Điểm đáng chú ý của mùa giải Nobel năm 2023 là sự tôn vinh những nghiên cứu thiết thực phục vụ nhân loại và những đóng góp liên quan vấn đề nữ quyền.
 |
| Các nhà khoa học được trao giải Nobel Vật lý 2023. (Nguồn: phys.org) |
Mùa giải Nobel 2023 bắt đầu từ ngày 2/10 với giải Nobel Y sinh, vinh danh hai nhà khoa học Katalin Karikó (Hungary) và Drew Weissman (Mỹ) với những khám phá đặt nền tảng cho công nghệ vaccine mRNA.
Ba nhà vật lý lượng tử Anne L’Huillier (Đại học Lund, Thụy Điển), Ferenc Krausz (Viện Quang học lượng tử Max-Planck, Đức) và Pierre Agostini (Đại học bang Ohio, Mỹ) cùng được xướng danh với giải Nobel Vật lý.
Giải Nobel Hóa học tôn vinh ba nhà khoa học đặt nền móng cho chấm lượng tử là Moungi G. Bawendi (Viện Công nghệ Massachusetts, Mỹ), Louis E. Brus (Đại học Columbia, Mỹ), Alexei I. Ekimov (cựu Giám đốc khoa học của công ty Nanocrystals Technology, Mỹ).
Giải Nobel Văn học được trao cho tác giả người Na Uy Jon Fosse vì những vở kịch và tác phẩm văn xuôi đầy sáng tạo, đã “lên tiếng cho những điều không thể nói thành lời”.
Giải Nobel Hòa bình thuộc về bà Narges Mohammadi do nỗ lực đấu tranh chống lại sự áp bức phụ nữ ở Iran và thúc đẩy nhân quyền nói chung.
Tân chủ nhân của giải Nobel kinh tế là nhà kinh tế học người Mỹ Claudia Goldin với công trình nghiên cứu về vai trò của nữ giới trong lực lượng lao động. Đây là giải cuối cùng, khép lại một mùa giải Nobel sôi động, thu hút sự chú ý của công chúng toàn cầu.
Phục vụ thiết thực
Với các giải Nobel năm nay, truyền thông quốc tế nhấn mạnh tới yếu tố “hướng về con người một cách thiết thực”. Minh chứng là các giải Nobel Y Sinh, Hóa học, Vật lý và Văn chương đều lấy việc phục vụ con người làm mục đích, bên cạnh việc theo đuổi giá trị đỉnh cao của khoa học.
Tạp chí khoa học Science et Vie nhận định: “Trực tiếp hay gián tiếp, các nghiên cứu khoa học cơ bản đã tác động tích cực tới y học, trên phương diện vaccine, thuốc, hay phương pháp điều trị các bệnh nan y”.
Đặc biệt phải kể đến giải Nobel Y sinh 2023 được trao cho hai nhà khoa học với những phát minh mang tính đột phá, thay đổi hiểu biết căn bản về cách mRNA (RNA thông tin) tương tác với hệ miễn dịch. Điều này giúp tốc độ phát triển vaccine nhanh chưa từng thấy, khi nhân loại phải đương đầu với mối đe dọa y tế cộng đồng lớn nhất thời hiện đại là đại dịch Covid-19.
Giải Nobel Hóa học 2023 trao cho ba nhà khoa học cũng được coi là mang lại đột phá cho y học. Họ đã phát hiện và phát triển chấm lượng tử, một dạng tinh thể nano đột phá, có thể chiếu sáng mô khối u cho bác sĩ phẫu thuật. Theo Chủ tịch Ủy ban Nobel Hóa học Johan Aqvist, chúng được ví như “ánh sáng dẫn đường” trong các ca phẫu thuật phức tạp, đặc biệt là trong phẫu trị ung thư nhằm loại bỏ chính xác, tận gốc các mô bệnh và hạn chế tổn thương mô lành để “gỡ án tử” cho bệnh nhân.
Theo trang Nobel Prize, đây là giải Nobel Hóa học thứ 115 được trao tặng kể từ năm 1901. Cũng như Nobel Vật lý, hầu hết các nhà khoa học đoạt giải Nobel Hóa học đều là nam giới.
Còn văn chương đương nhiên là lấy cảm hứng từ cuộc sống, số phận con người. Nhà văn, nhà viết kịch Na Uy Jon Fosse đã thắng giải này là một tên tuổi lớn của văn học Bắc Âu.
Khi công bố giải thưởng, Chủ tịch của Viện hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, ông Mats Malm nhấn mạnh: “Giải được trao cho Jon Fosse vì những tác phẩm mang tính sáng tạo, lên tiếng cho những điều không thể nói thành lời. Tác giả khai thác góc khuất từ cuộc sống hằng ngày trong cuộc sống, khi con người đứng trước sự lưỡng lự”.
Tôn vinh nữ giới
Điểm nổi bật khác của mùa giải Nobel năm nay là sự tôn vinh phụ nữ – một nửa hoàn hảo của thế giới.
Nobel 2023 chứng kiến số lượng kỷ lục phụ nữ được trao giải thưởng, nâng tổng số phụ nữ nhận giải Nobel lên 64 người kể từ năm 1901.
Bốn nữ chủ nhân của giải thưởng Nobel 2023 bao gồm: Nhà khoa học Anne L’Huillier (Pháp) – một trong ba chủ nhân của giải Nobel Vật lý; nhà khoa học Katalin Karikó (Hungary) – đồng chủ nhân của giải Nobel Y học; nhà hoạt động nữ quyền Narges Mohammadi (Iran) – chủ nhân của giải Nobel Hòa bình; nhà kinh tế học Claudia Goldin (Mỹ) – chủ nhân của giải Nobel Kinh tế.
Theo hãng tin AFP, Nobel 2023 được xem là năm kỷ lục vì có tới hai phụ nữ nhận giải thưởng với tư cách cá nhân. Lần đầu tiên, gần một nửa (khoảng 47%) giải thưởng Nobel thuộc về phụ nữ, nhiều hơn so với tỷ lệ 42% vào năm 2009 (năm người).
Năm nay cũng là năm tôn vinh những người có đóng góp sâu sắc tới sự tiến bộ của nữ quyền.
Người thứ nhất là bà Narges Mohammadi (Iran) – chủ nhân của giải Nobel Hòa bình.
Người thứ hai là bà Claudia Goldin, nhà khoa học nữ đầu tiên “một mình” nhận giải Nobel Kinh tế. Bà Goldin được tôn vinh vì “góp phần nâng cao hiểu biết của chúng ta về vai trò của phụ nữ trong thị trường lao động”.
Lễ trao các giải Nobel Y sinh, Vật lý, Hóa học, Văn học, Kinh tế diễn ra tại thủ đô Stockholm của Thụy Điển. Riêng giải Nobel Hòa bình trao tại thủ đô Oslo của Na Uy. Khác với các giải Nobel khác trao cho cá nhân thì giải Nobel Hòa bình có thể được trao cho cá nhân hay một tổ chức.
Các giải thưởng Nobel 2023 sẽ được trao cùng Bằng chứng nhận và Huy chương vào ngày 10/12, là ngày mất của nhà phát minh Alfred Nobel. Chủ nhân giải Nobel năm nay sẽ được nhận khoản tiền thưởng 11 triệu Krona Thụy Điển (986.000 USD), tăng 1 triệu Krona Thụy Điển so với năm 2022.
