Bài học từ phát triển kinh tế tư nhân ở Trung Quốc

Kinh tế tư nhân chính là động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế đất nước.

Trước đó, tại Trung Quốc, chủ đề về kinh tế tư nhân cũng được quan tâm. Do sự tương đồng về nhu cầu phát triển và quyết tâm thoát bẫy thu nhập trung bình, tự chủ trong công nghệ và phát triển kinh tế, Việt Nam có thể tham khảo những giải pháp mà phía Trung Quốc đang đưa ra.

Những thay đổi quan trọng trong quan điểm đối với kinh tế tư nhân ở Trung Quốc

Ngày 17/2, ông Tập Cận Bình đã triệu tập một đội ngũ đại diện của khu vực tư nhân để họp về phát triển kinh tế, gồm các nhà sáng lập của BYD, Huawei, Alibaba, Tencent, Xiaomi và công ty startup về AI nổi đình đám hồi đầu năm nay là DeepSeek.

Cuộc gặp trên – lần đầu tiên kể từ năm 2018, làm dấy lên suy đoán Bắc Kinh sẽ trao cho khu vực tư nhân nhiều quyền tự do hơn khi đối mặt với thương chiến Mỹ – Trung. Cuộc gặp này diễn ra sau khi chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump áp thuế bổ sung 10% với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc hôm 4/2. Bên cạnh đó, tăng trưởng kinh tế và xuất khẩu chậm lại và thất nghiệp tăng mạnh trong giới trẻ đã khiến Bắc Kinh phải tìm kiếm động lực tăng trưởng mới, cũng như thúc đẩy chiến lược “dựa vào chính mình” thông qua định vị lại khu vực kinh tế tư nhân.

Việc thúc đẩy kinh tế tư nhân phải được luật hóa. Hệ thống tư pháp phải được kiện toàn và những cải cách về môi trường cạnh tranh phải được thực thi quyết liệt để tạo niềm tin cho công chúng.

Chừng 1 tuần sau cuộc gặp quan trọng đó, Ủy ban Thường vụ Đại hội Đại biểu Nhân dân toàn quốc họp phiên họp thứ 14 tại Bắc Kinh từ ngày 24 đến 25/2. Một trong những nghị trình là xem xét dự thảo luật thúc đẩy kinh tế tư nhân, đặc biệt là thông qua Luật Thúc đẩy kinh tế tư nhân – luật cơ bản đầu tiên tập trung cụ thể vào sự phát triển của khu vực tư nhân.

Và chỉ hơn 1 tuần sau đó, tại Kỳ họp thứ ba, Đại hội Đại biểu Nhân dân toàn quốc (Nhân Đại – tức Quốc hội Trung Quốc) khóa XIV ngày 5/3, báo cáo công tác Chính phủ được Thủ tướng Lý Cường trình bày, nhấn mạnh 10 nhiệm vụ trọng tâm, trong đó nhiều nhiệm vụ về việc phát huy đầy đủ vai trò chủ chốt của kinh tế tư nhân, doanh nghiệp tư nhân và vốn tư nhân, phát đi tín hiệu ủng hộ mạnh mẽ sự phát triển của kinh tế tư nhân.

“Bắc Kinh đang tái định vị khu vực tư nhân, coi đây là trụ cột cho khả năng cạnh tranh quốc gia giữa những cơn “gió ngược” về kinh tế và địa chính trị”, ông Robin Xing, nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc tại Morgan Stanley bình luận. Động thái này được dự đoán sẽ mở đường cho những hỗ trợ chính sách có chừng mực hơn đối với khu vực tư nhân ở Trung Quốc và là một trong những nguyên nhân thúc đẩy sự tăng điểm trở lại của thị trường cổ phiếu Trung Quốc.

Những giải pháp của Trung Quốc

Từ những diễn biến trên, có thể nhìn thấy sự chuyển biến trong việc tái định vị kinh tế tư nhân của Trung Quốc đến từ nhiều yêu cầu cấp bách, bao gồm vực lại nền kinh tế đang trì trệ (mà được cho là có nguy cơ đi vào giảm phát trong năm nay), thất nghiệp cao trong giới trẻ, chống lại áp lực từ Mỹ, cũng như mong muốn làm chủ công nghệ chủ chốt, gia tăng vai trò của nền kinh tế nội địa, bớt phụ thuộc vào xuất khẩu. Có một điều quan trọng nữa là họ cũng có cùng mục tiêu với Việt Nam là vượt bẫy thu nhập trung bình.

Vì vậy, những giải pháp từ phía Trung Quốc có thể đưa ra nhiều gợi ý tham khảo cho phía Việt Nam. Dựa trên những nhóm giải pháp được nêu lên tại Đại hội Đại biểu nhân dân Toàn quốc, các chính sách hỗ trợ kinh tế tư nhân dự kiến tập trung vào 5 lĩnh vực gồm:

Một là, thúc đẩy khung khổ pháp luật mới. Luật Thúc đẩy kinh tế tư nhân đang trong lần rà soát thứ hai vào đầu năm 2025, sẽ hợp pháp hóa các chính sách và biện pháp chính thành các khuôn khổ pháp lý.

Hai là, nâng cao khả năng thực thi pháp luật. Các nỗ lực sẽ “chuẩn hóa” việc thực thi pháp luật liên quan đến doanh nghiệp, giảm thiểu việc áp đặt các khoản phí, tiền phạt và kiểm tra tùy tiện, đồng thời giải quyết các khoản nợ chưa thanh toán đối với doanh nghiệp thông qua các công cụ như trái phiếu đặc biệt của chính quyền địa phương.

Ba là, cải cách tiếp cận thị trường, hướng tới môi trường cạnh tranh công bằng hơn. Các rào cản gia nhập thị trường sẽ tiếp tục được dỡ bỏ, đảm bảo một môi trường cạnh tranh công bằng hơn cho các doanh nghiệp tư nhân.

Bốn là, mở rộng khả năng tiếp cận tài chính. Các ngân hàng sẽ được khuyến khích hướng tín dụng vào các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo, đồng thời các công cụ hỗ trợ phát hành trái phiếu sẽ được củng cố để giúp doanh nghiệp huy động vốn từ thị trường chứng khoán đại chúng.

Năm là, cải thiện nhận thức công chúng. Các hành vi kỳ thị kinh tế tư nhân sẽ được xử lý, những vụ việc sai phạm liên quan đến các thực thể tư nhân sẽ được xem xét và sửa chữa để tăng cường công lý tư pháp, củng cố niềm tin của công chúng.

Hàm ý cho Việt Nam

Với cá nhân tôi, trong quá trình tìm hiểu về các tài liệu này, tôi rút ra một vài điểm nhấn quan trọng.

Thứ nhất, khung khổ pháp lý và khả năng thực thi pháp luật là cực kỳ quan trọng. Việc thúc đẩy kinh tế tư nhân phải được luật hóa và tiếp đó là việc hạch sách doanh nghiệp, kiểm tra, phạt doanh nghiệp tùy tiện phải bị xử lý.

Thứ hai, hệ thống tư pháp phải được kiện toàn và những cải cách về môi trường cạnh tranh phải được thực thi quyết liệt để công chúng có niềm tin và tin rằng doanh nghiệp tư nhân được đối xử bình đẳng.

Thứ ba, thách thức lớn đối với phát triển kinh tế tư nhân không chỉ ở Trung Quốc, Việt Nam, mà còn trên toàn cầu, chính là tiếp cận vốn, đặc biệt là đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Phía Trung Quốc đưa ra các hướng dẫn từ chính phủ để hỗ trợ các tổ chức tài chính tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân đổi mới công nghệ, cung cấp dịch vụ tài chính đa dạng, giải quyết vấn đề tài chính doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp tư nhân phát triển nhanh chóng trong các lĩnh vực và hướng đi mới.

Nhưng như vậy dường như vẫn là chưa đủ đối với doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là nhóm vừa và nhỏ.

Một hàm ý cuối cùng, không nằm trong bộ chính sách của Trung Quốc, mà là từ việc quan sát cách họ thực hiện. Đó là cần tránh sự bối rối và thiếu thống nhất trong các thông điệp. Nhiều nhà phân tích quốc tế đã tỏ ra bối rối khi chỉ chưa đầy hai tuần sau những thông điệp có vẻ quyết liệt và mạnh mẽ về kinh tế tư nhân, thì vào ngày 17/3, Ủy ban Giám sát và Quản lý tài sản thuộc sở hữu nhà nước của Quốc vụ viện (SASAC) đã đăng tiêu đề của một bài báo lên một trong những tài khoản mạng xã hội chính thức của mình, nhấn mạnh cam kết vững chắc của Trung Quốc trong việc làm cho các doanh nghiệp nhà nước trở nên “mạnh hơn, tốt hơn và lớn hơn”.

Kêu gọi phát triển các doanh nghiệp nhà nước, đồng thời yêu cầu khai thác sức mạnh của khu vực tư nhân đã khiến giới bình luận ở Nhật và Mỹ tỏ ra bối rối vì họ không biết chính quyền Bắc Kinh sẽ “cam kết” với kinh tế tư nhân đến mức nào. Đúng ra cần phải có những lý giải hợp lý về vấn đề kinh tế nhà nước – kinh tế tư nhân, nhưng phía Trung Quốc dường như đã bỏ quên điều đó.

Một bài báo trên Nikkei Asia đã bình luận rằng “tiêu đề kêu gọi phát triển các doanh nghiệp nhà nước đã cho thấy sự bối rối trong chính phủ”. Những thông điệp về kinh tế nhà nước và kinh tế tư nhân vì vậy, cần phải được hài hòa, làm rõ và đặc biệt là cần phải nhạy cảm trước những thắc mắc của giới phân tích quốc tế, truyền thông quốc tế và định chế tài chính quốc tế. Đó là vì họ chính là cầu nối tốt nhất để kết nối với giới đầu tư nước ngoài. Thông điệp phát đi, vì vậy cần rõ ràng.

Điều cuối cùng, mỗi một chủ trương thì chỉ là chủ trương. Đi vào thực thi phải cụ thể, đi vào thực chất, không qua loa. Chúng ta cần tránh chuyện chủ trương chỉ đưa ra, nhưng lại không đi vào thực chất được. Trong câu chuyện của Trung Quốc, việc trì hoãn Luật Thúc đẩy kinh tế tư nhân nhiều lần cũng đang được bàn tán trong giới phân tích nước ngoài, trong đó có những nghi ngờ về cam kết “sân chơi bình đẳng” của chính quyền. Dự thảo của dự luật này đã được đưa ra từ năm ngoái, nhưng vẫn bị trì hoãn đến nay là một lý do để người ta đặt câu hỏi.

Tân Hoa Xã cho rằng, những cam kết phát triển kinh tế tư nhân của Trung Quốc đã được Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc quyết định, thì sẽ phải kiên quyết thực hiện, “không thể làm qua loa”.

Đây cũng có thể là một hàm ý quan trọng nhất để tạo dựng niềm tin của doanh nghiệp tư nhân nói riêng. Đã nói ra là phải làm nghiêm túc, không thể qua loa. Nếu không thì sẽ làm mất niềm tin của doanh nghiệp tư nhân nói riêng và của nhiều thành phần khác trong xã hội nói chung về những chủ trương của Nhà nước.