Chuyên gia hiến kế các giải pháp giải quyết nguồn vốn cho doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu lúa gạo

Cần tăng cường liên kết trong Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao

Thời gian qua, Trung ương và các bộ ngành đã mời gọi các doanh nghiệp cùng tham gia Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao. Công ty CP Phân bón Bình Điền được phân công tham gia ở 2 nơi, Đồng Tháp và Cần Thơ.

Ông Phan Văn Tâm – Phó Tổng giám đốc Công ty Bình Điền cho biết, đơn vị đưa sản phẩm tham gia trong giải pháp kỹ thuật bón vùi để giúp nông dân giảm lượng phân bón. Bình Điền sẽ tiếp tục đầu tư công nghệ để cải tiến sản phẩm, phát triển sản phẩm mới phù hợp.

Theo ông Tâm, Đề án không chỉ giúp nông dân mà còn giúp cho doanh nghiệp. Từ những chương trình liên kết trong Đề án, các doanh nghiệp có cơ hội đưa sản phẩm đến bà con nông dân, phục vụ sản xuất nông nghiệp bền vững, hướng đến tăng trưởng xanh như Chính phủ đề ra.

Ông Tâm cũng cho biết, rất nhiều doanh nghiệp đang háo hức Đề án sẽ đưa ra quy trình chuẩn, các quy định khung để họ có thể tham gia liên kết; tạo ra chuỗi mạnh từ đầu vào đến đầu ra.

Theo TS.Trần Minh Hải – Phó Chủ tịch Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam (Vietrisa), việc nông dân thay đổi nhận thức, chuyển từ canh tác truyền thống sang phương pháp bền vững là thành công nổi bật nhất của Đề án đến thời điểm này. Tuy nhiên tính liên kết trong Đề án vẫn còn nhiều vấn đề.

Chuỗi giá trị là hành động tập thể, chỉ cần 1 tác nhân không liên kết thì toàn chuỗi đứt gãy. Theo TS.Hải, giá gạo giảm trong khoảng 1 tháng qua đã phần nào cho thấy các hành động tập thể trong chuỗi lúa gạo chưa gắn kết các bên.

Theo Đề án, đến năm 2025, liên kết giữa doanh nghiệp với tổ hợp tác, HTX đạt 100%. Muốn làm được điều này, HTX cần nâng cao năng lực làm dịch vụ để thu hút doanh nghiệp.

Mô hình triển khai ở tỉnh Kiên Giang tâp trung xây dựng các vùng nguyên liệu lớn từ 300-500ha. Sau đó, HTX, khuyến nông cộng đồng sẽ kết nối doanh nghiệp với các tác nhân trong chuỗi, từ máy gặt, may xay, ghe chở lúa…

Doanh nghiệp chỉ việc đứng ra thu mua lúa và sẵn sàng trả giá cao hơn ở những nơi khác. Tất cả những việc còn lại thuộc về năng lực làm dịch vụ của HTX, và tổ cộng đồng, TS. Hải lấy ví dụ.

Cần cơ chế vốn cho doanh nghiệp trong Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao

Trong chuỗi liên kết ngành hàng, nguồn vốn cho các doanh nghiệp thu mua lúa là khó khăn lâu nay. Cũng theo TS. Hải, hiện nay ngân hàng thừa vốn trong khi doanh nghiệp rất cần vốn. Đặc biệt, hệ sinh thái 1 triệu ha cần cơ chế khác và ngân hàng cần chia sẻ hơn cho các doanh nghiệp.

Ví dụ, để cơ giới, HTX cần máy sạ lúa khoảng 500 triệu đồng. Nhưng HTX vay vốn sẽ rất tốn thời gian. Trong khi mỗi cá nhân được quyền vay tín chấp 100 triệu. Nếu ngân hàng cho vay theo hình thức tín chấp cá nhân, thì 50 người hợp tác lại, mỗi người chỉ cần vay 10 triệu là có máy sạ lúa.

Tương tự, doanh nghiệp không thể vay vốn theo kiểu thế chấp. Doanh nghiệp muốn làm chuỗi phải bỏ vốn đầu tư silo chứa lúa, nhà máy xay lúa. Việc đầu tư này thuộc vốn trung và dài hạn. TS. Hải cho biết, các ngân hàng chỉ cho doanh nghiệp tiếp cận vốn ngắn hạn. “Lấy vốn ngắn hạn đầu tư cho trung và dại hạn là đầy rủi ro, không khác cái bẫy”, TS. Hải nói.

Cũng nhấn mạnh vai trò liên kết, ông Cao Thăng Bình, chuyên gia cao cấp về nông nghiệp của Ngân hàng Thế giới (World Bank) tại Việt Nam (đơn vị đồng hành cùng Đề án) cho biết, vấn đề này không mới nhưng cách làm chưa có nhiều tiến trình phát triển.

Tính liên kết trồng chuỗi ngành hàng lúa gạo ở ĐBSCL chưa cao. Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao nếu triển khai đồng bộ, doanh nghiệp sẽ đuối sức trong việc bao tiêu vì thiếu vốn.

Hiện tại các doanh nghiệp mới thực hiện bao tiêu trong khả năng tài chính có hạn. Nhưng khi thực hiện bao tiêu trên diện tích lớn cỡ 5.000-10.000ha thì không đủ vốn để làm, ảnh hưởng ngược lại nông dân. Nếu nông dân nỗ lực làm theo Đề án mà bán không được giá tốt, đôi khi phản tác dụng, nông dân quay lại lối canh tác cũ.

Theo ông Bình, các doanh nghiệp rất muốn vay vốn. Các ngân hàng thương mại cũng rất muốn cho vay. Thế nhưng 2 bên vẫn chưa thể gặp nhau do vướng mắc về điều kiện vay.

“Ví như hình thức vay bằng thế chấp tài sản, cứ vài tháng đưa sổ vào, vài tháng lấy sổ ra; cách làm này thực hiện trên diện tích 1 triệu ha của Đề án là không thể”, ông Bình nói.

Theo đại diện WB, tiền của ngân hàng thương mại không thiếu. Và với bối cảnh bất động sản còn trầm lắng như hiện nay, các ngân hàng cũng cần đối tác mới. Khu vực nông nghiệp, nông thôn có thể giúp ngân hàng làm ra tiền.

Vì thế, cần có 1 cơ chế cho vay cho đối tượng doanh nghiệp lúa gạo một cách hiệu quả hơn. Và các ngân hàng thương mại cũng cần mô hình tài chính lành mạnh để giảm thiểu rủi ro. Ông Bình chia sẻ, Ngân hàng Thế giới đang có những hoạt động tích cực nhằm khai thông hiệu quả cho vay.

PGS TS Bùi Bá Bổng – Chủ tịch VIETRISA cho biết, Hiệp hội VIETRISA sẽ cùng đồng hành Bộ Nông nghiệp và Môi trường thực hiện Đề án 1 triệu ha; góp phần lan tỏa Đề án sang các vùng sản xuất lúa trọng điểm khác trên cả nước.

Hoạt động trọng tâm trong năm 2025, VIETRISA tiếp tục thúc đẩy liên kết trong chuỗi giá trị lúa gạo, thông qua thí điểm các mô hình liên kết như: Kết nối thương lái vào hệ thống liên kết nông dân, HTX với doanh nghiệp; liên minh các doanh nghiệp (đầu vào, dịch vụ, đầu ra) trong liên kết với nông dân, HTX; à liên kết nhóm nông dân trong vay vốn mua máy móc, thiết bị.