Di tích Khâm Thiên Giám đang… chờ sập

VHO – Không gian di tích Khâm Thiên Giám triều Nguyễn tại số 82 Hàn Thuyên, phường Đông Ba (quận Phú Xuân, thành phố Huế) đang trở nên nhếch nhác, hoang tàn. Công trình chính của di tích đã xuống cấp nghiêm trọng và đang trong tình trạng… chờ sập.

 Thời gian qua, với sự tác động của thiên nhiên và nhiều nguyên nhân khác, di tích Khâm Thiên Giám (khu Lục Bộ) đã bị xuống cấp nghiêm trọng, nhếch nhác, hoang tàn. Công trình chính của di tích là Khâm Thiên Giám nha có thể đổ sập bất cứ lúc nào.

Hệ mái ngói đã bị trụt, nhiều điểm bị rơi vỡ; các cấu kiện gỗ gần như không còn khả năng chịu lực; vách tường ẩm mốc, rêu phủ… Đặc biệt, khi tiếp cận bên trong công trình chính là Khâm Thiên Giám nha, chúng tôi càng thấy mức độ hoang tàn và đổ nát của di tích này.

Khâm Thiên Giám triều Nguyễn là cơ quan thực hiện nhiệm vụ quan sát thiên văn, dự báo thời tiết, làm lịch và tư vấn phong thủy cho triều đình, được lập từ năm 1803 dưới thời Gia Long.

Đến thời Minh Mạng thì Khâm Thiên Giám hoạt động quy củ hơn, và triều đình cho xây dựng thêm công trình Quan Tượng Đài để quan sát thiên văn, khí tượng, thời tiết. Quan Tượng Đài đặt ở trên pháo đài Nam Minh, nằm phía Tây Nam của Kinh thành Huế, do Khâm Thiên Giám trực tiếp quản lý.

Năm 1918, vua Khải Định cho dời Khâm Thiên Giám về ở vị trí hiện tại và đến nay đã hơn 100 năm. Sau thời gian dài bị xuống cấp, hư hại, Quan Tượng Đài đã được trùng tu trong giai đoạn 2012-2013, nhưng di tích Khâm Thiên Giám vẫn đang còn chờ.

Được biết, từ những năm 1960, một số hộ dân đã vào bên trong di tích Khâm Thiên Giám để sinh sống, sau đó số lượng dân cư tăng dần. Các hạng mục công trình đã bị trưng dụng, biến dạng và hư hại theo thời gian.

Những năm về sau, nhiều công trình nhà ở cũng được xây mới ở khu vực di tích và vùng bảo vệ. Triển khai đề án “Di dời dân cư, giải phóng mặt bằng khu vực 1 di tích Kinh thành Huế” trong giai đoạn II, tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế) đã phê duyệt việc giải phóng mặt bằng ở di tích Khâm Thiên Giám với hơn 15.100m² và di dời khoảng 50 hộ (cả hộ chính và hộ phụ).

Đây là chính sách lớn, được triển khai đồng bộ với khoảng hơn 4.000 hộ dân ở khu vực I Kinh thành Huế được di dời tái định cư, có môi trường sống tốt hơn. Đồng thời, đó cũng là cơ sở để triển khai công tác bảo tồn, tu bổ và phát huy giá trị các di tích ở khu vực Kinh thành Huế.

Theo ghi nhận của phóng viên, đến nay, nhiều hộ dân trong khuôn viên di tích Khâm Thiên Giám đã di dời đến nơi ở mới theo chính sách của đề án, tuy nhiên, một số hộ vẫn còn sinh sống nơi đây.

Nhiều gia đình sau khi di dời, mặt bằng chưa được dọn dẹp, trở thành điểm “tập kết” rác thải nên không gian trở nên nhếch nhác, nhất là vào mùa mưa ẩm. Đại diện Trung tâm Phát triển quỹ đất quận Phú Xuân cho biết, ở khu vực Khâm Thiên Giám có 20 hộ chính được nhận các chính sách hỗ trợ và di dời theo đề án, đến nay có 7 hộ đã chuyển đi và bàn giao mặt bằng.

Trong số 13 hộ chính còn lại, có một số hộ đang xây nhà ở khu tái định cư chưa xong nên chưa chuyển đi kịp; một số hộ còn vướng mắc do yêu cầu các chính sách cho hộ phụ. Riêng tại công trình chính của Khâm Thiên Giám, từng có hai hộ cư trú, hiện một hộ đã bàn giao mặt bằng để tái định cư theo đề án.

Vừa qua, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã phối hợp với các đơn vị liên quan xây dựng hồ sơ di tích đối với Khâm Thiên Giám. Hồ sơ đã được Hội đồng cấp thành phố thông qua và đang trình Bộ VHTTDL công nhận Khâm Thiên Giám triều Nguyễn là di tích cấp quốc gia.

Ông Lê Công Sơn, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế cho biết, việc xây dựng hồ sơ đề nghị công nhận Khâm Thiên Giám là di tích quốc gia là cơ sở để bảo tồn, tu bổ di tích này.

Ban Quản lý dự án đã khảo sát và lập phương án tu bổ, phục hồi và phối hợp với đơn vị tư vấn hoàn thành hồ sơ chi tiết, đề xuất dự án trong kế hoạch trung hạn 2026- 2030. Nếu được công nhận di tích, Trung tâm sẽ lập dự án để trình thành phố Huế xem xét, phê duyệt để triển khai.

Thời gian qua, Trung tâm cũng đã tiến hành các giải pháp gia cố, bao che, chống đỡ tạm thời di tích Khâm Thiên Giám trong khi chờ triển khai dự án trùng tu; đồng thời, đặt biển thông báo cấm người dân vào khu vực công trình chính của di tích để đảm bảo an toàn.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hoa, việc lên kế hoạch tu bổ, phục hồi di tích Khâm Thiên Giám là cấp thiết để kịp “cứu vớt” công trình chính đang xuống cấp. Mặc dù công trình đã bị hư hại, biến dạng, đổ nát nhưng những dấu tích ở bên trong công trình vẫn còn như án thờ, hình vẽ các chòm sao vẫn còn lưu lại trên tường…

Ngoài các tư liệu từ châu bản triều Nguyễn, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế cũng tiếp cận được các tư liệu, sách của Pháp về di tích Khâm Thiên Giám nên có nhiều cơ sở để bảo tồn, phục hồi di tích này. Tiến tới tổ chức trưng bày về một thiết chế khoa học thời quân chủ; đồng thời có các phương án phát huy giá trị di tích phù hợp.