Định vị lại ngành hàng rau quả xuất khẩu

Xuất khẩu ghi nhận giảm 2 con số

Xuất khẩu rau quả 3 tháng đầu năm nay liên tục xu hướng sụt giảm so với cùng kỳ năm ngoái. Theo đó, nếu tháng 1/2025, kim ngạch xuất khẩu rau quả thu về 416 triệu USD, giảm 5,2% so với cùng kỳ năm trước thì bước sang tháng 2/2025, kim ngạch xuất khẩu chỉ đạt 303 triệu USD, giảm 6,5% so với cùng kỳ năm ngoái.

Dự kiến, trong quý I này, tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả ước đạt trên 1,1 tỷ USD, giảm trên 13% so với cùng kỳ năm nước

Đáng chú ý, xuất khẩu rau quả tháng 3/2025 dự kiến đạt 420 triệu USD, dù tăng khoảng 34% so với tháng 2 nhưng lại ghi nhận mức giảm sâu nhất so với cùng kỳ năm trước (giảm 10,5%). Dự kiến, trong quý I này, tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả ước đạt trên 1,1 tỷ USD, giảm trên 13% so với cùng kỳ năm nước.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương về vấn đề này, ông Nguyễn Thanh Bình – Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) – cho biết, xuất khẩu sầu riêng sụt giảm mạnh là nguyên nhân khiến kim ngạch xuất khẩu rau quả giảm 2 con số.

Ngoài lý do sầu riêng đang thời điểm nghịch vụ (từ tháng 11 năm trước đến tháng 3 năm nay) nên sản lượng thấp thì việc thị trường Trung Quốc siết chặt kiểm tra chất vàng O và cadimi đối với 100% lô sầu riêng nhập khẩu vào thị trường này khiến một số doanh nghiệp chuyên xuất khẩu sầu riêng đi thị trường trên đã chủ động dừng ‘đi hàng’ dù không phải tất cả các sản phẩm sầu riêng của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc đều không đáp ứng tiêu chuẩn.

Về phía doanh nghiệp, trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Nguyễn Đình Tùng – CEO Vina T&T – cho biết, hiện các đơn hàng xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc chủ yếu là dừa tươi. Với mặt hàng sầu riêng tươi, đơn vị vẫn chưa xuất khẩu trở lại và đang triển khai các bước chuẩn bị để đảm bảo cho việc xuất khẩu hiệu quả nhất. “Mỗi container sầu riêng giá trị vài tỷ đồng, nếu không chuẩn bị kỹ, hàng xuất qua cửa khẩu mà bị tiêu hủy hay quay đầu thì thiệt hại với doanh nghiệp là không nhỏ”, ông Tùng cho hay.

Đến chuyện đường dài của ngành hàng rau quả

Sự sụt giảm kim ngạch xuất khẩu rau quả trong quý I cũng đặt ra những bài toán chung cho ngành rau quả Việt Nam. Theo ông Lê Thanh Hòa – Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), hiện nay, không chỉ Trung Quốc mà nhiều thị trường lớn ra quy định mới nghiêm ngặt về mức dư lượng tối đa thuốc bảo vệ thực vật (MRL) và kiểm dịch thực vật. Bên cạnh đó là những rào cản kỹ thuật và khả năng tuân thủ liên quan đến kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm (sâu bệnh, MRL, kim loại nặng…).

Trong khi đó, tổ chức chuỗi ngành hàng rau quả của chúng ta vẫn rời rạc, thiếu chuyên nghiệp. Đa phần là các hộ sản xuất nhỏ lẻ, mạnh mún; chi phí sản xuất cao; sơ chế bảo quản chưa tốt, đặc biệt là khâu xử lý sau thu hoạch. Quản lý chất lượng thiếu tiêu chuẩn, qui chuẩn kỹ thuật, kiểm tra đánh giá chất lượng sản phẩm chủ yếu dựa trên kinh nghiệm, thiếu máy móc trang thiết bị đánh giá. Chi phí vận tải xuất khẩu cao, đường hàng không, đường bộ và đường thủy đều cao so với các nước trong khu vực.

Việc mở cửa thị trường mới cho rau quả Việt cũng là điều không dễ. Các thị trường nhập khẩu lớn như Trung Quốc, Hoa kỳ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Australia, New Zealand đều có yêu cầu khắt khe trong đánh giá rủi ro mở cửa thị trường, bên cạnh đó là yêu cầu cao về mức dư lượng nông dược. Đặc biệt là thị trường Trung Quốc trong tháng cuối năm 2024 và đầu 2025.

Trong khi đó, thị trường ASEAN có sự tương đồng về chủng loại trái cây nhiệt đới tương tự như của Việt Nam (xoài, sầu riêng, nhãn, thanh long, măng cụt, mít, dứa, dừa,…) và cung có nhu cầu xuất khẩu sang các thị trường Việt Nam đang xuất khẩu.

Các thị trường không yêu cầu đánh giá rủi ro mở cửa thì yêu cầu rất cao về ô nhiễm vi sinh vật và dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng, thêm vào đó là các yêu cầu về lao động, môi trường và phát triển bền vững.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương về vấn đề này, chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy phân tích, yếu tố then chốt để trái cây Việt có thể chinh phục các thị trường khó tính chính là đảm bảo tiêu chuẩn nghiêm ngặt về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, điều mà các quốc gia nhập khẩu đặc biệt chú trọng.

Câu chuyện mã số vùng trồng là một ví dụ. Không chỉ Trung Quốc yêu cầu mã số vùng trồng đối với sầu riêng mà hiện nay các thị trường xuất khẩu Hoa Kỳ, EU, Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc cũng yêu cầu mã vùng trồng đối với một số loại trái cây.

Việt Nam xuất khẩu rau quả đi hơn 40 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Các thị trường lớn gồm: Trung Quốc, Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Nhật Bản… Dù vậy, xuất khẩu của Việt Nam bị chi phối bởi thị trường Trung Quốc do lợi thế về hậu cần và quy mô thị trường này chiếm tới hơn 64%, một số trái cây như sầu riêng, thị phần hơn 95%. Thị trường nhạy cảm về giá. Việc thiếu đa dạng thị trường làm tăng thêm tính dễ bị tổn thương cho ngành.

Năm 2025, Việt Nam đặt mục tiêu xuất khẩu rau quả đạt kim ngạch 8 tỷ USD. Muốn đạt được con số này thì các doanh nghiệp cần nỗ lực rất lớn trong việc khắc phục rào cản về quy trình sản xuất, quy trình giao nhận, nâng cao chất lượng để đảm bảo các yêu cầu phía nhà nhập khẩu đề ra cho từng thị trường.

Hiện, cả nước đã cấp 8.052 mã số vùng trồng và 1.596 mã số cơ sở đóng gói phục vụ xuất khẩu. Đặc biệt, có 93 sản phẩm nông lâm thủy sản được xếp hạng thương hiệu quốc gia, tăng 11% so với năm 2022.

Riêng đối với việc cấp, quản lý mã số vùng trồng, ông Đỗ Đức Duy – Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị phải bảo đảm thống nhất, minh bạch. Đặc biệt, không nên phân biệt mã số vùng trồng đối với nông sản trong nước và xuất khẩu.

“Phải phát triển chất lượng từ gốc để đi vào đa thị trường”, ông Trần Thanh Nam – Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường – nhấn mạnh và cho rằng, công tác quản lý chất lượng an toàn thực phẩm trong thời gian tới cần đi vào thực chất, phù hợp với từng vùng miền hơn. Đặc biệt, ngành nông nghiệp nói riêng cần chuyển đổi tư duy quản lý an toàn thực phẩm theo chuỗi giá trị.