Áp thuế tối thiểu toàn cầu có thể dẫn tới nguy cơ nhà đầu tư nước ngoài khởi kiện vì ưu đãi họ được hưởng thấp so với cam kết, theo đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy.
Chiều 20/11, Quốc hội thảo luận về dự thảo Nghị quyết áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu (thuế tối thiểu toàn cầu).
Thuế tối thiểu toàn cầu là thỏa thuận của các nước G7 đạt được vào tháng 6/2021 để chống lại các tập đoàn đa quốc gia chuyển lợi nhuận sang nước có thuế suất thấp để tránh thuế. Thuế suất sẽ áp dụng là 15% với các doanh nghiệp đa quốc gia có tổng doanh thu hợp nhất từ 750 triệu euro (khoảng 800 triệu USD) trở lên trong hai năm của 4 năm liền kề nhất.
Thuế này không phải điều ước, cam kết quốc tế và không bắt buộc các quốc gia phải áp dụng, nhưng việc áp thuế này sẽ giúp Việt Nam tăng thu ngân sách từ phần thu thuế bổ sung, khoảng 14.600 tỷ đồng và hạn chế chuyển giá, trốn thuế của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Theo Tổng cục thuế, có khoảng 122 tập đoàn nước ngoài đầu tư vào Việt Nam chịu ảnh hưởng của thuế tối thiểu toàn cầu.
Bà Hoàng Thị Thanh Thúy, Phó trưởng đoàn chuyên trách tỉnh Tây Ninh, đặt vấn đề về khả năng khiếu kiện của các nhà đầu tư nước ngoài khi Việt Nam áp thuế tối thiểu toàn cầu. Bởi theo Luật Đầu tư, trường hợp quy định mới đưa ra ưu đãi thấp hơn những ưu đãi trước nhà đầu tư được hưởng, họ được tiếp tục áp dụng ưu đãi cũ cao hơn trong thời gian còn lại của dự án.
Trong khi đó, thuế suất tối thiểu toàn cầu sẽ áp dụng là 15% với các doanh nghiệp đa quốc gia có tổng doanh thu hợp nhất từ 750 triệu euro (khoảng 800 triệu USD) trở lên trong hai năm của 4 năm liền kề nhất. Tức là các ưu đãi cho nhà đầu tư sẽ giảm hơn trước, và họ có thể khiếu kiện để tiếp tục được hưởng ưu đãi và nộp thuế tối thiểu toàn cầu tại nước mẹ.
Tại tờ trình, Chính phủ cho rằng khả năng doanh nghiệp FDI khiếu kiện là không cao do họ có thể nộp thuế này tại nước mẹ. Tuy nhiên, theo bà Thúy, nguy cơ Việt Nam bị kiện trong các trường hợp nhà đầu tư nộp phần thuế bổ sung tại nước mẹ (nơi đặt trụ sở tập đoàn mẹ) là hiện hữu, nhất là với các ưu đãi nêu chi tiết tại Giấy chứng nhận đầu tư.
Bà Hoàng Thị Thanh Thúy (Phó trưởng đoàn chuyên trách tỉnh Tây Ninh) phát biểu chiều 20/11. Ảnh: Media Quốc hội
Cũng cho rằng khả năng nhà đầu tư khởi kiện là hoàn toàn có thể, nhưng theo ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC), các công ty đa quốc gia cũng gặp khó khăn trong chứng minh thiệt hại do chính sách thuế gây ra.
Ông phân tích, tài liệu hướng dẫn của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) nêu, tập đoàn đa quốc gia trực tiếp hoặc gián tiếp khởi kiện thì khoản thuế tối thiểu nội địa sẽ không được khấu trừ khỏi số thuế phải nộp ở nước đặt tập đoàn mẹ. Tức là, khi doanh nghiệp khiếu kiện phải nộp thuế bổ sung ở Việt Nam, họ cũng có nguy cơ phải nộp khoản thuế đó ở nước ngoài, dù chưa biết thắng hay thua. Điều này, ông Lộc nhận định sẽ giảm thủ tục khởi kiện của các công ty đa quốc gia.
“Quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu của OECD khá chặt chẽ, đã đưa ra hình thức ngăn chặn và làm giảm động lực khi nhà đầu tư có ý định khởi kiện với các nước họ đầu tư”, ông Lộc nhận xét, và đề nghị Quốc hội sớm thông qua dự thảo nghị quyết này để giữ quyền thu thuế của quốc gia, nhưng cũng chuẩn bị sẵn lập luận cần thiết khi các nhà đầu tư chịu sắc thuế này khiếu kiện.
Bà Hoàng Thị Thanh Thúy đề nghị Chính phủ cần nghiên cứu, bổ sung quy định chi tiết hơn để giảm thiểu khả năng khiếu kiện của nhà đầu tư nước ngoài và xác định nguyên tắc xử lý trong trường hợp phát sinh kiện tụng.
Cũng băn khoăn trường hợp nhà đầu tư nước ngoài kiện khi các ưu đãi họ nhận được giảm đi, ông Trương Trọng Nghĩa (đoàn Luật sư TP HCM) đề nghị Chính phủ nghiên cứu hướng xử lý để tránh xung đột giữa quy định tại dự thảo nghị quyết và Luật Đầu tư.
“Chính phủ cần sớm nghiên cứu soạn thảo ban hành hướng dẫn chi tiết về nghị định này để nhà đầu tư không phải chờ đợi lâu còn sắp xếp đầu tư. Sổ sách kế toán và các cơ quan của ta cũng lo tiếp cận các vấn đề mới, tránh những băn khoăn lo lắng”, ông Nghĩa nói.
Giải trình, Bộ trưởng Tài chính Hồ Đức Phớc cho rằng việc Việt Nam áp thuế tối thiểu toàn cầu đem lại lợi ích cho đất nước. Trước những lo ngại việc nhà đầu tư có thể khởi kiện, ông Phớc cho hay khi Quốc hội ban hành Nghị quyết này các cơ quan Chính phủ sẽ làm việc với các doanh nghiệp thuộc đối tượng chịu thuế để chuẩn bị tinh thần, tránh khiếu kiện.
“Bởi, nếu không đóng thuế ở Việt Nam, họ cũng phải đóng ở nước ngoài, phức tạp hơn nhiều”, Bộ trưởng Tài chính nói, và thêm rằng các bộ ngành liên quan đang xây dựng các văn bản hướng dẫn, đảm bảo quyền lợi cho nhà đầu tư.
Ngoài ra, việc Việt Nam áp thuế tối thiểu toàn cầu cũng làm giảm sức hấp dẫn môi trường đầu tư kinh doanh, nhất là với các nhà đầu tư chiến lược. Để giảm thiểu tác động bất lợi, ông Vũ Tiến Lộc đề nghị cần có thêm chính sách ưu đãi, hỗ trợ để yên lòng các nhà đầu tư chiến lược. Việc này đảm bảo duy trì môi trường đầu tư hấp dẫn để đáp ứng cùng một lúc cả hai mục tiêu là thúc đẩy dòng vốn đầu tư chất lượng cao, mà không vi phạm cam kết quốc tế, không đi ngược xu thế hội nhập.
Tuy nhiên, ông lưu ý, chính sách hỗ trợ trở lại nhà đầu tư không phải là biện pháp bù đắp thiệt hại cho họ, mà phải đảm bảo nguyên tắc công bằng với tất cả doanh nghiệp, không phân biệt là tập đoàn thuộc đối tượng chịu thuế bổ sung hay không.
“Quốc hội phải khẳng định trong nghị quyết chung của kỳ họp thứ 6, là sẽ ban hành chính sách hỗ trợ để làm yên lòng các nhà đầu tư chiến lược và giao Chính phủ chuẩn bị phương án chi tiết”, Chủ tịch VIAC nêu.
Ông Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Pháp luật, cũng nói nên có ưu đãi đi kèm khi áp thuế tối thiểu toàn cầu, nhất là các ngành kinh tế mới nổi, như công nghệ cao, công nghiệp hỗ trợ… Bởi đây là những lĩnh vực có thể giúp doanh nghiệp nội địa tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu và giữ chân các “ông lớn” FDI.
Anh, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU dự kiến đánh thuế vào năm 2024. Việt Nam cũng có kế hoạch áp thuế này từ năm 2024.
