Nhà không có vườn nhưng vẫn được ăn canh rau, vì ngay chỗ cây mãng cầu bên rào, gần như lúc nào cũng thấy có dây bình bát quấn quanh.
Xin đừng nhầm lẫn dây bình bát với cây bình bát. Cây bình bát còn gọi na xiêm, tím bò, cây thân gỗ, trái to, có múi na ná như mãng cầu. Còn dây bình bát hay dây bát, bát bát, là một loại dây dại, lá mọc so le hình tim, hoa trắng, trái khi non màu xanh khi chín có màu đỏ. Lá bát thường dùng để nấu canh.
Bình bát là một loài dây dại, có sức sống bản năng, thường tự mọc, tự quấn quanh xanh mượt, nếu đợt nào không hái, rất nhanh chóng, dây bát có thể phủ kín một mảng rộng, ken dày lá. Dây này mọc lên, xanh mượt, hết thời gian trưởng thành thì rũ xuống và ngay chỗ đó, lại lập tức xuất hiện một dây bát khác thế chỗ. Lá bát có vị ngọt thanh, thơm nhẹ, tính mát. Hồi đó trong bữa cơm của gia đình, thường có món canh lá bát nấu với tôm, thịt.
Muốn canh ngon, phải chọn hái những chiếc lá non mượt hoặc ngắt phần đọt. Đặc biệt, canh lá bát nên ăn vào mùa mưa, mùa này lá bát mềm mỏng, tới mùa nắng nóng, lá vẫn xanh nhưng cứng, nấu canh ăn sẽ hơi nhám. Để giảm bớt nhám, mẹ thường nấu xen với những lá khác như bồ ngót, mồng tơi.
Tô canh lá bát của mẹ trong veo, ngọt mát – đúng vị canh bát, mẹ tôi không dùng dầu để nấu canh. Đầu tiên bắc nước đun sôi, sau cho tôm hoặc thịt nạc vào, để sôi một chập cho tôm/thịt ra hết nước ngọt, nêm cho vừa ăn rồi cho lá bát đã rửa sạch vào đảo đều, rất nhanh, khi nước bung sôi thì tắt bếp.
Để đổi vị, có khi mẹ nấu canh mướp lá bát. Món này cách nấu cũng tương tự, chỉ khác mướp được bỏ vào trước, để sôi một lát mới cho lá bát vào.
Canh lá bát là món ăn dân dã, đậm chất quê – chỉ cần có ít tôm, ít thịt đã có tô canh bổ dưỡng. Tô canh lá bát có nước trong xanh, lá xanh um, ngọt mát là món ăn lý tưởng để thanh lọc cơ thể.
***
Cuộc sống đang được bê-tông hóa từng ngày, quê bây giờ cũng khó tìm được dây bình bát mọc rào, chỉ những nhà có vườn rộng mới còn dây bát. Đợt trước, có cô bạn ở phố ghé nhà, khi phát hiện dây bình bát trong vườn, cô mừng rỡ hái một túi đầy. Trưa hôm đó, tôi đãi khách bằng món canh lá bát nấu tôm tươi, đang ăn bạn ngưng đũa bảo, mỗi lần ăn canh bát lại thấy dáng mẹ bên rào…
