Cuộc đua giành đất hiếm đang nóng lên ở Trung Á

Không chỉ chính quyền Tổng thống Donald Trump quan tâm đến khoáng sản chiến lược, mà Liên minh châu Âu (EU) cũng rất chú ý đến nguồn kim loại phong phú ở Trung Á.

Trong nhiều cuộc làm việc với chính phủ các nước Trung Á, các quan chức Mỹ và EU dường như đặc biệt quan tâm đến việc mở rộng quyền tiếp cận nguồn “khoáng sản quan trọng” dồi dào của khu vực này.

Tình trạng thiếu hụt nguồn cung đất hiếm đang thúc đẩy Mỹ và EU tìm kiếm nguồn cung mới từ Trung Á. Ảnh minh họa

Mỹ tích cực tìm kiếm cơ hội hợp tác với Kazakhstan

Trong vài ngày qua, các quan chức cấp cao của chính quyền Tổng thống Donald Trump đã tích cực tìm kiếm cơ hội hợp tác với Kazakhstan. Ngày 13/3, Bộ trưởng Năng lượng Mỹ Chris Wright đã đề cập đến vấn đề đất hiếm trong cuộc gặp với người đồng cấp Kazakhstan, ông Almassadam Satkaliyev, bên lề một hội nghị năng lượng tại Houston.

Trước đó một ngày, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cũng đã đưa ra tuyên bố sau cuộc hội đàm với Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Kazakhstan Murat Nurtleu, nhấn mạnh rằng Mỹ “mong muốn hợp tác với Kazakhstan để tăng cường quan hệ kinh tế trong lĩnh vực năng lượng, viễn thông và khoáng sản quan trọng”.

Châu Âu đẩy mạnh đầu tư vào ngành khai khoáng Trung Á

Mối quan tâm ngày càng lớn của Mỹ đối với khoáng sản chiến lược cũng tương tự như EU. Ủy viên châu Âu về Quan hệ đối tác quốc tế, ông Jozef Sikelak, đã bắt đầu chuyến công du kéo dài sáu ngày qua 5 quốc gia Trung Á từ ngày 12/3 để tìm kiếm cơ hội đầu tư vào lĩnh vực khai khoáng.

Tuyên bố của EU cho biết, khoáng sản quan trọng là một trong bốn chủ đề chính được thảo luận với lãnh đạo các nước Trung Á trong chuyến thăm của ông Sikelak, với mục tiêu thúc đẩy “các phương thức tốt nhất, tạo việc làm mới và tăng cường khả năng chống chịu kinh tế”. Các mục tiêu khác của chuyến đi bao gồm cải thiện cơ sở hạ tầng trong lĩnh vực giao thông, kết nối kỹ thuật số, năng lượng và khí hậu, nhằm mở rộng thương mại giữa Trung Á và EU. Trong chặng dừng chân tại Uzbekistan, ông Sikelak dự kiến sẽ tham quan Tổ hợp Khai thác và Luyện kim Almalyk.

Cơ hội đầu tư trong tương lai

Trước đó, vào đầu tháng 3/2025, Uzbekistan đã công bố một sáng kiến trị giá 2,6 tỷ USD để phát triển ngành khai khoáng và khoáng sản, tạo cơ hội hấp dẫn cho các khoản đầu tư từ Mỹ và châu Âu.

Trong chuyến thăm Pháp gần đây, Tổng thống Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev đã ký một thỏa thuận khoáng sản trị giá 5 triệu USD, theo tờ Gazeta.uz ngày 13/3. Theo thỏa thuận này, Cơ quan Địa chất Pháp sẽ “cung cấp kinh nghiệm và kiến thức để phát triển dịch vụ địa chất quốc gia của Uzbekistan”, đồng thời hỗ trợ nghiên cứu địa chất và kỹ thuật về khoáng sản chiến lược.

Tình trạng thiếu hụt nguồn cung đất hiếm, vốn cần thiết để vận hành nhiều thiết bị công nghệ quan trọng của thế kỷ 21, đang thúc đẩy Mỹ và EU tìm kiếm nguồn cung mới từ Trung Á. Theo một phân tích được Viện nghiên cứu chính sách quốc tế Lowy (Australia) công bố vào cuối năm 2024, “một loạt yếu tố khiến Trung Á, đặc biệt là Kazakhstan giàu tài nguyên, cùng với Uzbekistan và Tajikistan, trở thành lựa chọn thay thế khả thi nhất cho các nhà cung cấp truyền thống, đặc biệt là Trung Quốc”.

Tuy nhiên, Mỹ và EU phải nhanh chóng đẩy mạnh nỗ lực nếu muốn giành được thị phần đáng kể trong ngành khai khoáng và khoáng sản của khu vực. Trung Quốc từ lâu đã thiết lập vị thế thống trị trong khu vực này.

Phân tích của Viện Lowy cho thấy: “Nhu cầu nội địa ngày càng tăng của Trung Quốc đối với các khoáng sản quan trọng, chủ yếu liên quan đến sản xuất vi mạch và năng lượng xanh, khiến lợi ích chiến lược của nước này trong lĩnh vực kinh tế của Trung Á đặc biệt mạnh mẽ”. “Thực tế, Bắc Kinh đã dẫn đầu trong lĩnh vực này, đặc biệt là ở Kyrgyzstan và Tajikistan, nơi họ kiểm soát hầu hết các hợp đồng khai thác đất hiếm”.

Mặc dù cơ hội trong các dự án khai thác hiện tại là hạn chế, Mỹ và EU vẫn có thể giành được thị phần lớn trong các dự án tương lai.

“Lãnh đạo các nước Trung Á hiểu rằng, nếu không có vốn đầu tư nước ngoài, công nghệ và chuyên môn, họ khó có thể khai thác hết tiềm năng tài nguyên trong nước”, phân tích của Viện Lowy nhấn mạnh. “Họ cũng nhận ra rằng, hợp tác chặt chẽ hơn sẽ giúp họ trở thành những nhà sản xuất khoáng sản quan trọng hàng đầu, đảm bảo vị trí của mình trong chuỗi cung ứng toàn cầu”.