Chặng đường 70 năm Hội Luật gia Việt Nam đồng hành cùng đất nước

Hội Luật gia Việt Nam được thành lập ngày 4/4/1955 (theo Nghị định số 130/NV/DC/NĐ ngày 4/4/1955 của Bộ Nội vụ). Trong 70 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quan tâm của Nhà nước, các thế hệ luật gia Việt Nam đã không ngừng phấn đấu, rèn luyện và trưởng thành cùng với sự phát triển đi lên của đất nước và dân tộc Việt Nam.

Từ chỗ chỉ có 40 hội viên, đến nay Hội đã có hơn 100.000 hội viên. Hội viên của Hội gồm những luật gia lão thành với nhiều kinh nghiệm quý báu về chuyên môn và thực tiễn; các luật gia trẻ đầy hoài bão, đã và đang công tác tại các cơ quan Nhà nước thuộc các ngành lập pháp, hành pháp và tư pháp, hoạt động trong tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội, quốc phòng và an ninh.

Trong các giai đoạn phát triển, các cấp hội và hội viên Hội Luật gia Việt Nam luôn nỗ lực phấn đấu hoàn thành các nhiệm vụ được giao, nhiều hội viên của Hội được giao những cương vị trọng yếu trong các cơ quan cấp cao của Đảng và Nhà nước; hoạt động của Hội ngày càng phong phú, đa dạng, chất lượng, hiệu quả ngày càng cao, được lãnh đạo Đảng và Nhà nước ghi nhận, bạn bè quốc tế trân trọng.

Khởi nguồn

Lịch sử của Hội gắn bó chặt chẽ với lịch sử của đất nước, với lịch sử Nhà nước và pháp luật Việt Nam. Sau thắng lợi của Cách mạng tháng Tám, ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, mở đầu một thời đại lịch sử mới của dân tộc Việt Nam, thời đại nhân dân Việt Nam làm chủ đất nước của mình, thời đại Hồ Chí Minh.

Nhà nước mới đòi hỏi phải tổ chức một bộ máy nhà nước mới, gồm các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp, xây dựng một hệ thống pháp luật mới đáp ứng yêu cầu của một nước Việt Nam độc lập, tự do. Điều đó đòi hỏi phải xây dựng một đội ngũ luật gia phục vụ Cách mạng, phục vụ đất nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, bên cạnh các nhà hoạt động chính trị được phân công xây dựng chính quyền mới, một số luật gia đã hoạt động trong chế độ cũ, cùng với đông đảo các sinh viên Trường Đại học Luật Đông Dương và một số luật gia được đào tạo tại các Trường Đại học Pháp bước vào sự nghiệp xây dựng chính quyền mới.

Trong những năm đầu dựng nước (1945 – 1946), đội ngũ luật gia Việt Nam phục vụ cách mạng, phục vụ đất nước được hình thành, góp phần xây dựng bộ máy chính quyền mới từ Trung ương đến cơ sở. Một số luật gia có vinh dự được Hồ Chủ tịch giao những trọng trách trong Chính phủ như các luật sư Phan Anh, Vũ Trọng Khánh, Nguyễn Văn Hưởng, Trần Công Tường, các luật gia Dương Đức Hiển, Vũ Đình Hòe.

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954), thực dân Pháp đã phải ký Hiệp định Genève công nhận nền độc lập và thống nhất của Việt Nam. Tuy nhiên hai miền Bắc, Nam của Tổ quốc vẫn tạm thời bị chia cắt. Với âm mưu biến miền Nam thành một thuộc địa kiểu mới, đế quốc Mỹ đã không ngừng tiếp tay cho ngụy quyền miền Nam phá hoại Hiệp định Genève. Nhiệm vụ tham gia cùng nhân dân cả nước đấu tranh để thực hiện Hiệp định Genève đã có sức lôi cuốn mạnh mẽ các luật gia yêu nước.

Nhận thấy vai trò quan trọng của luật gia trong cuộc đấu tranh bảo vệ Hiệp định Genève, bảo vệ hòa bình thống nhất đất nước, Đảng và Nhà nước đã động viên giới luật gia tập hợp vào một tổ chức dưới sự lãnh đạo của Đảng để đóng góp sức lực, trí tuệ phục vụ cách mạng.

Được sự động viên, khuyến khích của Đảng và Nhà nước, ngày 29/3/1955 khoảng 40 luật gia ở các ngành khác nhau tham gia Hội nghị thành lập Hội Luật gia Việt Nam. Hội nghị đã thông qua Điều lệ Hội và bầu Luật sư Phan Anh làm Chủ tịch Hội. Ngay sau đó, ngày 4/4/1955 Chính phủ đã ban hành nghị định công nhận việc thành lập Hội và Điều lệ của Hội. Ngày 4/4/1955 đã đi vào lịch sử vẻ vang của Hội, là ngày thành lập và ngày truyền thống của Hội Luật gia Việt Nam.

Quá trình xây dựng và trưởng thành

Ngay từ những ngày đầu thành lập, Hội đã tham gia và góp phần tích cực trong cuộc đấu tranh pháp lý đòi thi hành Hiệp định Giơnevơ. Đây là một nhiệm vụ quan trọng mà Đảng và Nhà nước giao cho Hội. Nhiều hội viên đã tham gia viết sách, viết báo để giải thích và phổ biến rộng rãi Hiệp định, vạch trần những thủ đoạn xảo quyệt của đế quốc Mỹ trên diễn đàn pháp lý trong nước và quốc tế nhằm phá hoại việc thực thi Hiệp định.

Sau khi Pháp rút hết quân khỏi miền Nam Việt Nam, Mỹ chính thức thay chân Pháp và tăng cường xây dựng chế độ thực dân mới của Mỹ ở miền Nam, cùng với nhân dân cả nước, Hội Luật gia Việt Nam đã tích cực tham gia cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và góp phần giải phóng hoàn toàn miền nam, thống nhất đất nước.

Ngoài việc tham gia tích cực cuộc đấu tranh pháp lý gắn với cuộc đấu tranh của dân tộc, Hội Luật gia Việt Nam còn góp phần phát triển pháp luật quốc tế hiện đại. Hội đã góp phần hoàn chỉnh khái niệm các quyền dân tộc cơ bản với 4 nội dung “Độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ”; hoàn chỉnh khái niệm chủ thể pháp luật quốc tế.

Trong công tác đối ngoại, Hội đã đạt được nhiều kết quả tốt đẹp, trở thành thành viên của Hội Luật gia Dân chủ quốc tế. Hoạt động của Hội luôn được bạn bè quốc tế đánh giá cao và đã góp phần đáng kể vào thắng lợi chung của dân tộc.

Sau khi đất nước thống nhất, trước yêu cầu ngày càng cao về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, sự lãnh đạo của Đảng đối với Hội Luật gia Việt Nam được tăng cường, nhiều văn bản quan trọng của Đảng, Chính phủ về tổ chức và hoạt động của Hội đã được ban hành, tạo thuận lợi cho hoạt động của Hội. Trước hết đó là Chỉ thị 34-CT/TW ngày 14/4/1988 của Ban bí thư Trung ương Đảng về việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Hội Luật gia Việt Nam. Chỉ thị nêu rõ “Để tăng cường pháp chế XHCN, thực hiện việc quản lý đất nước bằng pháp luật theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần thứ VI của Đảng, Hội Luật gia Việt Nam cần được củng cố và tăng cường về tổ chức, đổi mới phương thức hoạt động, đặc biệt là tăng cường hoạt động trong nước”. Đây là Chỉ thị định hướng hoạt động của Hội Luật gia Việt Nam bắt đầu thời kỳ đổi mới của đất nước.

Giai đoạn này, luật gia các cấp đã tích cực tham gia đóng góp ý kiến vào các văn kiện của Đảng, các văn bản pháp luật của Nhà nước, đặc biệt là tham gia vào việc sửa đổi Hiến pháp năm 1992, thể chế đường lối đổi mới của Đảng, xác lập tổ chức bộ máy nhà nước pháp quyền XHCN theo cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ, xác định vị trí, vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, một số đoàn thể nhân dân và tổ chức xã hội.

Bên cạnh đó, Hội cũng đã chú trọng đến công tác tư vấn pháp luật với việc thành lập Trung tâm tư vấn pháp luật đầu tiên ở nước ta năm 1988 rồi mở rộng hoạt động ra các tỉnh, thành. Công tác trợ giúp pháp lý được mở rộng cho mọi đối tượng, đặc biệt là cho người nghèo và các đối tượng chính sách. Công tác hòa giải ở cơ sở cũng được quan tâm phát triển.

Bước sang thế kỷ XXI, Hội Luật gia Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh đổi mới toàn diện, phát huy tinh thần chủ động, sáng tạo, hướng về cơ sở, xây dựng và phát triển tổ chức hội ngày càng vững mạnh, xây dựng đội ngũ luật gia Việt Nam giỏi về chuyên môn nghiệp vụ, vững vàng về chính trị tư tưởng, tận tụy với nghề, vì dân, vì công lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của Hội Luật gia Việt Nam trong giai đoạn mới, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp phát huy dân chủ, xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.

Đảng, Nhà nước cũng ngày càng quan tâm hơn đến công tác Hội Luật gia Việt Nam với việc ban hành nhiều văn bản như Chỉ thị số 56-CT/TW ngày 18/8/2000 của Bộ Chính trị, Kết luận số 19-KL/TW ngày 23/5/2012 của Ban Bí thư, Thông báo kết luận số 50-TB/TW ngày 17/7/2018 của Ban Bí thư; Chỉ thị số 08/CT-TTg ngày 24/5/2013, Chỉ thị số 21/CT-TTg ngày 30/8/2019 của Thủ tướng Chính phủ,…

Mới đây nhất, Bộ Chính trị đã ban hành Chỉ thị số 14-CT/TW ngày 1/7/2022 về tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Hội Luật gia Việt Nam trong tình hình mới, trong đó tiếp tục khẳng định Hội Luật gia Việt Nam là tổ chức chính trị – xã hội – nghề nghiệp, có vai trò quan trọng trong việc hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

Yêu cầu trước giai đoạn phát triển mới

Từ sự hội tụ của thế và lực sau 40 năm đổi mới, đất nước đang sẵn sàng để bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam. Nội hàm của kỷ nguyên vươn mình chính là tạo sự chuyển động mạnh mẽ, dứt khoát, quyết liệt, tích cực, nỗ lực, nội lực, tự tin để vượt qua thách thức, vượt qua chính mình, thực hiện khát vọng, vươn tới mục tiêu, đạt được những thành tựu vĩ đại.

Từ kinh nghiệm và bài học lịch sử trong 4 thập kỷ kiên trì Đổi mới, để đất nước bước vào kỷ nguyên mới, dứt khoát phải có vai trò, trách nhiệm của hệ thống pháp luật, chính sách cùng với các trụ cột quan trọng khác. Đó là một điều tất yếu bởi trong một mô hình Nhà nước pháp quyền, không gian phát triển của nền kinh tế và xã hội được tạo lập trước nhất và cơ bản nhất từ một hệ thống pháp luật đầy đủ, đồng bộ, đáp ứng yêu cầu phát triển của hiện tại cũng như phải phù hợp với xu thế phát triển của tương lai.

Và như vậy, nếu nhìn lại những vấn đề còn tồn tại trong công tác lập pháp trong giai đoạn trước cũng như những yêu cầu nóng bỏng trong kỷ nguyên mới, đang đặt ra những đòi hỏi cấp bách đối với công tác xây dựng chính sách pháp luật hiện nay. Do đó, kỷ nguyên mới đặt ra yêu cầu có sự tham gia của tất cả các ngành, lĩnh vực, lực lượng, của cả hệ thống chính trị và của toàn thể dân tộc, trong đó có vai trò quan trọng của giới Luật gia cả nước.

Trước bối cảnh mới, trong 2 ngày 13-14/1/2025, Hội Luật gia Việt Nam đã tổ chức thành công Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV, nhiệm kỳ 2024-2029. Thành công của Đại hội biểu thị sự thống nhất ý chí và quyết tâm mạnh mẽ của giới luật gia đoàn kết, chủ động, sáng tạo, đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động, xây dựng hệ thống tổ chức hội vững mạnh toàn diện; phát triển đội ngũ luật gia Việt Nam giỏi về chuyên môn nghiệp vụ, vững vàng về chính trị, tư tưởng; tận tụy với nghề, vì dân, vì công lý.

Thành công của Đại hội mở ra cho giới Luật gia Việt Nam nhiều cơ hội thuận lợi để phát triển, nhưng chúng ta cũng phải biết nắm bắt thời cơ, vượt qua những khó khăn, thử thách, đẩy mạnh đổi mới về hoạt động, hướng về cơ sở”.

Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV Hội Luật gia Việt Nam xác định phát huy vai trò của một tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ, các cấp Hội Luật gia Việt Nam phấn đấu hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân; phát triển kinh tế, xã hội và hội nhập quốc tế, sẵn sàng bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Với tinh thần “đoàn kết, đổi mới, sáng tạo, phát triển”, các cấp Hội Luật gia Việt Nam tiếp tục củng cố, kiện toàn, xây dựng Hội Luật gia Việt Nam ngày càng vững mạnh về tổ chức, đổi mới nội dung, phương thức hoạt động, tập trung hướng về cơ sở, tích cực đóng góp vào công cuộc xây dựng, phát triển đất nước.

Tự hào và kế thừa truyền thống 70 năm xây dựng và trưởng thành, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng sự phối hợp, chia sẻ của các cơ quan, đoàn thể và đặc biệt là sự đoàn kết và quyết tâm đổi mới, sáng tạo, tâm huyết của hơn 100.000 hội viên, Hội Luật gia Việt Nam sẽ hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ trong Kỷ nguyên vươn mình phát triển giàu mạnh, thịnh vượng của dân tộc.