực của đồng bào các dân tộc nơi đây. Trong số đó phải kể tới món canh môn nấu da trâu của đồng bào Thái, một món ăn dân dã thường thấy trong các bữa cơm hàng ngày.

Về với đồng bào người Thái ở các huyện Quan Sơn, Quan Hóa, Thường Xuân, Ngọc Lặc, Lang Chánh… món ăn này thường được bà con nấu ăn nhiều vào mùa đông, hay những ngày mưa. Sau này, món ăn trở nên phổ biến, được nấu nhiều trong các ngày lễ, Tết giúp chống ngán, tỉnh táo hơn khi sử dụng nhiều rượu bia và các món ăn nhiều chất đạm.

Để làm nên món ăn này, khâu chuẩn bị nguyên liệu rất quan trọng. Trong đó, 2 loại nguyên liệu chính không thể thiếu là lá khoai môn và da trâu khô, các gia vị như gạo nếp, hạt mắc khén (hạt quả rừng), hạt tiêu, lá lốt, sả, cà rừng…

Cây môn (có nơi gọi là cây bon), là một cây dễ trồng ở vườn nhà, ở ven ao, suối, hay các hồ nước cạn, nơi có dòng nước chảy qua chảy lại quanh năm, bởi loài cây này có đặc tính ưa sống ở môi trường ẩm ướt. Tuy nhiên, không phải loại môn nào cũng có thể sử dụng để chế biến thành món ăn. Nếu chọn không đúng sẽ bị ngứa khi làm cũng như ăn, vì thế cần chọn đúng loại để khi chế biến món ăn không bị ngứa.

Về da trâu, thường được nấu với da trâu khô. Đây là những miếng da trâu đã được đồng bào đưa về để trên gác bếp rất lâu, có khi cả năm trời. Vì thế, để nấu được canh môn, miếng da trâu phải trải qua rất nhiều công đoạn xử lý.

Đầu tiên, da trâu khi đưa từ gác bếp xuống sẽ được nướng trên bếp lửa khoảng 15-20 phút. Sau đó, mang chần qua nước sôi khoảng 2-3 phút, loại bỏ hết những mảng bám của bồ hóng (khói bếp), rửa sạch, chặt thành từng miếng vừa ăn rồi đem ninh kỹ (thời gian ninh mềm khoảng 6-8 tiếng).

Sau nhiều giờ đồng hồ, khi da trâu đã mền thì cho lá môn (cả cây và lá) vào nồi nấu cho đến khi lá môn trong nồi tơi nhuyễn. Lúc này, sẽ cho bột gạo nếp (gạo nếp mang đi ngâm khoảng 30 phút, sau đó vớt ra để ráo nước dã nhuyễn) quấy đều tay cho tới khi bột gạo chín, quện vào nhau sền sệt thì cho các gia vị mắc khén, tiêu, lá lốt, mắm, muối… là có thể thưởng thức được rồi.

“Để món canh môn thêm đậm đà, tùy sở thích mỗi người có thể cho thêm ít pịa sẽ tạo nên vị đắng đặc trưng. Canh môn nấu da trâu khô có tính thanh mát, thơm ngậy, vị ngọt đắng vừa miệng. Không chỉ có mặt trong bữa ăn của các gia đình, món ăn còn là nét ẩm thực không thể thiếu vào dịp lễ hội, lễ Tết của đồng bào Thái quê tôi”- bà Ngân Thị Vui (xã Sơn Thủy, huyện Quan Sơn, tỉnh Thanh Hóa) chia sẻ.

Cũng theo bà Vui, ngày nay món canh môn cũng trở nên thông dụng, nhiều người có thể nấu được món này. Trước đây, canh môn nhất định phải nấu với da trâu, nhưng hiện nay canh môn có thể được nấu với cá biển (cá khô) ăn cũng rất ngon, đậm đà hương vị núi rừng. “Với người Thái ở Thanh Hóa, canh môn thường có thêm gạo nếp. Trong khi ở nơi khác thường cho thêm cá khô, lá xương sông… từ đó tạo nên những vị đặc trưng khác nhau của món canh môn”- bà Vui nói.

Đến với xứ Thanh, ngoài khám phá cảnh đẹp thiên nhiên hùng vĩ, văn hóa, vùng đất và con người nơi đây, nếu có dịp du khách nên thưởng thức món canh môn nấu da trâu, để hiểu thêm về đất và người của đồng bào các dân tộc vùng cao.