Đất nước sẽ chuyển mình trong kỷ nguyên mới

– Thưa ông, cả nước hiện đang rất quan tâm đến khái niệm “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, cảm nhận của ông về vấn đề này là gì?

– Tôi rất đồng tình với tầm nhìn, cách xác định và lý giải các khái niệm “kỷ nguyên mới”, “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” mà Tổng Bí thư đưa ra. Đất nước ta qua mỗi một thời kỳ đều bước sang chặng đường mới, về mặt nguyên lý thì nói chung không thể bằng lòng với những cái gì đã có. Nếu chúng ta tự bằng lòng, yên phận thì chúng ta sẽ không có đổi mới và không tạo được những bước đột phá trong các mặt của đời sống xã hội.

PGS .TS. Nguyễn Thế Kỷ, Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương

Điều này rất đúng nếu nhìn lại lịch sử dân tộc, từ thời nhà Lý, nhà Trần, nhà Lê, nhà Nguyễn đều ghi dấu những giai đoạn phát triển mới, gắn liền với sự lãnh đạo của một vị minh quân. Rồi đến khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, dân tộc ta cũng bước vào một giai đoạn mới. Cuộc Cách mạng tháng 8 năm 1945 có thể nói là sự kiện “long trời lở đất”, đó là bước ngoặt đưa dân tộc ta vào một kỷ nguyên mới, thậm chí là một thời đại – thời đại Hồ Chí Minh.

Sau năm 1975, Việt Nam cũng bước sang một thời kỳ mới khi đã thống nhất đất nước và đi lên chủ nghĩa xã hội. Tuy nhiên, do điều kiện lịch sử chúng ta vẫn chưa thể thoát khỏi tư duy và thể chế kinh tế tập trung, quan liêu bao cấp. Đến năm 1986, dưới sự lãnh đạo của Đảng mà đứng đầu là đồng chí Trường Chinh, tại Đại hội Đảng lần thứ VI, đất nước thực hiện công cuộc đổi mới. Dù chưa giải quyết được tất cả vấn đề, nhưng quan điểm mới đã được định hình là: Không thể bằng lòng với cái cũ, có những điều đúng ở một thời điểm nhưng nay không còn phù hợp.

Những năm gần đây, Việt Nam đã vươn lên trở thành nền kinh tế thuộc nhóm 40 quốc gia hàng đầu thế giới. Đời sống nhân dân được cải thiện, vị thế Việt Nam trên trường quốc tế ngày càng nâng cao. Tuy nhiên, trong bối cảnh thế giới bước vào kỷ nguyên công nghiệp 4.0, các quốc gia khác đã chuyển mình mạnh mẽ về thể chế và công nghệ, nếu Việt Nam không thay đổi, nguy cơ tụt hậu là rất lớn và có thể rơi vào “bẫy thu nhập trung bình”.

Cảng biển Hải Phòng. (Ảnh minh họa)

Như Tổng Bí thư Tô Lâm từng chỉ rõ, điểm nghẽn lớn nhất của đất nước hiện nay là thể chế, chính sách pháp luật và bộ máy quản lý. Ông nhấn mạnh, đất nước phải đổi mới, thậm chí có thể là một cuộc cách mạng về thể chế.

Như tôi được biết, vừa qua có một số ý kiến cho rằng Việt Nam cần một cuộc đổi mới lần thứ hai. Dù quan điểm này còn nội dung cần trao đổi, nhưng có một thực tế không thể phủ nhận là nếu không vươn mình, đất nước sẽ tụt hậu và không thể sánh vai với các cường quốc năm châu như mong muốn của Hồ Chủ tịch. Vì vậy tôi cho rằng đây là thời điểm cần nhìn lại quá khứ một cách nghiêm túc để xây dựng một đất nước văn minh, với khát vọng vươn mình của dân tộc. Khát vọng này phải được hiện thực hóa bằng cách làm, bước đi, tầm nhìn của dân tộc. Là một nhà khoa học và văn nghệ sĩ, tôi tin rằng công cuộc đổi mới sẽ đạt được thành công nếu phát huy cao nhất tinh thần đại đoàn kết toàn dân, trên nền tảng dân chủ và khoa học.

– Theo ông, yếu tố “mới” trong “kỷ nguyên mới” có nội hàm chính là gì, khác biệt so với thời điểm 1986 thế nào?

– Cái “mới” ở đây theo tôi là một mặt chúng ta cần kế thừa những thành tựu và bài học của gần 40 năm đổi mới, nhưng mặt khác cũng phải đồng thời tạo ra sự chuyển động mạnh mẽ hơn để bắt kịp thế giới.

Chúng ta không thể bằng lòng với những gì đã có. Hiện nay, không chỉ các nước phương Tây như Mỹ, châu Âu đang tiến xa, mà ngay cả các quốc gia Trung Đông với nguồn tài nguyên dồi dào như dầu mỏ nhưng họ cũng không ỷ lại vào điều đó, họ đã bước vào công nghiệp 4.0. Thực tế họ đã xây dựng những cánh đồng trên sa mạc; hay như Israel, từ một đất nước khô hạn, thiếu nước mà nay đã phát triển công nghệ lọc nước biển thành nước sinh hoạt… Có rất nhiều ví dụ mà tôi có thể kể ra để thấy rằng chúng ta nếu không xác định đúng về thời điểm và những ưu tiên thì sẽ rất khó bắt kịp các nước khác, đây cũng là ý của Tổng Bí thư Tô Lâm đã chia sẻ.

– Theo ông, bắt đầu cho “kỷ nguyên vươn mình”, chúng ta nên ưu tiên vào lĩnh vực nào trước?

– Trong nhiều bài phát biểu, đặc biệt là trong kết luận tại Hội nghị Trung ương 10, khóa XIII và các buổi nói chuyện với học viên lớp chiến lược, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nêu rõ nội hàm của kỷ nguyên vươn mình của dân tộc và kỷ nguyên mới. Đồng thời đồng chí Tô Lâm cũng nhấn mạnh về hệ thống lý luận nhưng gắn với thực tế, trong đó có những hướng đi và những cách làm. Tất nhiên đó là những nét tổng thể, tiếp theo còn cần phải đi vào chi tiết và cụ thể hóa trong đời sống.

Theo tôi, để tiến vào công nghiệp 4.0 đất nước cần đổi mới tư duy, giải phóng các rào cản về chính sách và pháp luật. Chúng ta phải phát triển xã hội số, kinh tế số, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn là những mục tiêu cần hiện thực hóa. Vì vậy, tôi cho rằng các quyết sách lớn để phát triển kinh tế – xã hội luôn cần được cân nhắc kỹ lưỡng.

Bên cạnh đó, chúng ta cũng cần học tập kinh nghiệm từ các nước khác. Thế giới ngày nay là một thế giới mở, dù thể chế chính trị có khác biệt nhưng chúng ta hoàn toàn có thể học hỏi các cách làm hiệu quả để đưa đất nước phát triển. Cha ông ta trước đây cũng từng học hỏi qua các phong trào Đông Du, Duy Tân, hay các trường học như Đông Kinh Nghĩa Thục. Thời đại này cũng vậy, cần tận dụng những tinh hoa trí tuệ của nhân loại. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là đặt mọi hành động dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước và sự đồng thuận, tham gia của các tầng lớp nhân dân.

– Thưa ông, chúng ta cần chú trọng đến vấn đề lớn nào?

Về cách làm, theo tôi, để cụ thể hoá định hướng của Tổng Bí thư, ngoài việc phát huy tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc, chúng ta cần huy động cao nhất trí tuệ của các nhà khoa học và giới trí thức. Họ cần được tham gia vào các vấn đề quan trọng, dựa trên đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước. Trong một xã hội hiện đại, dân chủ thì tiếng nói phản biện có trách nhiệm, lý trí và mang hàm lượng khoa học cao là điều vô cùng cần thiết.

Có một ý nữa muốn nói thêm là tôi rất đồng tình với Tổng Bí thư khi ngoài việc đẩy mạnh chống tham nhũng, tiêu cực, ông đã bổ sung thêm nội dung “chống lãng phí”. Tổng Bí thư đã nhấn mạnh rằng lãng phí đôi khi còn gây tổn hại lớn hơn cả tham nhũng. Vì vậy chúng ta phải thật sự quyết liệt khi xử lý vấn nạn này để không ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình phát triển.

Một hình ảnh tái hiện đoàn quân tiến về Hà Nội nhân kỷ niệm 70 năm ngày Giải phóng Thủ đô. (Ảnh: Đoàn Tùng)

Thực tế, chúng ta cần phải hiểu rằng lãng phí ở đây không chỉ là lãng phí nguồn lực vật chất mà còn là lãng phí chất xám. Do đó, cần có sự bố trí và sử dụng hợp lý để tận dụng tối đa trí tuệ của nhân tài. Khi đã có một cơ chế phù hợp để tất cả cùng có thể đóng góp xây dựng đất nước thì tôi nghĩ rằng sẽ hiện thực hoá được các mục tiêu đề ra.

– Ông dự báo những khó khăn nào sẽ phải đối diện trong thời gian tới?

– Đầu tiên, khi chúng ta xác định bước vào kỷ nguyên mới thì một trong những thách thức lớn là tư duy và cách làm cũ vẫn tồn tại trong đội ngũ cán bộ. Vì vậy điểm mấu chốt là sự trì trệ, bảo thủ cần được tháo gỡ nhanh chóng.

Tôi có thể ví dụ ngay việc nhận diện thể chế không phù hợp sẽ làm cản trở sự phát triển của doanh nghiệp, người dân và mọi lĩnh vực của đời sống. Các nước phát triển đã có hàng trăm năm để xây dựng nền tảng pháp luật vững chắc và họ vẫn đang tiếp tục phát triển thêm. Việt Nam hiện nay thì bộ máy vẫn còn cồng kềnh, chồng chéo và mọi việc vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, bổ sung và xây dựng mới.

Do đó nếu cứ làm theo cách cũ với tư duy cũ thì rất khó hiệu quả.

Thứ hai, con người làm nên kỷ nguyên mới phải là những người được đào tạo bài bản. Chúng ta không thể mãi áp dụng chủ nghĩa kinh nghiệm mà cần đặt mọi quyết định lên bàn cân của khoa học. Việc áp đặt tư duy sẽ khiến chúng ta không tranh thủ được nguồn lực quốc gia, đặc biệt là nguồn chất xám và trí tuệ của dân tộc. Nguyên tắc lãnh đạo của Đảng và Nhà nước vẫn phải giữ vững, nhưng cần cơ chế để phát huy vai trò, vị trí và sự đóng góp của đội ngũ trí thức Việt Nam trong và ngoài nước.

Hiện nay có rất nhiều sinh viên Việt Nam ưu tú đang học tập và làm việc ở nước ngoài. Đây là nguồn nhân lực chất lượng cao mà chúng ta cần khai thác hiệu quả. Vấn đề này có hai cách tiếp cận chính: Một là, chúng ta tạo ra cơ chế, chính sách phù hợp để kêu gọi họ trở về nước cống hiến. Lấy ví dụ như năm 1946, khi Bác Hồ sang Pháp, Bác Hồ đã gặp nhiều nhà khoa học như Trần Đại Nghĩa, Trần Đức Thảo, Phạm Ngọc Thạch cùng các nhân sĩ tài ba khác và thuyết phục thành công họ trở về phục vụ đất nước.

Thậm chí, ngay cả khi họ làm việc tại nước ngoài thì chúng ta vẫn có thể kết nối thông qua các Đại sứ quán và tổ chức cộng đồng người Việt tại đó. Sự đóng góp không nhất thiết phải bằng việc trở về mà có thể là ý tưởng, là sáng kiến… Theo tôi, điều quan trọng là họ cảm thấy được trân trọng và ý kiến của họ được ghi nhận, áp dụng.

– Một kỷ nguyên mới của toàn Đảng toàn dân hiện nay, ông kỳ vọng gì về tương lai đất nước?

– Nếu chúng ta làm đúng những điều Tổng Bí thư Tô Lâm đã đề cập và triển khai hiệu quả Nghị quyết Đại hội XIV tới đây, với sự đồng bộ từ quan điểm, định hướng đến tầm nhìn, tôi tin rằng đất nước sẽ có bước chuyển mình trong kỷ nguyên mới.

– Trân trọng cảm ơn ông!

PGS. TS. Nguyễn Hồng Sơn, Phó Trưởng ban Kinh tế Trung ương: Vượt lên chính mình Bối cảnh phát triển mới với nhiều thuận lợi và khó khăn, khát vọng phát triển đất nước lại rất lớn. Do vậy để đạt được các mục tiêu đặt ra cần phải có những nỗ lực “phi thường”, cần phải “vượt qua chính mình”. Cần xác định rõ và thống nhất nhận thức về vai trò, vị trí và tầm quan trọng của quản lý và sử dụng hiệu quả các nguồn lực của nền kinh tế; coi đây là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị. Trên cơ sở đó, quán triệt và tổ chức thực hiện tốt các nghị quyết, kết luận của Đảng về quản lý và sử dụng hiệu quả các nguồn lực. Quản lý và sử dụng hiệu quả các nguồn lực của nền kinh tế sẽ giúp nâng cao năng suất lao động, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, qua đó giúp thực hiện thành công quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế; bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo đảm quốc phòng, an ninh, nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại; giúp tránh được nguy cơ tụt hậu và rơi vào bẫy thu nhập trung bình; tạo động lực đưa nước ta bước vào kỷ nguyên phát triển mới, trở thành nước công nghiệp hiện đại, có thu nhập cao theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

TS. Phạm Tất Thắng, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng ban Thường trực, Chủ tịch Hội đồng khoa học Ban Dân vận Trung ương: Đa dạng hóa các nguồn lực Tiếp tục hoàn thiện chính sách an sinh xã hội phù hợp với quá trình phát triển kinh tế – xã hội; hoàn thiện, bổ sung cơ chế, chính sách đặc thù, bảo đảm các nhóm yếu thế được tiếp cận đầy đủ dịch vụ xã hội cơ bản. Bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách, quy hoạch, đầu tư nâng cấp hệ thống an sinh xã hội bảo đảm tính đa dạng, toàn diện, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế – xã hội và khả năng huy động, cân đối nguồn lực của Nhà nước. Đa dạng hóa các nguồn lực, đẩy mạnh xã hội hóa, thực hiện công khai, minh bạch trong khai thác, quản lý, sử dụng nguồn lực thực hiện chính sách xã hội, phát triển hệ thống an sinh xã hội. Không ngừng xây dựng, bồi đắp ý thức chính trị, năng lực thực hiện quyền con người, thực hành dân chủ xã hội chủ nghĩa. Tạo cơ chế, chính sách để các doanh nghiệp và người dân nâng cao tiềm lực vật chất, tài chính, thích ứng được với cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế, bao gồm cả chính sách “khoan thư sức dân”, bồi dưỡng sức dân “không để ai bị bỏ lại phía sau”, nâng cao chất lượng nguồn lực con người.

PGS. TS. Vũ Văn Phúc, Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương, nguyên Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản: Chìa khóa là chuyển đổi số Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định, chuyển đổi số phải thực sự là một cuộc cách mạng đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam. Đất nước ta đang đứng trước vận hội mới, vừa là thời cơ đồng thời cũng là thách thức trên con đường phát triển. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, với sự đồng lòng, chung sức của toàn Đảng, toàn dân và cả hệ thống chính trị, chúng ta nhất định sẽ thực hiện thành công cuộc cách mạng chuyển đổi số, tạo ra bước đột phá trong phát triển lực lượng sản xuất và hoàn thiện quan hệ sản xuất, đưa đất nước ta, dân tộc ta vươn mình vượt bậc trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên của tiên tiến, văn minh, hiện đại.