Bộ Y tế lý giải nguyên nhân bệnh sởi gia tăng thời gian qua

Hạn chế về tiêm chủng

Theo TS. Hoàng Minh Đức, Cục trưởng Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), việc kiểm soát bệnh sởi trong cộng đồng chỉ có thể thực hiện được khi tỷ lệ miễn dịch bảo vệ đặc hiệu đạt ít nhất 95%. Tuy nhiên, tình trạng tiêm chủng không đầy đủ hoặc không tiêm chủng khiến số lượng người dễ mắc bệnh sởi ngày càng gia tăng, tạo ra khoảng trống miễn dịch và làm tăng nguy cơ lây lan dịch bệnh.

Bệnh sởi đã từng xảy ra những đợt dịch lớn, theo chu kỳ khoảng 5 năm, do sự tích lũy các đối tượng chưa có miễn dịch đối với bệnh sởi trong cộng đồng. Trước đây, bệnh sởi chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em. Tuy nhiên, nhờ vào việc triển khai tiêm vắc-xin sởi rộng rãi trong nhiều năm qua, bệnh sởi đã được khống chế và giảm thiểu đáng kể.

Đại diện Bộ Y tế phát biểu tại hội nghị về phòng chống bệnh sởi tổ chức chiều 15/3.

Tuy nhiên, theo thông tin từ Hội nghị trực tuyến toàn quốc về công tác phòng chống bệnh sởi do Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan chủ trì, bệnh sởi đã có dấu hiệu gia tăng từ cuối năm 2024 và tình trạng này vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp trong đầu năm 2025. Đặc biệt, số ca mắc bệnh sởi chủ yếu ở nhóm trẻ em từ 9 tháng tuổi đến dưới 15 tuổi, chiếm đến 72,7% tổng số ca mắc.

TS.Hoàng Minh Đức cho biết, phần lớn các trường hợp mắc sởi hiện nay đều chưa được tiêm vắc-xin phòng bệnh hoặc tiêm không đầy đủ. Thực tế, hơn 95% ca bệnh ghi nhận không rõ ràng về tình trạng tiêm chủng hoặc không được tiêm vắc-xin. Điều này dẫn đến tình trạng miễn dịch cộng đồng không đủ mạnh để ngăn chặn sự lây lan của bệnh.

Bệnh sởi là bệnh có khả năng lây truyền rất cao, và chỉ có thể cắt đứt sự lây lan trong cộng đồng khi miễn dịch bảo vệ đạt ít nhất 95%. Việc không tiêm chủng đầy đủ, đặc biệt là ở những khu vực có tỷ lệ tiêm vắc-xin thấp, sẽ tạo ra những khoảng trống miễn dịch, dẫn đến sự bùng phát dịch bệnh.

Ngoài ra, việc ghi nhận các trường hợp mắc sởi ở trẻ dưới 9 tháng tuổi, những trẻ chưa đủ tuổi để tiêm vắc-xin, càng làm tăng nguy cơ lây lan dịch bệnh. Hiện tượng này đang tạo ra một thách thức lớn trong công tác phòng chống dịch.

Bệnh sởi hiện nay chủ yếu xuất hiện ở các thành phố lớn với di biến động dân cư cao. Tuy nhiên, số ca mắc cũng đang gia tăng ở các tỉnh miền núi. Các địa phương có số mắc cao bao gồm Cao Bằng (582 ca), Nghệ An (737 ca), Quảng Nam (499 ca), Đà Nẵng (2.043 ca), Khánh Hòa (1.661 ca), Đắk Lắk (621 ca), Gia Lai (1.879 ca), Kon Tum (624 ca), Đồng Tháp (1.202 ca), An Giang (1.046 ca) và Lâm Đồng (476 ca).

Một số tỉnh, thành phố có số mắc tăng nhưng bắt đầu có dấu hiệu chững lại và đang được kiểm soát tốt hơn như Lào Cai (1.180 ca), Hà Giang (6.017 ca), Hà Tĩnh (547 ca), Bình Thuận (1.208 ca), Bạc Liêu (1.167 ca), TP. HCM (3.321 ca), Bình Dương (2.085 ca), Đồng Nai (4.099 ca), Tây Ninh (668 ca), Cà Mau (1.995 ca). Những tỉnh có số mắc thấp, như Thái Nguyên (13 ca), Yên Bái (5 ca), Lạng Sơn (7 ca), Bắc Kạn (14 ca), Hòa Bình (8 ca), Bắc Giang (45 ca), Bắc Ninh (144 ca), cần chú ý giám sát chặt chẽ và phát hiện sớm ca bệnh để tránh lây lan.

Một nguyên nhân quan trọng khiến bệnh sởi gia tăng là tỷ lệ tiêm vắc-xin phòng sởi chưa đủ cao, đặc biệt ở những khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp.

Việc một bộ phận người dân còn chủ quan, không đưa trẻ đi tiêm vắc-xin đầy đủ và đúng lịch, đang tạo ra nguy cơ lớn đối với sự lây lan của bệnh. Tình trạng chống vắc-xin cũng có xu hướng gia tăng, đặc biệt tại các đô thị lớn, khiến việc kiểm soát dịch bệnh càng trở nên khó khăn hơn.

Thêm vào đó, theo ông Hoàng Minh Đức, kinh phí dành cho công tác phòng chống dịch bệnh hiện nay còn hạn chế và chậm trễ, chưa đáp ứng kịp thời nhu cầu của công tác y tế dự phòng. Điều này khiến nhiều địa phương không thể triển khai kịp các biện pháp phòng chống dịch, đặc biệt là các hoạt động tiêm chủng.

Nói thêm về bệnh sởi, TS.Cao Việt Tùng, Phó Giám đốc Bệnh viện Nhi Trung ương cho biết, từ năm 2024 đến ngày 13/3/2025, Bệnh viện Nhi Trung ương ghi nhận 3.107 ca bệnh sởi, trong đó hơn 50% phải nhập viện. Phân tích rõ hơn, TS Cao Việt Tùng cho biết, năm 2024, Bệnh viện ghi nhận 796 ca mắc sởi nhập viện, nhưng chỉ gần 3 tháng đầu năm 2025 đã có 1.367 trường hợp.

Đặc biệt, tỷ lệ trẻ mắc sởi chưa tiêm chủng chiếm khá cao. Qua điều tra 1.459 bệnh nhân trên 9 tháng tuổi mắc sởi nhập viện, có 50% trẻ chưa tiêm vắc-xin phòng bệnh.

Bộ trưởng Bộ Y tế cũng lo ngại, bệnh sởi lây truyền rất nhanh qua đường hô hấp, 90% người chưa có miễn dịch sẽ bị mắc bệnh nếu tiếp xúc gần với bệnh nhân sởi và trung bình 1 người mắc bệnh có thể lây cho 12-18 người khác và chỉ có thể cắt đứt sự lây truyền khi miễn dịch cộng đồng đạt ít nhất 95%. 

Bệnh sởi có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm, đặc biệt rất nghiêm trọng ở trẻ nhỏ, trẻ suy dinh dưỡng. Thời gian qua số ca mắc sởi có giảm so với giai đoạn trước đây nhưng theo chu kỳ 5 năm 1 lần thì hiện là chu kỳ của dịch sởi bùng phát.

Năm 2024, Bộ Y tế đã có nhiều văn bản, công điện triển khai chiến dịch tiêm vắc-xin sởi, ngoài tiêm thường xuyên trong chương trình tiêm chủng mở rộng (tiêm lứa tuổi thấp hơn hoặc cao hơn). Trong quá trình triển khai đến năm 2025, các trường hợp mắc sởi vẫn còn phức tạp.

Theo Cục trưởng Cục Phòng bệnh, sởi là bệnh đặc thù, tốc độ lây nhanh hơn cả Covid-19, nguy cơ lây chéo trong trong bệnh viện, rồi lây qua các tỉnh khác là rất cao. Vậy nên chỉ có bao phủ tiêm chủng vắc-xin đạt trên 95% mới ngăn chặn được tốc độ lây lan, tạo được miễn dịch cộng đồng và giảm dịch bùng phát trong cộng đồng.

Rà soát đối tượng tiêm chủng

Theo Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan, thời gian qua, Bộ Y tế đã có nhiều văn bản trình Chính phủ và các quyết định triển khai tiêm chủng phòng bệnh sởi năm 2024.

Ngoài chương trình tiêm chủng thường xuyên trong độ tuổi đã triển khai tiêm chủng mở rộng cho đối tượng từ 6-9 tháng tuổi, từ 9 tháng đến 10 tuổi với 2 triệu liều vắc-xin. Tuy nhiên, một số khu vực tại Việt Nam có khoảng trống miễn dịch đối với sởi.

Dù số ca mắc sởi có xu hướng giảm nhưng tình hình dịch bệnh chưa thể lơ là. Dự báo sẽ tiếp tục ghi nhận nhiều ca sốt phát ban nghi sởi tại các tỉnh, thành phố trong cả nước, đặc biệt ở những khu vực miền núi, nơi có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số và điều kiện tiếp cận dịch vụ y tế còn hạn chế. Những tỉnh có tỷ lệ tiêm vắc-xin thấp vẫn là nơi có nguy cơ lây lan dịch bệnh cao.

TS. Hoàng Minh Đức nhấn mạnh, việc tiếp tục đẩy mạnh công tác tiêm chủng, nâng cao nhận thức của người dân về sự quan trọng của vắc-xin sởi là vô cùng cần thiết để ngăn ngừa sự bùng phát dịch bệnh. Các biện pháp phòng chống dịch sởi cần được triển khai mạnh mẽ và kịp thời, tránh để dịch bệnh lan rộng.

Trong bối cảnh dịch bệnh có thể diễn biến phức tạp, các cơ quan y tế cần phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương và cộng đồng để kiểm soát dịch, bảo vệ sức khỏe của người dân và đảm bảo sự ổn định của cộng đồng.

Để kiểm soát dịch bệnh, ngành Y tế khuyến cáo người dân đặc biệt là các gia đình có trẻ nhỏ, cần tuân thủ lịch tiêm chủng vắc-xin sởi.

Trẻ từ 9 tháng tuổi cần tiêm mũi vắc-xin đầu tiên, nhắc lại mũi thứ hai ở 15 – 18 tháng và mũi thứ ba khi trẻ từ 4 – 6 tuổi. Đối với những trẻ có nguy cơ cao hoặc sống trong khu vực dịch, có thể cân nhắc tiêm sớm từ 6 tháng tuổi.

Cục trưởng Cục Phòng bệnh cũng nhấn mạnh rằng việc tiêm chủng không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe của trẻ mà còn giúp ngăn ngừa sự lây lan trong cộng đồng.

Đồng quan điểm và nhấn mạnh vai trò của vắc-xin, theo bác sỹ Nguyễn Tuấn Hải, Hệ thống tiêm chủng Safpo/Potec, tiêm chủng là biện pháp duy nhất để bảo vệ trẻ em và người lớn khỏi căn bệnh nguy hiểm tiềm tàng này. Các quốc gia trên thế giới bắt buộc phải đạt được và duy trì tỷ lệ bao phủ trên 95% với 2 liều vắc-xin sởi.

Trẻ em và người lớn cần chủ động tiêm ngừa vắc-xin sởi đầy đủ và đúng lịch để giúp cơ thể sản sinh kháng thể đặc hiệu với virus sởi, giúp ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh sởi và các biến chứng nặng nề, hiệu quả vượt trội đến 98%.

Bên cạnh đó, mỗi người cần chủ động vệ sinh mắt, mũi, họng bằng nước sát khuẩn mỗi ngày. Hạn chế tụ tập nơi đông người, tránh tiếp xúc gần với những người có biểu hiệu mắc bệnh sởi hoặc nghi ngờ mắc bệnh, đồng thời không dùng chung vật dụng cá nhân với người mắc bệnh. Giữ vệ sinh không gian sống và bổ sung thực phẩm giúp tăng cường hệ miễn dịch.

Nếu thấy có các triệu chứng của bệnh sởi (sốt, chảy nước mũi, ho khan, mắt đỏ, nhạy cảm với ánh sáng, phát ban khắp cơ thể), cần nhanh chóng đến các trung tâm hoặc cơ sở y tế gần nhất để được kiểm tra và điều trị kịp thời.