Đảm bảo tiếp cận giáo dục công bằng cho người khuyết tật

Đó là một trong những mục tiêu được nêu trong Quy hoạch hệ thống cơ sở giáo dục chuyên biệt đối với người khuyết tật và hệ thống trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được công bố ngày 25/2/2025 theo Quyết định số 403/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Nỗ lực giảm bớt thiệt thòi cho người khuyết tật

Theo thống kê của Ủy ban Quốc gia về người khuyết tật Việt Nam, năm 2024 cả nước có khoảng 8 triệu người khuyết tật, trong đó hơn 2.260.000 là trẻ em. Đáng lo ngại là hơn 90% trẻ khuyết tật thiếu điều kiện tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản như giáo dục, y tế, dinh dưỡng, nhà ở, nước sạch và vệ sinh, thông tin, hội nhập xã hội và môi trường sống an toàn.

Mặc dù Việt Nam đã triển khai chính sách giáo dục hòa nhập từ năm 2002 nhưng nhìn chung dịch vụ giáo dục cho người khuyết tật vẫn còn hạn chế, đặc biệt là các dịch vụ phát hiện sớm và can thiệp sớm. Báo cáo của các Sở Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) năm 2024 cho thấy mạng lưới cơ sở giáo dục cho trẻ khuyết tật hiện có 48 cơ sở giáo dục chuyên biệt; 14 trung tâm giáo dục trẻ khuyết tật công lập thuộc 31 tỉnh/thành phố. Bên cạnh đó có hàng trăm trung tâm, phòng can thiệp, hỗ trợ giáo dục đặc biệt tư thục thuộc sự quản lý của các bộ, ngành, tổ chức khác nhau.

Dẫu vậy các cơ sở giáo dục cho trẻ khuyết tật, nhất là của tư nhân thành lập theo hướng tự phát, không có quy hoạch; phân bố các cơ sở giáo dục chuyên biệt dành cho trẻ khuyết tật chưa hợp lý; hầu hết cơ sở giáo dục chuyên biệt và trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập tập trung tại thành phố, vùng đô thị. Trong khi đó, tại các vùng nông thôn, vùng khó khăn, vùng xa không có cơ sở giáo dục dành cho người khuyết tật. Hệ thống trường chuyên biệt chưa có đủ để đáp ứng nhu cầu riêng của trẻ khuyết tật, trẻ khuyết tật nặng, đặc biệt nặng và trẻ đa khuyết tật. Do đó, cơ hội tiếp cận giáo dục công bằng, có chất lượng đối với trẻ khuyết tật, nhất là ở vùng sâu, vùng xa khó thực hiện.

Chỉ tính riêng tại Sơn La, thống kê năm 2024 có khoảng 4.970 trẻ khuyết tật dưới 18 tuổi; trong đó, gần 50% trẻ khuyết tật không được đến trường học, can thiệp hòa nhập cộng đồng.

Vì vậy, Quy hoạch hệ thống cơ sở giáo dục chuyên biệt đối với người khuyết tật và hệ thống trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được ban hành nhằm đảm bảo cơ hội tiếp cận giáo dục công bằng cho người khuyết tật. Trong đó, mục tiêu đến năm 2030, hoàn thiện và vận hành hiệu quả hệ thống, trong đó có 12 cơ sở giáo dục chuyên biệt công lập đối với người khuyết tật; phát triển hệ thống trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập công lập với 94 trung tâm, khuyến khích thành lập các cơ sở giáo dục chuyên biệt tư thục đối với người khuyết tật và các trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập tư thục.

Đến năm 2050, hệ thống phát triển với 12 cơ sở giáo dục chuyên biệt công lập đối với người khuyết tật, 148 trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập công lập; các cơ sở giáo dục chuyên biệt tư thục đối với người khuyết tật và trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập tư thục đảm bảo các điều kiện hoạt động theo quy định.

Phát triển đội ngũ nhân lực

Về đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và viên chức hỗ trợ giáo dục người khuyết tật, Quy hoạch đến năm 2030 đặt mục tiêu có khoảng 3.300 giáo viên và 7.400 viên chức hỗ trợ giáo dục người khuyết tật làm việc trong các cơ sở giáo dục đối với người khuyết tật, trong đó được bổ sung mới 900 giáo viên và 5.500 viên chức hỗ trợ giáo dục người khuyết tật. Đến năm 2050, có khoảng 4.900 giáo viên và 10.900 viên chức hỗ trợ giáo dục người khuyết tật làm việc trong các cơ sở giáo dục đối với người khuyết tật.

Trao đổi với báo chí, ông Tạ Ngọc Trí – Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông (Bộ GDĐT) cho biết, để phát triển nguồn nhân lực đối với giáo dục đặc biệt bao gồm hai lực lượng là giáo viên tốt nghiệp khoa giáo dục đặc biệt và giáo viên dạy văn hóa được bồi dưỡng thêm và có chứng chỉ về giáo dục hòa nhập. Ông Trí nhấn mạnh, nhóm thứ 2 sẽ là lực lượng chiếm nhiều hơn.

Hiện ngoài khoa giáo dục đặc biệt của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đào tạo giáo viên, nhân viên hỗ trợ người khuyết tật, một số trường cũng thực hiện chức năng này như Trường Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh, Trường Đại học Thủ đô Hà Nội…

Với yêu cầu về nguồn nhân lực đang đặt ra cho giáo dục người khuyết tật chính là cơ hội tốt để các nhà trường mở rộng phạm vi đào tạo. Đây cũng là cơ sở để Bộ GDĐT xây dựng chính sách phát triển ngành này. Từ đó, tiếp tục cung cấp cho xã hội đội ngũ giáo viên giáo dục đặc biệt. Trên cơ sở đó, bảo đảm nguồn nhân lực thực hiện thành công Quy hoạch này trong thời gian tới.