Trong quá khứ, chúa Nguyễn đã sai quân binh trưng dụng ngư dân làng An Hải (nay thuộc xã Bình Châu, H.Bình Sơn) và làng An Vĩnh (nay thuộc xã Tịnh Kỳ, TP.Quảng Ngãi) thành lập các đội Hoàng Sa, Bắc Hải làm nhiệm vụ tuần phòng và tìm kiếm hải vật ở các quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa. Thời kỳ đầu, Sa Kỳ chính là nơi đội Hoàng Sa làm lễ xuất bến khi đi và dâng lễ hoàn nguyện khi trở về. Sau này, khi người của các đội Hoàng Sa được lấy chủ yếu ở phường An Vĩnh và phường An Hải của cù lao Ré (Lý Sơn) thì những buổi lễ này mới được tổ chức ở đảo.
Tàu thuyền neo đậu ở cửa Sa Kỳ
Di tích về đội Hoàng Sa trong đất liền là khu vườn Đồn, nơi đội đóng doanh trại. Đình An Vĩnh là nơi xuất hành và cũng là nơi trở về của đội. Miếu Ông Hoàng Sa là nơi các binh phu đội Hoàng Sa làm lễ tế trước khi lên đường làm nhiệm vụ.
Sở dĩ có tên “Miếu Ông Hoàng Sa” là vì trong ngôi miếu này thờ bộ xương đầu một Ông cá lụy ở vùng biển quần đảo Hoàng Sa. Ngư dân trong vùng kể rằng: Ngày xưa, bà con An Vĩnh dùng thuyền câu ra tận quần đảo Hoàng Sa đánh cá. Trong một chuyến đi như vậy, dân chài bắt gặp Ông lụy trên một đảo vắng. Ông cá lớn mà thuyền câu lại nhỏ, nên dân chài khấn vái, xin Ông cho rước phần đầu về đất liền để lo hậu sự. Chuyến trở về từ Hoàng Sa năm ấy gặp kỳ biển động, đầy giông gió, nhưng thật kỳ lạ, thuyền rước Ông đi đến đâu thì ở đó trời yên, biển lặng. Rước Ông về bên bờ biển, bà con làng An Vĩnh làm lễ táng Ông ở khu vườn Đồn, rồi đóng góp công của xây miếu, bốc cốt lên để thờ. Theo tháng năm, đình An Vĩnh bị hư hỏng, di tích vườn Đồn cũng không còn.
Mộc bản Đại Nam thực lục chính biên (Đệ nhị kỷ) chép về Hoàng Sa
Nguồn: Trung tâm lưu trữ QG4
Tiếp liền về phía nam cửa biển Sa Kỳ là ghềnh đá Thạch Ky nằm ở bờ biển thôn An Vĩnh, xã Tịnh Kỳ, TP.Quảng Ngãi. Quá trình núi lửa hoạt động, phun trào nham thạch rồi đổ ra biển từ hàng triệu năm trước đã tạo nên ghềnh đá thiên nhiên với những khối đá hình tròn, hình lục lăng xếp chồng lên nhau chỗ thì chìm khuất, chỗ thì nhấp nhô, chỗ lại nổi lên trên làn nước biển, tạo nên khung cảnh hoang sơ, kỳ vĩ.
Cách bờ khoảng 20 m có một khối đá nhô lên giữa sóng nước tựa hình một ông lão đang ngồi câu cá. Gần đó là tảng đá in hình hai dấu chân khổng lồ. Bên cạnh có một hang đá hở hai đầu, ngang với mực nước triều. Mỗi lần sóng vỗ vào một đầu hang bên này, nước lại bắn tung ở đầu kia….
Đá Ông Câu ở Sa Kỳ
Người dân cửa Sa Kỳ vẫn kể cho nhau nghe truyền thuyết về ông khổng lồ từng gánh đá lấp cửa biển. Khi sắp xong, đòn gánh bị gãy, đất đá đổ ra hai bên thành mũi đá An Hải và mũi An Vĩnh, lối ông đi từ dưới biển lên thành luồng vào cửa Sa Kỳ. Người xưa ca ngợi thắng cảnh “Thạch Ky Điếu tẩu”, một trong 12 cảnh đẹp của tỉnh Quảng Ngãi, chính là nơi này.
Lê Quý Đôn (1726-1784), trong cuốn Phủ biên tạp lục biên soạn năm 1776 (NXB Văn hóa – Thông tin – 2007) mô tả về địa lý, tài nguyên và tình hình khai thác của chúa Nguyễn đối với hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa, liên quan đến cửa Sa Kỳ, như sau:
“Phủ Quảng Ngãi huyện Bình Sơn có xã An Vĩnh ở gần biển, ngoài biển về phía đông bắc có nhiều cù lao, các núi linh tinh khác hơn 130 ngọn, cách nhau bằng biển, từ hòn này sang hòn kia hoặc đi một ngày hoặc vài canh giờ thì đến […]
Khai thác rong biển ở Sa Kỳ
Trước họ Nguyễn đặt đội Hoàng Sa 70 suất, lấy người xã An Vĩnh sung vào, cắt phiên mỗi năm cứ tháng 2 nhận giấy sai đi, mang lương đủ ăn 6 tháng, đi bằng 5 chiếc thuyền câu nhỏ, ra biển 3 ngày 3 đêm thì đến đảo ấy. Ở đấy tha hồ bắt chim bắt cá mà ăn […]
Lấy được hóa vật của tàu, như là gươm ngựa, hoa bạc, tiền bạc, hòn bạc, đồ đồng, khối thiếc, khối chì, súng ngà voi, sáp ong, đồ sứ, đồ chiên cùng là kiếm lượm vỏ đồi mồi, vỏ hải ba, hải sâm hột ốc vân rất nhiều. Đến kỳ tháng 8 thì về, vào cửa Eo, đến thành Phú Xuân để nộp, cân và định hạng xong mới cho đem bán riêng các thứ ốc vân, hải ba, hải sâm, rồi lĩnh bằng trở về. Lượm được nhiều ít không nhất định, cũng có khi về người không”.
Ngày nay, cửa Sa Kỳ đã được khai thông, mở rộng luồng lạch, đầu tư các công trình phụ trợ và trở thành cảng biển lớn nhất, nhộn nhịp nhất tỉnh Quảng Ngãi, cửa ngõ ra huyện đảo Lý Sơn và trung chuyển hàng hóa cho nước bạn Lào.
Tuyến du lịch Sa Kỳ – Lý Sơn dần hình thành và phát triển, mỗi năm thu hút hàng trăm nghìn khách du lịch trong và ngoài nước tham quan đảo Lý Sơn. (còn tiếp)
Nguồn: https://thanhnien.vn/cua-sa-ky-noi-xuat-phat-cua-hai-doi-hoang-sa-185250312223501387.htm
