Chuyên gia phác họa chân dung thanh niên thành công trong thời đại số

ThS. Đinh Văn Mãi cho rằng, thanh niên cần nâng cao nhận thức, trang bị kỹ năng số và có tư duy phản biện để sử dụng công nghệ một cách có trách nhiệm. (Ảnh: NVCC)

Góc nhìn của anh về trách nhiệm của thanh niên trong thời đại số?

Ngày nay, thanh niên Việt Nam rất năng động, giỏi giang. Họ bắt nhịp rất nhanh với sự thay đổi của thời đại và chuyển mình mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, thể hiện tố chất và bản lĩnh vững vàng, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Nhiều gương thanh niên thành công như những nhà khoa học trẻ, doanh nhân trẻ, nhà hoạt động xã hội trẻ, trở thành “lực lượng vàng” đưa đất nước vươn xa.

Trong thời đại số, thanh niên là “đòn bẩy” tạo nên những tiến bộ vượt bậc nhờ sự tự tin, tư duy nhạy bén. Họ chính là lực lượng tiên phong tiếp nhận và ứng dụng công nghệ, do đó, trách nhiệm của thanh niên không chỉ dừng lại ở việc sử dụng công nghệ thông minh, mà còn góp phần xây dựng không gian số lành mạnh. Điều này bao gồm việc phát triển tư duy phản biện, sử dụng công nghệ có đạo đức, bảo vệ thông tin cá nhân và tham gia tích cực vào các hoạt động mang tính cộng đồng, xã hội trên môi trường số.

Để làm được điều đó, thanh niên cần có tư duy chuyển đổi số mạnh mẽ, cùng với tinh thần cầu tiến, cập nhật những cái mới và tận dụng thời cơ để nâng cao trình độ năng lực.

Anh đánh giá thế nào về vai trò của thanh niên trong việc giải quyết các vấn đề xã hội phát sinh từ thời đại số, như tin giả, an ninh mạng và khoảng cách số?

Thời đại số mang đến nhiều cơ hội nhưng cũng phát sinh những vấn đề xã hội mới, phức tạp như tin giả, tin sai lệnh, lừa đảo trực tuyến, đánh cắp thông tin cá nhân, hay sự chênh lệch trong tiếp cận công nghệ giữa các khu vực cũng như các nhóm đối tượng.

Một bộ phận giới trẻ lệ thuộc vào công nghệ, nghiện các nền tảng mạng xã hội, so sánh bản thân với người khác trên mạng, giảm tương tác trực tiếp gây ra căng thẳng, lo âu hoặc trầm cảm. Đứng trước những vấn đề thách thức đó, thanh niên đóng vai trò xung kích và sáng tạo triển khai đa dạng các hành động cụ thể trong phong trào “bình dân học vụ số” nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng số thiết yếu cho người dân.

Mỗi đoàn viên – thanh niên cần nâng cao nhận thức, trang bị kỹ năng số và có tư duy phản biện để sử dụng công nghệ một cách có trách nhiệm. Các chương trình nâng cao kỹ năng kiểm chứng thông tin, tư duy phản biện, giao tiếp số, hay văn hóa số cần được triển khai thường xuyên để người trẻ trang bị “vaccine số”, phòng ngừa trước ảnh hưởng tiêu cực từ mạng xã hội.

Theo anh, những kỹ năng và phẩm chất nào thanh niên cần trang bị để thành công trong môi trường làm việc số hóa và không ngừng biến đổi?

Chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn thế giới , ạo ra những thay đổi lớn trong môi trường làm việc. Nhiều doanh nghiệp đã sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để hợp lý hóa quy trình làm việc, thúc đẩy tự động hóa, tăng cường cá nhân hóa trên quy mô lớn.

Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) dự đoán rằng, 42% công việc sẽ được tự động hóa vào năm 2027 nhờ triển khai AI và các công nghệ mới khác. Để thành công trong môi trường làm việc số hóa và không ngừng biến đổi, thanh niên cần trang bị cả kỹ năng cứng và kỹ năng mềm, đặc biệt là tư duy linh hoạt cùng khả năng thích nghi.

Theo tôi, chân dung thanh niên thành công trong thời đại số có thể được phác họa qua các yếu tố như biết sử dụng và khai thác công nghệ một cách thông minh; sử dụng thành thạo các công cụ làm việc trực tuyến để tăng năng suất làm việc; ứng dụng AI vào công việc nhằm tối ưu hiệu suất cũng như phát triển kỹ năng thu thập, phân tích và sử dụng dữ liệu để đưa ra quyết định đúng đắn.

Đồng thời, họ giao tiếp tốt trong môi trường số, tận dụng mạng xã hội để xây dựng hình ảnh bản thân và phát triển sự nghiệp; thành thạo các công cụ làm việc nhóm online hiệu quả; có tư duy phản biện để phân tích, đánh giá thông tin và đưa ra lập luận logic; biết sử dụng công nghệ để tạo ra ý tưởng mới, tìm ra giải pháp mới.

Đặc biệt, thanh niên thời công nghệ chủ động cập nhật kiến thức, tham gia các khóa học trực tuyến để thúc đẩy tinh thần học tập suốt đời; sẵn sàng thích nghi, linh hoạt trước thay đổi, học hỏi từ thất bại. Họ sử dụng công nghệ có trách nhiệm, không vi phạm quyền riêng tư cũng như đạo đức nghề nghiệp.

ThS. Đinh Văn Mãi trong cuộc nói chuyện với học sinh về kỹ năng sống. (Ảnh: NVCC)

Anh có nhận định gì về tác động của mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến đến nhận thức và hành vi của thanh niên, đặc biệt là trong việc thể hiện trách nhiệm công dân?

Mạng xã hội và nền tảng trực tuyến có ảnh hưởng hai mặt đến nhận thức và hành vi của thanh niên, đặc biệt trong việc thể hiện trách nhiệm công dân.

Về mặt tích cực, thanh niên được nâng cao nhận thức và trách nhiệm công dân số, cập nhật thông tin nhanh chóng và tiếp cận nhiều quan điểm khác nhau giúp phát triển tư duy đa chiều. Các nền tảng như YouTube, Coursera, LinkedIn Learning giúp nâng cao kiến thức, rèn luyện tinh thần tự học.

Mạng xã hội cũng tạo ra cơ hội để thanh niên rèn luyện tư duy phản biện, học cách đánh giá thông tin, xác thực nguồn tin, giúp giảm thiểu tác hại của tin giả, tin sai lệnh. Từ đó thanh niên ý thức và có trách nhiệm hơn với lời nói, hành động trên không gian mạng.

Tuy nhiên, thông tin sai lệch, tin giả lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội nên nếu không xác minh cẩn thận, thanh niên có thể bị ảnh hưởng bởi tin giả, dẫn đến nhận thức sai lệch. Trên các nền tảng số, thanh niên có thể bị cuốn theo các trào lưu độc hại, những thử thách nguy hiểm trên các mạng xã hội có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng.

Như vậy, mạng xã hội không xấu, quan trọng do cách chúng ta ứng dụng vào học tập, công việc và cuộc sống. Nếu khai thác đúng cách, thanh niên có thể phát triển bản thân, thể hiện trách nhiệm công dân số và tạo nên tác động tích cực cho xã hội.

Vậy làm thế nào để thanh niên có thể cân bằng giữa việc tận dụng lợi ích của công nghệ số và việc duy trì các giá trị đạo đức, văn hóa truyền thống, theo anh?

Để cân bằng giữa tận dụng lợi ích của công nghệ số và việc duy trì các giá trị đạo đức, văn hóa truyền thông, thanh niên có thể thực hiện các biện pháp cụ thể.

Một là, chủ động kiểm soát nội dung cũng như thông tin trên mạng xã hội, lựa chọn những nội dung phù hợp với giá trị đạo đức, văn hóa; không để các xu hướng tiêu cực thao túng nhận thức, hành vi của bản thân.

Hai là, ứng dụng công nghệ để phát triển các dự án văn hóa sáng tạo cũng như bảo tồn nghệ thuật truyền thống.

Ba là, thiết lập ranh giới giữa đời sống thực và thế giới số, không để công nghệ làm mất đi văn hóa ứng xử lễ phép; có thể áp dụng nguyên tắc “digital detox” khi cần thiết để giảm thời gian sử dụng mạng xã hội và dành thời gian tham gia các hoạt động trực tiếp. Đồng thời, xây dựng văn hóa ứng xử số lịch sự trên mạng xã hội.

Anh có đề xuất gì cho các cơ quan, tổ chức và gia đình trong việc hỗ trợ thanh niên phát huy trách nhiệm và thích ứng thành công trong thời đại số?

Để hỗ trợ thanh niên phát huy trách nhiệm và thích ứng thành công trong thời đại số, cần hoàn thiện các chính sách về công dân số và an toàn thông tin, bảo vệ dữ liệu người dùng trên mạng xã hội.

Đoàn thanh niên – Hội sinh viên cần thường xuyên phổ biến kiến thức, kỹ năng xác thực thông tin, tư duy phản biện, đạo đức số cho đoàn viên, thanh niên, sinh viên; phối hợp với doanh nghiệp hoặc tổ chức xã hội cung cấp học bổng công nghệ để thanh niên nâng cao năng lực; xây dựng các trung tâm học tập số cho thanh niên ở vùng sâu vùng xa khó tiếp cận với công nghệ; khuyến khích thanh niên sáng tạo những nội dung tích cực, có trách nhiệm; xây dựng các quy tắc ứng xử, phòng chống quấy rối trực tuyến, đảm bảo quyền riêng tư trong môi trường làm việc số.

Cha mẹ cần đồng hành cùng con trên không gian mạng, hướng dẫn con nhận diện tin giả, tin sai sự thật cũng như bảo mật thông tin cá nhân trên mạng xã hội, hướng dẫn con về cách thể hiện bản thân có trách nhiệm trên mạng xã hội, không bắt nạt trực tuyến, không chia sẻ nội dung tiêu cực.

Xin cảm ơn anh!