Cụm di tích Từ Lương Xâm

Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long về dự và trao quyết định xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt Cụm di tích Từ Lương Xâm – căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 của Thủ tướng Chính phủ cho UBND thành phố Hải Phòng.

Dự lễ hội còn có lãnh đạo các Bộ ngành Trung ương và địa phương, lãnh đạo thành phố Hải Phòng và hàng nghìn người dân và du khách.

Phát biểu tại Lễ hội, ông Hồ An Phong,Thứ trưởng Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch đề nghị quận Hải An, thành phố Hải Phòng quan tâm công tác quy hoạch, phát triển, bảo tồn Cụm di tích Từ Lương Xâm. Tiếp tục nghiên cứu, sưu tầm, khai quật, khảo cổ, làm sáng tỏ hơn nữa lịch sử của khu vực có di tích.

Đồng thời, tổ chức tuyên truyền sâu rộng giá trị lịch sử văn hóa, khoa học và thẩm mỹ của di tích, giá trị tốt đẹp của lễ hội trong đời sống văn hóa cộng đồng, gắn kết việc phát triển kinh tế xã hội và du lịch, góp phần xây dựng, bồi đắp niềm tự hào dân tộc, giáo dục truyền thống yêu nước trở thành điểm đến du lịch có sức thu hút đối với du khách trong và ngoài nước. Tăng cường công tác tập huấn, nâng cao nhận thức, năng lực, trình độ đội ngũ và người làm văn hóa. Vai trò, trách nhiệm của các cấp chính quyền, cộng đồng, chủ thể văn hóa đối với công tác bảo tồn, phát huy giá trị của di tích, di sản, lễ hội này. Quan tâm hoàn thiện cảnh quan bảo vệ môi trường sinh thái để tạo nên không gian văn hóa hoàn chỉnh của di tích của lễ hội.

Với mục tiêu nhằm tuyên truyền sâu rộng về thân thế, sự nghiệp và công lao to lớn của người Anh hùng dân tộc Ngô Quyền, về chiến thắng Bạch Đằng lịch sử và Cụm di tích Từ Lương Xâm – Căn cứ bản doanh của Đức Vương Ngô Quyền năm 938, chương trình Lễ hội Từ Lương Xâm góp phần khơi dậy niềm tự hào dân tộc, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, tình yêu quê hương đất nước, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hoá, tín ngưỡng của nhân dân. Qua đó đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá để du khách trong và ngoài thành phố được biết về giá trị lịch sử, văn hóa Cụm di tích Từ Lương Xâm – Căn cứ bản doanh của Đức vương Ngô Quyền năm 938.

Lễ hội truyền thống diễn ra với các nghi lễ truyền thống như: Lễ tế hàng tổng vào 08h00, lễ rước truyền thống diễn ra từ 17h30 ngày 12 tháng 02 năm 2025 ( tức ngày 15 tháng Giêng năm Ất Tỵ) và các hoạt động văn hóa văn nghệ: Giải thi đấu bóng chuyền, kéo co, cờ người, nhẩy bao bố, viết thư pháp và các trò chơi dân gian.. diễn ra trong các ngày tổ chức lễ hội truyền thống.

Tại Lễ hội, chương trình nghệ thuật đặc sắc, hoành tráng tái hiện lại chiến thắng lẫy lừng của Đức Vương Ngô Quyền trên sông Bạch Đằng lịch sử năm 938, cùng với sự tham gia góp mặt của nhiều nghệ sỹ nổi tiếng; trong đó có các nghệ sỹ, ca sỹ: Tùng Dương, Phương Anh, Ngọc Anh, Rapper Ram C… và được truyền hình trực tiếp kênh THP và các nền tảng số của Đài phát thanh và truyền hình Hải Phòng.

Cụm di tích Từ Lương Xâm là 1 trong 22 di tích quốc gia, thành phố trên địa bàn quận Hải An thờ Đức Vương Ngô Quyền và được suy tôn là “Từ Cả”- nơi đứng đầu phụng thờ Đức Vương Ngô Quyền. Chứng tích lịch sử còn lưu giữ lại về một trận Bạch Đằng giang “vang dội đến nghìn thu” với nhiều giá trị lịch sử lớn lao để lại cho hậu thế ngày nay.

Về Đức Vương Ngô Quyền, ông là một trong 14 vị anh hùng dân tộc tiêu biểu của Việt Nam. Năm 938, ông là người lãnh đạo Nhân dân đánh bại quân Nam Hán trong trận chiến trên sông Bạch Đằng lịch sử, chấm dứt hơn 1.000 năm “đêm trường Bắc thuộc”, mở ra một kỷ nguyên độc lập, tự chủ lâu dài của dân tộc. Với công đức của Ngô Quyền, nhiều triều đại đã ban sắc phong suy tôn ông là “Thượng đẳng tối linh Đại Vương, là Ngô Vương Thiên Tử, là vị tổ trung hưng của dân tộc”.

Cụm di tích Từ Lương Xâm tọa lạc trên một khu đất rộng, cao ráo, ở phía Đông Bắc của phường Nam Hải, quận Hải An. Mặt chính của cụm di tích nhìn về phía Đông hướng ra cửa biển Bạch Đằng. Tương truyền để chuẩn bị cho trận Bạch Đằng năm 938, Ngô Quyền đã chọn nơi đây làm nơi chứa lương thảo, đặt căn cứ bản doanh để quan sát và chỉ huy trận Bạch Đằng lịch sử. Ông đã chọn một vị trí thuận lợi để trực tiếp chỉ huy việc xây dựng bãi cọc, bố trí lực lượng, tổ chức trận địa mai phục sẵn sàng tiêu diệt quân xâm lược Nam Hán. Nơi đây vẫn còn vết tích của đường vành kiệu thuở ấy.

Theo sử sách, Từ Lương Xâm được xây dựng nguy nga từ thời Hậu Lê và trùng tu lại vào thời Nguyễn. Vì vậy, toàn bộ kiến trúc từ hiện nay mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn, chỉ có một số kiến trúc là mang phong cách nghệ thuật thời Lê. Nhìn toàn cảnh, ngôi từ có bố cục kiểu “nội công, ngoại quốc” liên hoàn khép kín. Toạ lạc trên khu đất rộng, cao ráo, có nhiều cây cổ thụ, trên nền bản doanh và kho lương của Ngô Quyền chống giặc Nam Hán năm xưa.

Không chỉ kiến trúc, những cổ vật trong từ mỗi khi chiêm ngưỡng sẽ mang lại cho du khách những cảm giác khác lạ. Trong từ hiện còn lưu giữ 3 chiếc cọc Bạch Đằng là chứng tích của trận Bạch Đằng năm 938. Đến nay, Từ Lương Xâm còn lưu giữ được 25 đạo sắc chính và hơn 20 sắc phong được sao lại có niên đại năm 1522 đến năm 1924. Trong các sắc phong đó, nhiều triều đại suy tôn Đức Vương Ngô Quyền là “Thượng đẳng tối linh đại vương”, là “Ngô Vương Thiên tử” và nhiều mỹ tự.

Phía bên trái khuôn viên mở rộng của di tích Từ Lương Xâm là tượng đài Đức Vương Ngô Quyền được dựng vào năm 2010 trên một khu đất có diện tích 1.500 m2. Tượng được xây dựng bằng chất liệu đá đúc Granit – phủ đồng điện phân, tổng chiều cao tượng và bệ là 11,37m. Tượng nhìn về phía Đông, phía cửa sông Bạch Đằng – nơi diễn ra trận Bạch Đằng lịch sử năm 938. Tượng đứng trong tư thế như đang chỉ huy trận chiến, tay phải chỉ thẳng về phía cửa sông Bạch Đằng như đang điều hành trận đánh, tay trái đặt lên chuôi gươm. Công trình xây dựng tượng đài Đức Vương Ngô Quyền có ý nghĩa lớn đối với nhân dân quận Hải An, đó là biểu tượng về lòng yêu nước, tinh thần đại đoàn kết và tự hào dân tộc.

Ngoài lưu giữ nhiều hiện vật, cổ vật có giá, Di tích này còn có hệ thống cây cổ thụ, trong đó nhiều cây gạo hoa đỏ có niên đại hơn 500 năm, điều đó càng tôn lên vẻ đẹp cổ kính của Di tích, thu hút hàng nghìn lượt du khách mỗi dịp Tết đến, xuân về. Hàng năm, vào ngày 16 tháng Giêng, Lễ hội Từ Lương Xâm lại diễn ra, thu hút hàng vạn du khách và người dân địa phương về dự.

Đây cũng là Lễ hội lớn nhất của quận Hải An, là Lễ hội duy nhất khiến hầu hết người dân địa phương sẵn sàng gác bỏ mọi bộn bề của cá nhân, gia đình dành cho Lễ hội. Năm 2022, Lễ hội Từ Lương Xâm được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Nét độc đáo, khác với các lễ hội làng xã là nghi thức hành lễ với các đội tế “Tứ Linh Từ” của Lương Xâm và một số di tích thờ Ngô Quyền thuộc quận Hải An về hợp tế tại Từ Lương Xâm và lễ rước truyền thống với sự tham gia của các đoàn rước của các làng có Di tích thờ Ngô Quyền như: Lương Xâm, Xâm Bồ  Hạ Lũng, Hạ Đoạn và lễ rước của các phường và lễ rước kiệu hội tụ về chầu trước cửa “Từ Cả” Từ Lương Xâm – một trong “tứ linh từ” linh thiêng của huyện cổ An Dương và là “tam linh từ” của quận Hải An ngày nay, tạo lên cuộc hành lễ quy mô hướng về cội nguồn.

Một trong những điều làm nên giá trị lịch sử của Cụm di tích Từ Lương Xâm bởi nơi đây lưu giữ các hiện vật xuyên suốt thời kỳ dài hào hùng dựng nước và giữ nước của dân tộc bao gồm: 125 hiện vật, cổ vật và 25 đạo sắc phong niên đại từ năm 1522 đến 1924 của các triều đại Lê sơ, Mạc, Lê Trung Hưng, Tây Sơn, Nguyễn. Đặc biệt, trong từ còn lưu giữ 3 chiếc cọc – được cho là chứng tích của trận Bạch Đằng lịch sử năm 938.

Với những giá trị và ý nghĩa đó, năm 1986, Từ Lương Xâm được Bộ Văn hoá (nay là Bộ Văn hoá – Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia. Năm 2022, lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đặc biệt, ngày 17/1/2025, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt Cụm di tích Từ Lương Xâm – căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938. 

Lễ hội Từ Lương Xâm năm 2025, diễn ra từ ngày 12 – 15/2/2025 (tức từ ngày 15 đến 18 tháng Giêng năm Ất Tỵ 2025).