Cửa biển Nhật Lệ, nơi lịch sử in đầy dấu chân

Đây là nơi con sông bắt nguồn từ những ngọn núi U Bò, Co Roi của dãy Trường Sơn phía tây, cùng có tên là Nhật Lệ, đổ ra biển lớn.

Người Quảng Bình có giai thoại kể rằng, tên gọi Nhật Lệ bắt nguồn từ câu chuyện vua Trần Nhân Tông gả Huyền Trân công chúa cho vua Chiêm Thành là Chế Mân. Trên đường vào nam theo đấng phu quân, đoàn thuyền đưa nàng công chúa lá ngọc cành vàng tạm dừng ở cửa biển Trú Nha (Nhật Lệ). Nhìn lại quê nhà dần xa hun hút, nàng công chúa họ Trần đã rơi những dòng lệ nhớ thương, và cửa biển nơi này mang tên Nhật Lệ từ khi ấy.

Năm 1069, nhân khi nhà Tống (Trung Quốc) đe dọa Đại Việt từ phía bắc, quân Chiêm Thành lại gây bất ổn ở phương nam. Lần này, vua Lý Thánh Tông quyết tâm dẹp yên Chiêm Thành trước khi đối phó với quân Tống. Vua sai Lý Thường Kiệt làm tiên phong và tự mình thân chinh chỉ huy thủy quân. Khi đội quân Lý Thường Kiệt đến cửa biển Nhật Lệ, thủy quân Chiêm Thành xông ra chặn đánh quân Việt, nhưng thua to, vua Chiêm là Chế Củ (Yang Pu Sri Rudravarmadeva) bị bắt, phải chuộc mạng bằng cách xin dâng ba châu Bố Chính (Tuyên Hóa, Quảng Trạch, Bố Trạch ngày nay), Địa Lý (Lệ Thủy và Quảng Ninh ngày nay) và Ma Linh (tỉnh Quảng Trị ngày nay).

Năm 1470, Lê Thánh Tông đi đánh Chiêm Thành, khi đoàn thủy binh đi qua cửa biển Nhật Lệ, nhà vua đề thơ tức cảnh Nhật Lệ hải tấn, một bài thơ hào sảng, mang khí phách của vị vua anh minh và tài hoa bậc nhất trong lịch sử đất nước.

Trong suốt nửa thế kỷ thời Trịnh – Nguyễn phân tranh, cửa biển Nhật Lệ giữ một vị trí rất quan trọng nên bên nào cũng quyết đoạt lấy. Vì vậy, nơi đây đã trở thành chiến trường ác liệt giữa hai thế lực phong kiến Đàng Trong – Đàng Ngoài, kéo dài từ trận đầu, tháng 3.1627, đến trận cuối năm 1672. Năm 1631, Đào Duy Từ bày mưu cho chúa Nguyễn rồi tự mình đôn đốc xây lũy Trấn Ninh, chạy từ cửa biển Nhật Lệ đến chân núi Đầu Mâu, lấy dòng sông, khe suối phía ngoài làm hào, đem xích sắt chắn ngang cửa Nhật Lệ và Minh Linh. Năm 1633, Nguyễn Hữu Dật đắp lũy Trường Sa thuộc xã Cừ Hà để chống quân Trịnh tấn công bằng đường biển. Lũy bắt đầu từ cửa biển Nhật Lệ chạy theo ven biển đến xã Gia Ninh (huyện Quảng Ninh). Các công trình ấy ngày nay vẫn còn dấu vết. Cuộc binh đao bất phân thắng bại đã gây biết bao tang thương, đau đớn cho dân lành.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954 – 1975), cửa biển Nhật Lệ là nơi có tàu thuyền vận chuyển lương thực, vũ khí từ miền Bắc vào chi viện cho chiến trường miền Nam. Vì vậy, trong chiến tranh phá hoại, quân đội Mỹ đã dùng không quân đánh phá miền Bắc Việt Nam ác liệt, nặng nhất là ở tỉnh Quảng Bình. Những nơi bị đánh phá chủ yếu gồm phà Long Đại (nay là cầu Long Đại), phà Xuân Sơn, phà sông Gianh (nay là cầu sông Gianh), đèo Ngang, quốc lộ 1, đường 15, hệ thống đường Trường Sơn (đường 559), TP.Đồng Hới và cửa biển Nhật Lệ.

Năm 1809 – 1813, Nguyễn Du làm cai bạ ở Quảng Bình. Bài thơ Tái thứ nguyên vận ông làm khi ở đây, về sau khắc in trong tập Nam trung tạp ngâm, mở đầu bằng 2 câu:

Trạm nguyên lưu thủy phát sơn thôn,

Nhật Lệ triều đầu dũng hải môn.

Tạm dịch:

Sông Trạm nước tuôn từ xóm núi

Nhật Lệ triều khơi tận vũng tàu.

Bao nhiêu cuộc chiến rồi cũng đi qua, cửa biển Nhật Lệ giờ trở lại với cuộc sống thanh bình, biển trời hòa hợp, non nước hoan ca. Cửa biển đã đi vào thơ ca, nay là vùng tấp nập, trên bến dưới thuyền và là một trong những thắng cảnh của tỉnh Quảng Bình.

Nằm kề cửa biển Nhật Lệ là bãi biển Nhật Lệ. Đây là bãi biển có vị trí khá đắc địa và là một trong những địa điểm du lịch được đánh giá là đẹp và thuận tiện đi lại bậc nhất VN vì chỉ cách trung tâm TP.Quảng Bình khoảng 1 km, cách ga Đồng Hới gần 5 km và cách sân bay Đồng Hới hơn 8 km. Điểm đặc biệt của bãi biển Nhật Lệ chính là dù nằm rất gần khu dân cư nhưng vẫn giữ được vẻ hoang sơ, yên bình vốn có. Dạo bước bên bờ biển, hít thở không khí trong lành, nghe tiếng sóng rì rầm vỗ bờ, du khách sẽ nếm trải được nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau.

Vào buổi bình minh khung cảnh nơi đây như được tạo hóa khoác lên một chiếc áo mới, rạng rỡ trong ánh nắng ban mai. Màn đêm buông xuống cũng là lúc phố xá lên đèn, những con thuyền chuẩn bị ra khơi đánh cá mở những ngọn đèn pha thả lên không trung những quầng sáng lung linh huyền diệu.

Sông Nhật Lệ, cửa biển Nhật Lệ, bãi tắm Nhật Lệ là những di sản văn hóa – lịch sử đã và đang trở thành một tài nguyên du lịch quý báu của TP.Đồng Hới và tỉnh Quảng Bình.

Ngày 15.11.2014, Tổ chức Kỷ lục VN đã trao Bằng xác lập kỷ lục biển Nhật Lệ được công nhận vào top 10 thắng cảnh du lịch biển hấp dẫn nhất VN theo Bộ tiêu chí công bố giá trị Top điểm đến hấp dẫn ở VN.

Trước đó, cửa biển Nhật Lệ đã trở thành di tích lịch sử văn hóa quốc gia theo Quyết định số 97/QĐ ngày 21.1.1992 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin nay là Bộ Văn hóa – Thể thao – Du lịch. (còn tiếp)