Báo chí cần hành động

‘Người có sức ảnh hưởng’ đang thay đổi cục diện truyền thông?

Mới đây, sự ồn ào xung quanh việc Steven Bartlett, một doanh nhân kiêm podcaster nổi tiếng của Vương quốc Anh, cho phép khách mời đưa ra những tuyên bố hoang đường về các chủ đề sức khỏe nhạy cảm đã làm dấy lên một cuộc tranh luận sôi nổi. Nhiều người cho rằng, với sức ảnh hưởng lớn, Bartlett phải chịu trách nhiệm về những gì mình lan truyền. Sự thay đổi nội dung của anh, từ kinh doanh sang sức khỏe, đã giúp tăng gấp đôi lượng khán giả, nhưng cũng làm dấy lên lo ngại về tính chính xác của thông tin.

Vấn đề này phản ánh một xu hướng rộng lớn hơn: sự trỗi dậy của những ‘người có sức ảnh hưởng tin tức’ thay thế các cơ quan báo chí truyền thống. Trong môi trường truyền thông mới, sự chú ý và tương tác thường được ưu tiên hơn tính xác thực, dẫn đến nguy cơ lan truyền thông tin sai lệch. 

Ông Nguyễn Cao Cường, chuyên gia truyền thông, giảng viên Trung tâm bồi dưỡng nghiệp vụ, Hội Nhà báo Việt Nam nhận định: “Chúng ta đang sống trong một thế giới mà thông tin được lan truyền với tốc độ chóng mặt. ‘Người có sức ảnh hưởng tin tức’, với sức lan tỏa mạnh mẽ trên mạng xã hội, đang dần trở thành nguồn thông tin chính của nhiều người, đặc biệt là giới trẻ. Điều này đặt ra một thách thức lớn: làm thế nào để phân biệt sự thật và tin đồn trong một ‘biển’ thông tin như vậy?”

“Thực tế, báo chí đang dần mất trận địa vào tay những người có sức ảnh hưởng này,” ông Cường nói thêm. “Họ không phải là nhà báo, nhưng lại có khả năng thu hút sự chú ý của công chúng một cách nhanh chóng và hiệu quả. Điều đáng lo ngại là, nhiều người trong số họ đang lấy thông tin từ báo chí, nhưng lại không tuân thủ các nguyên tắc nghề nghiệp, dẫn đến việc có thể lan truyền thông tin sai lệch”.

Ông Cường chỉ ra rằng, sự thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến tính chính xác của thông tin, mà còn tác động đến vai trò và uy tín của báo chí truyền thống. “Khi mà công chúng ngày càng tin tưởng vào những ‘người có sức ảnh hưởng’ hơn là các cơ quan báo chí, chúng ta đang chứng kiến sự suy giảm niềm tin vào báo chí truyền thống”, ông nói.

Theo một nghiên cứu gần đây, gần 40% người trẻ ở Mỹ dưới 30 tuổi thường xuyên tiếp nhận tin tức từ những người có ảnh hưởng trên mạng xã hội. Trong khi đó, các tòa soạn báo truyền thống đang dần biến mất, nhường chỗ cho một hệ sinh thái mới, nơi mà sự tương tác và những nội dung gây phẫn nộ được ưu tiên hơn tính chính xác. Theo ông Cường, con số này ở Việt Nam còn cao hơn nhiều, khi mà mạng xã hội đang trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của giới trẻ.

Ông Cường bày tỏ lo ngại về những hệ lụy của xu hướng này. “Khi mà thông tin sai lệch được lan truyền một cách dễ dàng và nhanh chóng, chúng ta đang đối mặt với nguy cơ bị ‘nhiễu loạn’ thông tin”, ông nói. “Điều này đặt ra những câu hỏi cấp bách về tính chính xác của thông tin, trách nhiệm giải trình của những người cung cấp thông tin và sự tồn tại của báo cáo có trách nhiệm trong thời đại kỹ thuật số”.

‘Hộp đen’ thuật toán và trách nhiệm của người gác cổng thông tin

Không chỉ ‘người có sức ảnh hưởng’, sự phát triển của AI cũng đặt ra những thách thức không nhỏ cho báo chí. Các tập đoàn công nghệ lớn đang sử dụng AI để tạo ra các bản tóm tắt thông tin, nhưng thuật toán của họ lại hoạt động như một ‘hộp đen’, khiến chúng ta khó kiểm soát được tính chính xác và khách quan của thông tin.

Theo bà Lexie Kirkconnell-Kawana, Giám đốc điều hành của IMPRESS, cơ quan quản lý báo chí độc lập của Vương quốc Anh: “Nếu mọi người đang dựa vào thông tin được tạo ra thông qua các nền tảng hỗ trợ AI và thông tin đó không chính xác, không toàn vẹn, vi phạm quyền của mọi người thì chúng ta cần phải hành động ngay bây giờ”. Bà nhấn mạnh sự cấp thiết của việc kiểm soát thông tin trong bối cảnh AI ngày càng được ứng dụng rộng rãi.

Tuy nhiên, việc quản lý các nền tảng công nghệ này là một thách thức lớn. Làm thế nào để duy trì các tiêu chuẩn biên tập và trách nhiệm giải trình khi có quá nhiều nguồn tạo và chia sẻ nội dung? Một phần của vấn đề xuất phát từ sự thiếu kết nối giữa các nhà phát triển AI và các ngành công nghiệp mà công cụ của họ được triển khai.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Cao Cường cho rằng, nếu thông tin do AI tạo ra không chính xác, không toàn vẹn, chúng ta cần phải hành động ngay. Ông nhấn mạnh. “Cần có những quy định rõ ràng và chế tài nghiêm khắc để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm trong không gian thông tin”.

Trong bối cảnh đó, vai trò của báo chí càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. “Báo chí cần phải trở thành ‘ngọn hải đăng’ giữa ‘bão’ thông tin, cung cấp cho công chúng những thông tin chính xác, khách quan và đáng tin cậy”, ông Cường nói. “Điều này đòi hỏi báo chí phải đầu tư vào việc kiểm chứng thông tin, nâng cao chất lượng nội dung và xây dựng lòng tin với độc giả”.

Ông Cường cũng cho rằng, báo chí cần chủ động thích ứng với sự thay đổi của thời đại. “Chúng ta cần tìm hiểu thị trường, theo dõi các công cụ mới nổi và điều chỉnh các tích hợp khi tác hại đã rõ ràng. Nhưng quan trọng hơn cả là cần có sự lãnh đạo và tầm nhìn để bảo vệ những giá trị cốt lõi của báo chí trong kỷ nguyên số”.

Ông nhấn mạnh rằng, các cơ quan báo chí, các tổ chức liên quan thường có xu hướng bảo thủ, muốn giữ nguyên trạng và nói rằng ‘mọi thứ cứ như cũ là tốt nhất; hãy cố gắng duy trì như vậy càng lâu càng tốt’. Điều này cho thấy sự bảo thủ, ngại thay đổi đang cản trở sự phát triển của truyền thông.

Thách thức lớn nhất hiện nay là những người trong ngành truyền thông phải nhận ra rằng sự thay đổi đang diễn ra. Nhưng lại thiếu vắng sự lãnh đạo để định hướng cho những thay đổi đó, cũng như cách thức kiểm soát những giá trị cốt lõi mà chúng ta muốn bảo tồn, để đảm bảo rằng chúng vẫn vững vàng sau những biến động này.

“Điều này đòi hỏi sự chung tay của tất cả các bên liên quan, từ các nhà báo, các nền tảng công nghệ, các cơ quan quản lý đến người dùng”, ông kết luận. “Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể bảo vệ được quyền tiếp cận thông tin chính xác của công chúng và duy trì được vai trò của báo chí trong xã hội”.

Phan Anh