Cố đô Hoa Lư – dấu ấn vàng son oai hùng với khát vọng và quyết tâm trở thành Đô thị di sản thiên niên kỷ

Dấu ấn về một thời vàng son của dân tộc

Là một trong bốn vũng lõi của Quần thể danh thắng Tràng An. Ở thế kỷ X, Cố đô Hoa Lư đóng vai trò là kinh đô của Nhà nước Đại Cồ Việt, có một nền văn hóa kinh kỳ – đô hội còn tiếp nối vang vọng đến ngày nay.

Với địa thế đồi núi trùng điệp bao bọc xung quanh vành đai kinh đô như tấm bình phong vững chãi, cùng dòng Hoàng Long uốn khúc và cánh đồng Nho Quan, Gia Viễn với hào sâu, Hoa Lư là vùng đất có giá trị cao về mặt quân sự. Chính tại vùng đất này, năm 968, Đinh Bộ Lĩnh đã dẹp loạn 12 sứ quân, lên ngôi hoàng đế, lập ra nước Đại Cồ Việt oai hùng, và Hoa Lư trở thành trung tâm chính trị – kinh đô đầu tiên của Nhà nước phong kiến tập quyền.

Đây là đế đô đầu tiên của nước ta, tồn tại trong 42 năm, đã chứng kiến sự nghiệp dựng nước và giữ nước oai hùng của 12 năm triều Đinh (968 – 980), 29 năm triều Tiền Lê (980 – 1009) và đầu nhà Lý (1009 – 1010).

Kinh đô Hoa Lư được hình thành trên nền tảng của quá trình phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa khu vực. Đến cuối thập niên 60 của thế kỷ thứ X, sau khi hội đủ các điều kiện thuận lợi để trở thành kinh đô, Hoa Lư đã phát triển vượt trội cả về đô thành và thị thành để trở thành đô thị lớn nhất và tiêu biểu nhất của quốc gia Đại Việt đương thời.

Hoa Lư thời Đinh-Lê đã trở thành một trung tâm văn hóa lớn, khởi nguyên một thời vàng son của dân tộc, khai mở và đặt cơ sở nền tảng cho sự phát triển toàn thịnh của văn minh Đại Việt.

Đặc sắc của địa bàn Cố đô Hoa Lư chính là quá trình định cư, quần cư liên tục từ sau biển thoái đến ngày nay. Kể cả sau khi nhà Lý dời đô ra Thăng Long thì vùng đất này vẫn liên tục duy trì các hình thái quần cư đa dạng, làm cho sức sống di sản được duy trì, bồi đắp trong đời sống sinh hoạt và sinh kế của cư dân Tràng An. Di sản Cố đô Hoa Lư có mặt biểu hiện trong đời sống dưới các dạng thức văn hóa vật thể hoặc phi vật thể, có mặt lan tỏa đến các địa bàn khác (địa danh, thiết chế văn hóa, kiến trúc, hội họa, âm nhạc…) hình thành nên những con đường di sản thời hiện đại.

Thời gian thoi đưa, cố đô vẫn yên bình nằm đó, tuy trầm mặc nhưng vẫn đầy uy nghi, là dấu ấn vàng son đánh dấu một thời dân tộc oai hùng. Ngày nay, đến với Cố đô Hoa Lư, quá khứ, hiện tại và tương lai, lịch sử, cảnh quan thiên nhiên và con người như hòa quyện nhau, đưa ta về cội nguồn ngàn năm bất khuất của dân tộc.

Những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của Kinh đô Hoa Lư hiện còn lưu giữ có giá trị đặc biệt quan trọng trong lịch sử dân tộc, là biểu tượng sống động thể hiện ý chí quật cường, lòng tự tôn, niềm khát khao độc lập tự do, thống nhất đất nước của dân tộc Việt Nam qua hàng ngàn năm lịch sử.

Tại Lễ kỷ niệm 1.055 năm Nhà nước Đại Cồ Việt (968-2023), Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương Nguyễn Xuân Thắng khẳng định, di sản mà Nhà nước Đại Cồ Việt, Vua Đinh Tiên Hoàng cùng các bậc tiền nhân để lại và những thành tựu mà tỉnh Ninh Bình đã đạt được trong thời gian qua là vô cùng quý giá, là nền tảng vững chắc để Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Ninh Bình tiến tới thực hiện mục tiêu trở thành tỉnh khá của khu vực Đồng bằng sông Hồng vào năm 2030; góp phần thực hiện mục tiêu đến năm 2030 đưa nước ta trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao và đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao, theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Nguồn lực quan trọng để phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội

Qua bao thăng trầm của lịch sử, Cố đô Hoa Lư đã trở thành một vùng văn hóa đặc sắc. Những dấu tích, di tích tại Hoa Lư đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc lưu giữ, truyền tải các giá trị văn hóa từ xa xưa để lại.

Nhận thức sâu sắc những giá trị to lớn, quý báu của di sản Cố đô Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình luôn coi trọng, quan tâm nghiên cứu, đầu tư và phát huy các di sản ông cha để lại, coi đó là nguồn lực chiến lược quan trọng để phục vụ thiết thực, hiệu quả sự nghiệp xây dựng và phát triển kinh tế-xã hội của địa phương, đặc biệt phát triển du lịch, công nghiệp văn hóa.

Phân tích những giá trị bản sắc, đặc thù nổi trội để Ninh Bình làm động lực phát triển kinh tế-xã hội, TS. Phan Chí Hiếu, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhấn mạnh: Đầu tiên, Ninh Bình là vùng đất có truyền thống lịch sử, văn hóa lâu đời: Là kinh đô của Việt Nam vào thế kỷ thứ X, là vùng đất gắn với sự nghiệp của 6 vị vua thuộc ba triều đại nhà Đinh – nhà Tiền Lê và nhà Lý với nhiều dấu ấn lịch sử. Thứ đến, tỉnh có nhiều lợi thế đặc thù về giá trị tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và hệ sinh thái, trong đó có Quần thể Danh thắng Tràng An được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới, là điều kiện để Ninh Bình phát triển các ngành du lịch, dịch vụ toàn diện.

Ninh Bình có vị trí địa chính trị rất quan trọng, Hoa Lư xưa, Ninh Bình ngày nay có sự hợp tụ của cả 3 không gian: Không gian kinh tế văn hóa núi cao, không gian kinh tế văn hóa châu thổ và không gian kinh tế văn hóa biển. Ngoài ra, Ninh Bình vừa là vùng địa đầu phía Nam của Bắc Bộ vừa là vùng đất gắn với miền Thanh – Nghệ, đồng thời có những đặc tính tự nhiên, nhân văn gần với vùng Tây Bắc.

Ninh Bình có lợi thế về liên kết vùng theo trục Bắc – Nam, đồng thời có thế mạnh của liên kết Đông – Tây. Vị trí địa – chính trị, địa – kinh tế đặc thù đó tạo cho vùng đất này những không gian mở. Ninh Bình có điều kiện tăng cường giao lưu kinh tế – xã hội, văn hóa với không chỉ các tỉnh, thành phố nằm trong vùng đồng bằng Sông Hồng, khu vực Duyên hải Bắc Bộ, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ mà còn với các tỉnh và thành phố trong vùng Thủ đô Hà Nội, khu vực miền núi Tây Bắc; khu vực Bắc Trung Bộ.

Bên cạnh đó, thiên nhiên ưu ái ban tặng cho Ninh Bình một vùng non nước hữu tình với nhiều di tích, danh thắng nổi tiếng, thu hút sự quan tâm đặc biệt của đông đảo du khách, từ đó, người dân Ninh Bình tiếp nối mạch nguồn văn hóa xa xưa, chào đón du khách bằng sự chân chất, hiền hậu, mộc mạc, thanh lịch vốn có.

Giá trị của các di sản Cố đô Hoa Lư được phát huy hiệu quả để tạo ra các sản phẩm du lịch đa dạng. Từ đây mở ra hướng đi mới trong phát huy giá trị di sản địa phương, để văn hóa là sức mạnh nội sinh theo đúng tinh thần Nghị quyết Đại hội XXII của Đảng bộ tỉnh Ninh Bình.

Du lịch, công nghiệp văn hóa của Ninh Bình đã có nhiều khởi sắc và bước phát triển đột phá với nhiều kết quả quan trọng: công tác quản lý Nhà nước về du lịch, về văn hóa được tăng cường; chất lượng, hiệu quả hoạt động du lịch, công nghiệp văn hóa có chuyển biến tích cực; hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ công nghiệp văn hóa, phục vụ du lịch được tập trung đầu tư ngày càng hoàn thiện; hoạt động du lịch, dịch vụ từng bước được tổ chức, quản lý khoa học, theo hướng chuyên nghiệp, bền vững; công tác an ninh trật tự, vệ sinh môi trường, văn minh được đảm bảo.

Nhiều sản phẩm có chất lượng cao, có thương hiệu mạnh, mang đậm bản sắc văn hóa miền đất, con người Ninh Bình được đưa vào khai thác, bước đầu đáp ứng nhu cầu của du khách, như: Hệ thống sản phẩm du lịch sinh thái, tham quan trải nghiệm các giá trị thiên nhiên gắn với Quần thể danh thắng Tràng An; hệ thống sản phẩm du lịch văn hóa tâm linh; sản phẩm du lịch làng nghề; sản phẩm du lịch lễ hội truyền thống; sản phẩm du lịch đô thị; du lịch vui chơi giải trí; du lịch văn hóa ẩm thực đường phố…

Ninh Bình cũng là địa phương phối hợp với nhiều đơn vị tổ chức các sự kiện văn hóa, thể thao, du lịch, các chương trình ca nhạc, show trình diễn thời trang, các hoạt động trưng bày, xuất bản… Qua đó lồng ghép quảng bá văn hóa truyền thống của Ninh Bình ra thế giới, góp phần khẳng định vẻ đẹp của vùng đất Cố đô Di sản thiên niên kỷ.

Các hoạt động bảo tồn, giữ gìn, phục dựng và lưu giữ di sản gắn với khai thác các loại hình du lịch lịch sử, du lịch tâm linh, du lịch văn hóa, du lịch sinh thái gắn với mô hình sinh kế nông nghiệp, nông thôn được phát huy, thu hút khách du lịch trong và ngoài nước.

Tính từ giữa năm 2014, khi Quần thể danh thắng Tràng An được công nhận là Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, nhu cầu phát triển du lịch, phát triển văn hóa và công nghiệp văn hóa tăng cao, thúc đẩy nhanh hơn, mạnh hơn quá trình đô thị hóa nông thôn, nâng dần cả đô thị và nông thôn ở vùng Kinh đô Hoa Lư xưa từng bước tiệm cận với mô hình Đô thị Di sản.

Quá trình tiến tới một Đô thị Di sản thiên niên kỷ văn minh, hiện đại hàng đầu của cả nước và có tầm vóc quốc tế, cũng đồng thời là quá trình hoàn thiện dần các tiêu chí để Ninh Bình trở thành thành phố trực thuộc Trung ương.

Những giá trị nổi bật của đô thành – đế đô đầu tiên của quốc gia Đại Việt, cũng như của đô thị – cảng thị trung đại tựa núi, nhìn sông, mở ra Biển Đông đầu tiên ở khu vực phía Bắc đã tạo lập các giá trị bản sắc đặc trưng nhất của không gian lịch sử, văn hóa Kinh đô Hoa Lư.

Đây chính là nguồn lực chủ yếu, động lực mạnh mẽ và lợi thế căn bản cho thành phố Hoa Lư trong tương lai, nâng tầm trở thành Đô thị Di sản thiên niên kỷ văn minh, hiện đại.

Trần Anh