Chuyển hóa di sản văn hóa thành nguồn lực phát triển

Có thể nói năm 2024 là một năm nhiều dấu ấn của lĩnh vực di sản văn hóa Việt Nam. Cùng với việc bảo vệ và phát huy hiệu quả các giá trị di sản văn hóa, nhiều di sản văn hóa được UNESCO ghi danh, việc hoàn thiện thể chế pháp luật về di sản văn hóa góp phần tạo hành lang pháp lý quan trọng, tháo gỡ khó khăn vướng mắc và hướng tới chuyển hóa tài sản văn hóa thành nguồn lực phát triển. Trong những năm qua, di sản văn hóa ngày càng chứng minh vai trò là nguồn lực dồi dào cho tăng trưởng kinh tế và là điểm tựa vững chắc cho đời sống tinh thần, môi trường nuôi dưỡng và làm giàu bản sắc văn hóa, đa dạng văn hóa.

Luật Di sản văn hóa- điểm nhấn quan trọng

Theo Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTTDL), hiện nay, trên cả nước có hơn 40.000 di tích và khoảng gần 70.000 di sản văn hóa phi vật thể được kiểm kê, 16 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh tại danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp…

Trong năm 2024, Việt Nam có thêm hai di sản được UNESCO ghi danh gồm: những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế được đưa vào Danh mục di sản tư liệu khu vực châu Á – Thái Bình Dương và Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam (An Giang) được đưa vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Cùng với đó, năm 2024, Bộ VHTTDL đã đưa 86 di sản văn hóa phi vật thể vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Qua đó nâng tổng số di sản văn hóa phi vật thể quốc gia của cả nước lên 620.

Trình Chính phủ ban hành Nghị định số 39/2024/NĐCP ngày 16/4/2024 quy định biện pháp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trong các Danh sách của UNESCO và Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Xây dựng 06 Thông tư và các dự thảo văn bản quy định chi tiết Luật Di sản văn hóa. Ngày 08/5/2024, tại kỳ họp thứ 10 diễn ra ở Thành phố Ulan Bator (Mông Cổ), “Những bản đúc nổi trên 9 đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế” được ghi danh vào Danh mục Di sản tư liệu khu vực châu Á -Thái Bình Dương của UNESCO.

Trình Thủ tướng Chính phủ: Quyết định xếp hạng 09 di tích quốc gia đặc biệt (đợt 15, đợt 16); công nhận bảo vật quốc gia (đợt 12, năm 2023) cho 29 hiện vật và nhóm hiện vật; phê duyệt 02 Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử và kiến trúc – nghệ thuật quốc gia đặc biệt, 04 Nhiệm vụ lập Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích quốc gia đặc biệt; phê duyệt Nhiệm vụ lập Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi Danh lam thắng cảnh Vịnh Hạ Long giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích quốc gia đặc biệt Chùa Phật Tích, tỉnh Bắc Ninh; Quyết định xếp hạng 32 di tích quốc gia; cấp 30 quyết định thăm dò, khai quật khảo cổ cho các tỉnh, thành phố; đưa 86 di sản văn hóa phi vật thể vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (Cả nước có 620 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia); xếp hạng I (hạng Một) đối với 02 bảo tàng; công bố 02 Dự án Tiêu chuẩn Việt Nam “Di sản văn hóa và các vấn đề liên quan – thuật ngữ và định nghĩa chung” và “Bảo tồn di sản văn hóa – Hướng dẫn và quy trình lựa chọn ánh sáng thích hợp cho trưng bày trong nhà”.

Đặc biệt, ngày 23/11/2024, tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV chính thức thông qua Luật Di sản văn hóa. Theo Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương, Luật Di sản văn hóa 2024 đã khắc phục những bất cập của hệ thống pháp luật hiện hành, bổ sung các quy định mới nhằm giải quyết các vấn đề phát sinh trong thực tiễn. Đồng thời, Luật góp phần định vị thương hiệu địa phương, quốc gia và quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam trên trường quốc tế, khẳng định vị thế của di sản văn hóa Việt Nam trong kho tàng di sản văn hóa nhân loại.

Điểm nhấn quan trọng của Luật Di sản văn hóa là chủ trương phân cấp, phân quyền mạnh mẽ hơn cho chính quyền địa phương trong quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Chủ trương này tạo điều kiện cho các địa phương phát huy tốt hơn vai trò “người chủ thực sự” của di sản tại chính nơi nó hiện diện.

Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn – Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, Luật Di sản văn hóa 2024 đặt ra tầm nhìn xa hơn, không chỉ bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống, mà còn định vị di sản văn hóa Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Di sản góp phần phát triển kinh tế

Theo PGS.TS. Lê Thị Thu Hiền (Cục trưởng Cục Di sản văn hóa- Bộ VHTTDL), những di sản văn hóa này không chỉ đáp ứng nhu cầu tinh thần của nhân dân, góp phần khẳng định niềm tự hào dân tộc, mà còn là nguồn lực để phát triển kinh tế – xã hội, nhất là trong giai đoạn hiện nay, góp phần khẳng định vị thế và bản sắc văn hóa Việt Nam với văn hóa thế giới.

“Di sản văn hóa có vị trí quan trọng hàng đầu đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Thành quả của sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa trong thời gian qua là thực tiễn sinh động, khẳng định vị thế của văn hóa Việt Nam vừa là mục tiêu, động lực của quá trình phát triển”- bà Lê Thị Thu Hiền chia sẻ.

Thực tiễn đã chứng minh, di sản văn hóa ngày càng khẳng định được vai trò và vị trí quan trọng trong đời sống xã hội, trực tiếp đóng góp vào công cuộc phát triển kinh tế – xã hội của các địa phương nơi có di sản. Trên phương diện kinh tế, các Di sản văn hóa, đặc biệt di sản thế giới ở Việt Nam có tiềm năng lớn trong việc góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững của địa phương, xóa đói giảm nghèo và cải thiện sinh kế bền vững của cộng đồng địa phương. Những hiệu quả về kinh tế ở các khu Di sản thế giới của Việt Nam hiện nay đa phần đều thông qua các hoạt động du lịch và dịch vụ phục vụ du khách tham quan, nghiên cứu ở trong và xung quanh các Di sản thế giới.

Có thể kể đến Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, năm 2024 ghi nhận số lượng khách đến tham quan tại Di sản Huế tiếp tục đà tăng trưởng, nguồn thu từ bán vé tham quan cao hơn năm trước. Tổng lượng khách đến tham quan đạt hơn 2,7 triệu lượt (tăng 19,14% so với cùng kỳ năm 2023). Đây cũng là năm có nguồn thu lớn nhất từ trước đến nay với tổng doanh thu 422,238 tỷ đồng (tăng 18,63% so với cùng kỳ năm 2023, tăng 66,3 tỷ đồng); đạt 132% so với kế hoạch nhà nước giao. Số tiền nộp ngân sách nhà nước năm 2024 là 245,730 tỷ đồng.

Đối với Hội An, năm 2024 tổng lượng khách đạt hơn 4,4 triệu lượt (đạt 96% kế hoạch). Trong đó, khách quốc tế ước đạt hơn 3,5 triệu lượt (tăng 11,4% so với cùng kỳ). Tổng lượt khách mua vé tham quan đạt hơn 3,5 triệu lượt (đạt 94,6% kế hoạch). Tổng lượt khách lưu trú ước đạt 1,87 triệu lượt. Công suất sử dụng phòng đạt 46,8%. Tổng doanh thu toàn ngành du lịch ước đạt 5.231 tỷ đồng. Thu nhập bình quân đầu người đạt 64,4 triệu đồng/năm.

Để bảo tồn, phát huy giá trị di sản, để di sản góp phần hiệu quả vào phát triển đời sống kinh tế, xã hội, theo Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương, trong thời gian tới, cần tổ chức thực hiện tốt, có hiệu quả Luật Di sản văn hóa 2024 sau khi Luật có hiệu lực thi hành; triển khai hiệu quả các Chương trình đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Chương trình bảo tồn và phát huy bền vững giá trị di sản văn hóa Việt Nam, giai đoạn 2021-2025”; “Chương trình số hóa di sản văn hóa Việt Nam, giai đoạn 2021-2030”.

Bên cạnh đó, tiếp tục phối hợp, hướng dẫn các tỉnh/thành phố xây dựng và hoàn thiện các hồ sơ khoa học đề nghị UNESCO công nhận, ghi danh di sản văn hóa tại các Danh sách của UNESCO; Thẩm định nhiệm vụ lập quy hoạch, quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích quốc gia đặc biệt trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt làm cơ sở thực hiện các dự án, công trình bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa và các công trình thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, phát triển du lịch của các địa phương; Phối hợp với các cơ quan, các tổ chức quốc tế xây dựng danh mục di vật, cổ vật có nguồn gốc Việt Nam có giá trị hiện đang bị lưu lạc ở nước ngoài. Từng bước đề xuất phương án thu hồi, mua, đưa những di vật, cổ vật này về nước theo Công ước 1970 về các biện pháp ngăn cấm xuất, nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa; nghiên cứu đề xuất khả năng Việt Nam tham gia Công ước UNESCO 2001 về Bảo vệ di sản văn hóa dưới nước và Công ước UNIDROIT để đẩy mạnh, hoàn thiện nội dung quản lý nhà nước về bảo vệ di sản văn hóa dưới nước và tìm kiếm, hồi hương di vật, cổ vật có nguồn gốc Việt Nam về nước.

Cùng với đó, cần tăng cường tuyên truyền, quảng bá, nâng cao nhận thức của toàn xã hội đối với sự nghiệp bảo vệ và phát huy di sản văn hóa; tăng cường công tác xã hội hóa hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch và đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động tư liệu hóa hệ thống tài liệu và xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về di sản văn hóa…/.