Câu chuyện về thị trường vốn

Thách thức và kỳ vọng nâng hạng

Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC vừa phát hành báo cáo Vietnam at a glance – Câu chuyện về vốn, trong đó nhận định mọi sự chú ý đang hướng về tiềm năng Việt Nam được nâng hạng lên thị trường mới nổi trong năm nay, mở rộng các kênh huy động vốn cho quốc gia.

Khi nói đến đầu tư ở Việt Nam, chúng ta không thể bỏ qua thị trường vốn đang chớm nở nơi đây. Thực tế, Việt Nam là thị trường chứng khoán có kết quả hoạt động tốt nhất Đông Nam Á năm 2024. Tuy nhiên, các quý gần đây lại ghi nhận sự suy giảm trong dòng vốn đầu tư nước ngoài.

Dù bị chi phối bởi các yếu tố khác nhau, hiện tượng này cũng làm dấy lên câu hỏi: Liệu có tồn tại rào cản nào đang cản trở sự quan tâm và tham gia của nhà đầu tư nước ngoài vào thị trường chứng khoán Việt Nam? Quả thật, có những thách thức lớn vẫn hiện hữu chẳng hạn như những rào cản trong giao dịch và liên quan đến hạ tầng, mức độ minh bạch và công bố thông tin của doanh nghiệp còn hạn chế.

Tuy nhiên, những thay đổi cũng đang diễn ra. Có hiệu lực từ tháng 11/2024, Việt Nam đã chính thức bãi bỏ yêu cầu ký quỹ trước khi giao dịch chứng khoán (theo Thông tư 68/2024/TT-BTC ngày 18/9/2024), đáp ứng một tiêu chí quan trọng để nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi, có khả năng đạt được vào cuối năm nay. Việt Nam đã nằm trong danh sách xem xét từ năm 2018. Do đó, nếu chính thức triển khai, FTSE Russell, một công ty cung cấp chỉ số hàng đầu, ước tính việc thăng hạng này có thể thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài trị giá khoảng 6 tỷ USD, tương đương hơn 1% GDP, vào Việt Nam.

Bên cạnh đó sau nhiều lần trì hoãn, việc nâng cấp cơ sở hạ tầng giao dịch cuối cùng đã được triển khai khi các cơ quan quản lý đặt mục tiêu và nỗ lực thúc đẩy triển khai hệ thống KRX trong năm nay.

Sự chú trọng này đặc biệt có ý nghĩa với Việt Nam, một quốc gia đi sau so với các láng giềng ASEAN xét về mức độ phát triển thị trường chứng khoán. Ngược lại, tín dụng ngân hàng đã tăng đáng kể so với quy mô nền kinh tế, cho thấy đây vẫn là yếu tố chính hỗ trợ xu hướng tăng trưởng cao của Việt Nam trong những năm qua.

Về lâu dài, mức độ phụ thuộc nhiều vào tín dụng có thể dẫn đến những áp lực tác động theo hướng bất lợi gia tăng. Trong bối cảnh đó, những diễn biến chính sách nhằm cải thiện thị trường vốn không chỉ giúp Việt Nam bắt kịp các thị trường khác mà còn nhằm đa dạng hóa và mở rộng các kênh huy động vốn để tạo sức bền tài chính.

Mở rộng và đa dạng hóa nhà đầu tư

Mặc dù thị trường cổ phiếu có quy mô lớn hơn so với thị trường trái phiếu, lượng vốn thực tế huy động qua thị trường cổ phiếu chỉ chiếm khoảng 10% tổng lượng vốn huy động qua thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong giai đoạn 2019-2023 (Theo Ngân hàng Thế giới, 23/8/2024). Trong đó, các ngân hàng tiếp tục chiếm phần lớn trong các đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp. Các ngành khác, như sản xuất và bán lẻ, đối mặt với nhiều thách thức hơn trong việc tiếp cận các nguồn vốn ngoài tín dụng ngân hàng.

Điều may mắn là Chính phủ đã có những bước đi nhằm giải quyết một số thách thức và rủi ro xung quanh thị trường vốn. Sau giai đoạn đầy biến động của thị trường trái phiếu doanh nghiệp vào cuối năm 2022, các cơ quan quản lý đã triển khai nhiều biện pháp bảo vệ, củng cố niềm tin của các nhà đầu tư.

Trong khi đó, những cải cách nhằm nâng cao mức độ minh bạch và công bố thông tin để tạo điều kiện thuận lợi cho nhóm nhà đầu tư toàn cầu cũng đang được triển khai. So với các nước ASEAN đã áp dụng Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS), nhiều doanh nghiệp ở Việt Nam vẫn chưa chuyển từ Chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) sang IFRS, dẫn đến khác biệt trong định giá. Điều đáng khích lệ là năm 2025 là năm then chốt trong kế hoạch chuyển đổi này.

Việc nâng cao tính minh bạch cũng được đẩy mạnh trong các lĩnh vực khác của nền kinh tế, chẳng hạn như thị trường bất động sản. Những thay đổi pháp lý trong Luật Đất đai năm 2024, Luật Nhà ở năm 2023 và Luật Kinh doanh Bất động sản năm 2023 đã góp phần thúc đẩy dòng vốn FDI đăng ký mới đổ vào lĩnh vực này, đạt 4 tỷ USD trong năm 2024, tăng lên so với mức 1 tỷ USD của năm 2023. Những thay đổi đáng chú ý như định giá đất sát hơn giá trị thị trường, nới lỏng các quyền liên quan tới đất cho người Việt Nam ở nước ngoài và yêu cầu công bố thông tin chặt chẽ hơn từ các doanh nghiệp bất động sản sẽ tiếp tục góp phần vào quá trình phục hồi tâm lý thị trường.

Bên cạnh khuyến khích sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài vào thị trường vốn, việc mở rộng và đa dạng hóa nhà đầu tư trong nước sẽ là chìa khóa giúp Việt Nam vững vàng đạt được mục tiêu như quy mô vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt 120% GDP và dư nợ trái phiếu doanh nghiệp đạt 25% GDP vào năm 2030. Quả thật, vẫn còn nhiều dư địa để gia tăng sự hiện diện của các nhà đầu tư tổ chức trên cả hai thị trường này.

Chẳng hạn, quỹ bảo hiểm xã hội (VSS) của Việt Nam, ước tính đang nắm giữ tài sản tương đương hơn 10% GDP, vẫn chưa được phép đầu tư vào cổ phiếu và trái phiếu doanh nghiệp trong nước (theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, tháng 8/2024). Sự hạn chế này, một phần do thiếu lựa chọn đầu tư, khiến VSS chỉ chủ yếu tập trung mua trái phiếu Chính phủ… Những yếu tố như vậy cho thấy, hoạt động trên các thị trường vốn Việt Nam có tiềm năng phát triển đáng kể, trong đó, việc nâng hạng thị trường chứng khoán chỉ là bước khởi đầu.