“Bật mí” những ngành “hot” trong thời gian tới

Những ngành “hot” để phát triển nhanh và bền vững

Chương trình Thủ tướng Chính phủ đối thoại với thanh niên Việt Nam năm 2025 có chủ đề “Thanh niên Việt Nam tiên phong phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”. Trong khuôn khổ chương trình, TS. Hoàng Anh Đức, Đại học RMIT đặt câu hỏi: “Hiện nay, sinh viên và lực lượng có trình độ sau đại học theo học các lĩnh vực toán học, vật lý, sinh học, hóa học, kỹ thuật và công nghệ then chốt chưa nhiều. 

Trong khi đó, đây là nhóm đối tượng và lĩnh vực quan trọng để tham gia phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Xin được hỏi Chính phủ đã và sẽ có những cơ chế, chính sách gì mang tính đột phá để có thể gia tăng nhiều hơn nữa đối tượng này theo học các lĩnh vực trên?”.

Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn đánh giá câu hỏi này có mối quan tâm rất xác đáng. “Nói đến phát triển đất nước cần rất nhiều nhóm nhân lực và chúng ta phải khẳng định, mỗi nhóm nhân lực có một vai trò riêng, đều có đóng góp rất quan trọng. Những khối ngành trong lĩnh vực như sư phạm, y dược, quốc phòng, an ninh, luật, quản trị kinh doanh, tài chính… đều có vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Tuy nhiên, ở một thời điểm chúng ta mong muốn phát triển nhanh và bền vững, thu hút các doanh nghiệp FDI cũng như các doanh nghiệp trong nước trong các lĩnh vực khoa học công nghệ, kỹ thuật, đặc biệt kỹ thuật cao, yêu cầu về nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực mà chúng ta hay gọi là STEM, bao gồm khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học, cần số lượng lớn hơn và đặc biệt là chất lượng cao hơn nữa mới có thể đáp ứng được sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước.

Chúng ta cũng phải thấy chúng ta không phải quá thấp so với mức độ bình quân của các nước. Hiện nay, tỉ lệ nhập học của sinh viên tham gia vào các ngành học STEM và bậc đại học bình quân hằng năm từ 28-30%. Trong khi đó, tỉ lệ này ở một số nước như ở Hàn Quốc 35%, Đức là 39%, Phần Lan 36%. Tỉ lệ của chúng ta không kém quá nhiều so với các nước có công nghiệp và kỹ thuật phát triển, nhất là trong bối cảnh chúng ta có một trăm triệu dân. Tỉ lệ 30% trong số trong học sinh nhập học đại học hằng năm là 600.000 không phải quá nhỏ.

Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển nhanh và mạnh của đất nước, con số này cần phải tăng mạnh hơn nữa.

Trong chiến lược phát triển GDĐT của Việt Nam do Thủ tướng Chính phủ ký ban hành cách đây vài tháng, chúng ta đặt mục tiêu đến năm 2030, tổng quy mô đào tạo bậc đại học có thể đạt đến 1 triệu sinh viên theo học khối ngành STEM. Và khi con số này được công bố, các quốc gia trên thế giới, nhất là các quốc gia ít dân số, có nhiều bình luận tích cực.

Trên cơ sở đó, khối học viên theo học ngành STEM bậc sau đại học năm 2024, tỉ lệ bậc thạc sĩ tăng tới 34% và bậc tiến sĩ tăng 33%, với tổng số trên 600 nghiên cứu sinh đã theo học và chuẩn bị luận văn tiến sĩ.

Riêng với khối ngành sư phạm, tổng số nghiên cứu sinh làm trong lĩnh vực STEM đã tăng lên con số 350 nghiên cứu sinh theo học tiến sĩ.

Tôi nói những con số này để chúng ta thấy rằng, hiện tại số lượng nhân lực trong lĩnh vực STEM còn phát triển mạnh và đầy triển vọng. Thủ tướng Chính phủ cũng đang giao cho ngành GDĐT chuẩn bị đề án đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao để phá triển các lĩnh vực công nghệ cao, trong đó rất nhiều chính sách sẽ được đưa ra để động viên, khuyến khích các bạn trẻ tham gia học các lĩnh vực này, bao gồm những chính sách hỗ trợ học bổng cho người học, các chế độ khuyến khích cũng như các chế độ thu hút các chuyên gia ở nước ngoài vào làm việc. Và đặc biệt quan trọng là sẽ có định hướng đầu tư phát triển các trường đại học bởi phải có môi trường đại học tiên tiến thì chúng ta mới có thể tạo ra cả số lượng và chất lượng.

Bên cạnh đó, rất nhiều trường đại học ngoài công lập đã nắm bắt được xu thế phát triển của thế giới, định hướng của Việt Nam và nhiều trường đã đầu tư phòng thí nghiệm, tăng cường tuyển sinh, mời các chuyên gia. Chúng ta đang tập trung cao độ, ưu tiên cho lĩnh vực phát triển về nhân lực, có thể nói triển vọng phía trước đầy lạc quan”.

Thủ tướng Phạm Minh Chính thẳng thắn nhìn nhận, chúng ta chưa phát triển toàn diện các ngành, lĩnh vực khoa học, trong đó các ngành khoa học cơ bản chưa phát triển đúng yêu cầu phát triển đất nước và xu thế phát triển của thời đại. Do đó, ta phải có cơ chế, chính sách ưu tiên, như chính sách vinh danh, chính sách học bổng để các sinh viên, nghiên cứu sinh theo đuổi đam mê. Tương tự như vậy với các lĩnh vực nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn, thể dục thể thao, văn hóa, công nghiệp giải trí. Tinh thần là tạo thuận lợi nhất cho mỗi người theo đuổi đam mê, hoài bão, thế mạnh của mình. Đồng thời, đào tạo đội ngũ giáo viên với tinh thần nhà trường là nền tảng, thầy cô là động lực, học sinh – sinh viên là trung tâm.

Cần triển khai các công việc với tinh thần “3 có và 2 không”

Làm rõ thêm nội dung cho các câu hỏi tại chương trình, Thủ tướng Phạm Minh Chính khái quát thành một số từ khóa.

Thứ nhất là “thể chế”. Ngay sau khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 57 về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, Chính phủ đã trình Quốc hội ban hành Nghị quyết 193 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Từ khóa thứ hai là “huy động nguồn lực”. Chúng ta có rất nhiều cơ chế như hợp tác công tư, nguồn vốn đầu tư trực tiếp và gián tiếp, nguồn lực của doanh nghiệp, nguồn lực của người nghiên cứu để thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Về bố trí nguồn lực cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, năm nay, ngân sách nhà nước bố trí khoảng 3% cho lĩnh vực này, tăng 1% so với trước khi ban hành Nghị quyết 57 và sang năm sẽ bố trí khoảng 5% ngân sách nhà nước. Nguồn lực nhà nước mang tính dẫn dắt, kích hoạt nguồn lực ngoài nhà nước.

Từ khóa thứ ba là “an ninh, an toàn”. Vừa thúc đẩy phát triển vừa bảo đảm an ninh, an toàn là hai mặt song song của một quá trình, thì mới phát huy được khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Đặc biệt, sử dụng công nghệ số phải an toàn về dữ liệu cá nhân, không bị tấn công, không bị đánh cắp, không bị lừa đảo.

Từ khóa thứ tư là “nhân lực”. Phải có cơ chế, chính sách để đào tạo, phát huy, giữ chân nhân lực chất lượng cao, chúng ta đang làm tích cực với việc sửa đổi, hoàn thiện các luật liên quan.

Riêng về an ninh mạng, chúng ta đã có các cơ quan chuyên môn, hiệp hội và mỗi người phải tự bảo vệ chính mình. Lực lượng an ninh mạng của Việt Nam rất tinh nhuệ, đội đại diện Việt Nam đã giành ngôi vô địch về bảo mật an ninh mạng toàn cầu năm thứ hai liên tiếp và chúng ta sẽ tiếp tục nhân rộng những mô hình hay, cách làm hiệu quả.

Về tổ chức thực hiện Nghị quyết 57, Thủ tướng cho biết Tổng Bí thư Tô Lâm là Trưởng Ban chỉ đạo của Trung ương, trong đó có nội dung về phát triển doanh nghiệp công nghệ với hệ sinh thái (xây dựng hành lang pháp lý, hạ tầng, đào tạo nhân lực). Chúng ta cũng đang xây dựng Đề án phát triển doanh nghiệp tư nhân; có cơ chế, chính sách, giải pháp hướng doanh nghiệp hướng đầu tư vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, mở rộng dần, không cầu toàn, không nóng vội, tinh thần là thể chế phải thông thoáng, hạ tầng thông suốt, quản trị phải thông minh.

Đánh giá đây là những giải pháp tổng thể, toàn diện và cũng khả thi, hiệu quả, Thủ tướng rất mong các bạn trẻ tiếp tục khởi nghiệp với các doanh nghiệp khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, kinh doanh có lợi nhuận và tạo phong trào, khí thế chung, hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp, người dân. Cần triển khai các công việc với tinh thần ‘3 có và 2 không’: ‘3 có’ là có lợi cho đất nước, có lợi cho người dân, có lợi cho doanh nghiệp, lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ; ‘2 không’ là không có động cơ cá nhân, tham nhũng, tiêu cực và không để thất thoát, lãng phí tài sản của Nhà nước, của nhân dân, tài nguyên của đất nước.