Bảo hiểm xã hội VN nêu ba lý do chủ hộ kinh doanh cá thể bị thu bảo hiểm sai luật, trong đó có “chủ hộ sẽ không đăng ký cho cả hộ nếu bản thân không được tham gia”.
Đến tháng 9/2016, có 4.240 chủ hộ kinh doanh cá thể tại 54 địa phương đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc trong khi họ không thuộc diện đóng. Có trường hợp đóng 20 năm nhưng không được tính hưởng lương hưu nên đã làm đơn khởi kiện cơ quan bảo hiểm xã hội tỉnh ra tòa án.
Lý giải tình trạng này, trong thông cáo chiều 16/5, Bảo hiểm xã hội Việt Nam chỉ ra ba nguyên nhân chính. Thứ nhất, theo tinh thần của Bộ luật Lao động năm 1994, nhà nước khuyến khích phát triển kinh tế, tạo điều kiện cho mọi hoạt động tạo ra việc làm hoặc tự tạo việc làm. Việc các chủ hộ tự tạo việc làm “rất đáng được khích lệ và một trong những điều kiện đó là chủ hộ phải được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp với tư cách như một người lao động (được đóng BHXH bắt buộc)”. Thời gian này chưa có chính sách cho người tham gia BHXH tự nguyện.
Thứ hai là do nhu cầu của người lao động được tham gia đóng, hưởng các chế độ BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT). Số đông chủ hộ tham gia BHXH bắt buộc là người trực tiếp sản xuất kinh doanh, chủ hộ vừa là người sử dụng lao động vừa là người lao động, thông qua sản xuất kinh doanh mà có thu nhập, tiền lương. “Như vậy có thể coi là một dạng của hợp đồng lao động tự thỏa thuận, tự ký, nên tham gia đóng, hưởng các chế độ BHXH, BHYT như người lao động”, thông cáo nêu.
Nguyên nhân cuối cùng theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam là “các chủ hộ kinh doanh cá thể sẽ không đăng ký tham gia cho cả hộ nếu bản thân không được tham gia BHXH”.
Trong cả ba nguyên nhân, Bảo hiểm xã hội Việt Nam không chỉ ra trách nhiệm của cơ quan này cũng như các nhân viên BHXH. Trong khi đó, Ban Dân nguyện của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ ra việc thu BHXH bắt buộc không đúng đối tượng thuộc trách nhiệm của ngành BHXH, gây ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của chủ hộ kinh doanh cá thể.
Những chủ hộ kinh doanh không sai vì họ có tinh thần đóng bảo hiểm. “Cái sai thuộc về người thu bảo hiểm các địa phương. Song rất nhiều vướng mắc chưa được giải quyết như tiền đã thu nộp vào quỹ giờ trả cho người dân bằng cách nào, lấy tiền đâu để trả, trả thì tính thế nào và nếu họ không chấp nhận thì xử lý ra sao?”, đại diện Ban Dân nguyện đặt vấn đề.
Về hướng giải quyết với những chủ hộ kinh doanh đã bị thu sai, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đánh giá “việc thoái thu BHXH lẫn thời gian đã đóng với chủ hộ kinh doanh sẽ rất phức tạp do họ không đồng thuận, ảnh hưởng quyền lợi do đã tham gia trong thời gian dài”.
Cơ quan này đề xuất Ban Dân nguyện thống nhất chủ trương đưa chủ hộ kinh doanh cá thể vào diện đóng BHXH bắt buộc và cho phép tính thời gian đã đóng để họ được hưởng chế độ theo nguyên tắc đóng – hưởng. Bộ Lao động Thương binh và Xã hội phối hợp Bảo hiểm xã hội Việt Nam trình Chính phủ ban hành nghị quyết tính thời gian đã đóng bắt buộc và tự nguyện (nếu có) với chủ hộ kinh doanh.
Ông Nguyễn Viết Lâm (TP Tuyên Quang), một trong những chủ hộ đã khởi kiện Bảo hiểm xã hội tỉnh Tuyên Quang ra tòa án địa phương vào tháng 2/2022 do bị thu sai BHXH trong 20 năm. Ảnh: NVCC
Chính sách BHXH hiện chia hai loại hình bắt buộc và tự nguyện. BHXH bắt buộc dành cho khu vực có hợp đồng, giao kết mà người lao động lẫn chủ sử dụng phải tham gia. Lao động được hưởng các chế độ gồm hưu trí, tử tuất, thai sản, tai nạn ốm đau, bệnh nghề nghiệp, trợ cấp thất nghiệp.
BHXH tự nguyện dành cho lao động trong độ tuổi ở khu vực phi chính thức, không có quan hệ hay hợp đồng lao động. Lao động có thể lựa chọn mức đóng theo quy định, được nhà nước hỗ trợ một phần tiền đóng và chỉ được hưởng chế độ hưu trí, tử tuất.
Theo quy định hiện nay, chủ hộ kinh doanh cá thể không thuộc diện đóng BHXH bắt buộc, chỉ có thể đóng BHXH tự nguyện. Bởi họ là cá nhân hoặc một người trong hộ gia đình được các thành viên khác ủy quyền làm đại diện hộ kinh doanh, không có hợp đồng lao động, giao kết với ai.
Hồng Chiêu
