AI sẽ ‘dần dần rồi đột ngột’ thay thế con người?

Dữ liệu mới cho thấy có thể đây chỉ là sự yên bình trước cơn bão. Theo khảo sát của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), 40% nhà tuyển dụng dự kiến sẽ cắt giảm nhân sự từ năm 2025 đến 2030 tại những vị trí có thể tự động hóa.

Báo cáo trước đó của Goldman Sachs cũng dự đoán AI có thể thay thế tương đương 300 triệu việc làm toàn thời gian. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) bổ sung rằng gần 40% công việc toàn cầu bị ảnh hưởng bởi AI, trong khi Brookings ước tính hơn 30% lao động có thể chứng kiến ít nhất một nửa công việc bị AI thay thế.

Thực tế, số lượng việc làm bị mất do AI hiện vẫn tương đối nhỏ. Báo cáo của Challenger tháng 10/2024 cho thấy từ tháng 5/2023 đến tháng 9/2024, chỉ khoảng 17.000 việc làm ở Mỹ bị AI thay thế.

Điều này có vẻ đi ngược lại với các dự đoán bi quan, nhưng đây có thể chỉ là giai đoạn tích bình lặng khi một sự thay đổi đột ngột xảy ra. Lịch sử cho thấy những đột phá công nghệ không diễn ra từ từ mà thường tích tụ rồi bùng nổ.

Trong một cuộc phỏng vấn, chuyên gia AI Kai-Fu Lee từng nói rằng 40% việc làm trên thế giới có thể bị AI thay thế trong vòng 15 năm tới. Cách mà công nghệ ảnh hưởng đến việc làm có thể giống như câu nói trong cuốn Mặt trời vẫn mọc của Ernest Hemingway: “Dần dần, rồi đột ngột”.

AI đang len lỏi vào mọi lĩnh vực

Mặc dù tác động của AI đến việc làm còn hạn chế, nhưng việc áp dụng AI lại đang tăng mạnh. Khảo sát của McKinsey cho thấy 78% tổ chức đang sử dụng AI trong ít nhất một bộ phận, tăng hơn 40% so với năm trước. Nhiều lãnh đạo doanh nghiệp hiện tin tưởng AI hơn cả đồng nghiệp, thậm chí 38% đã giao quyền quyết định kinh doanh cho AI.

Tuy nhiên, phần lớn doanh nghiệp vẫn chưa tích hợp AI vào hoạt động cốt lõi. Chỉ 1% lãnh đạo mô tả việc triển khai AI của họ là hoàn thiện. Điều này có nghĩa là khi áp lực kinh tế tăng cao, các công ty có thể buộc phải đẩy nhanh việc tự động hóa để tiết kiệm chi phí.

Lập trình viên: Nhóm nghề đầu tiên chịu ảnh hưởng?

Một trong những lĩnh vực dễ bị AI thay thế nhất là phát triển phần mềm. Dario Amodei, CEO của Anthropic, cho rằng chỉ trong 3 – 6 tháng tới, AI có thể viết 90% mã lập trình, và trong vòng một năm, có thể đảm nhiệm toàn bộ công việc này.

Xu hướng này đã thể hiện rõ trong các công ty khởi nghiệp. Theo đối tác của Y Combinator, Jared Friedman, 25% startup trong nhóm mùa đông 2025 đã để AI viết đến 95% mã nguồn của họ. Các mô hình ngôn ngữ lớn như Claude, Gemini, Grok, Llama hay ChatGPT ngày càng đạt thành tích cao trong các bài kiểm tra chuyên môn, khiến viễn cảnh AI thay thế lập trình viên không còn xa vời.

Những đột phá trong AI như GPT-4.5 của OpenAI cho thấy khả năng xử lý thông tin ngày càng sát với trí thông minh con người. Một số chuyên gia cho rằng đây có thể là dấu hiệu AI đã tiến gần đến trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) – giai đoạn AI có thể thực hiện hầu hết các nhiệm vụ trí tuệ như con người.

Điểm bùng phát của AI: Khi nào xảy ra?

Ngoài lập trình, các ngành nghề khác như phân tích tài chính, dịch vụ khách hàng hay nghiên cứu cũng có nguy cơ bị AI thay thế. Câu hỏi đặt ra là: Khi nào điều này sẽ xảy ra trên diện rộng?

Lịch sử cho thấy suy thoái kinh tế thường đẩy nhanh quá trình áp dụng công nghệ. Trong cuộc Đại suy thoái 2007 – 2009, doanh nghiệp đã buộc phải cắt giảm nhân sự và đầu tư mạnh vào tự động hóa để duy trì hiệu suất. Nếu kinh tế toàn cầu rơi vào suy thoái năm 2025 hoặc 2026, các công ty có thể đẩy nhanh việc cắt giảm lao động và chuyển sang AI như một giải pháp bắt buộc.

Dự báo về suy thoái năm 2025 vẫn còn gây tranh cãi. JP Morgan ước tính khả năng xảy ra là 40%, cựu Bộ trưởng Tài chính Mỹ Larry Summers cho rằng là 50%, còn các thị trường cá cược đang đặt tỷ lệ hơn 40%. Nếu suy thoái xảy ra, AI có thể không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn trở thành yếu tố bắt buộc để doanh nghiệp tồn tại.

CEO Salesforce, Marc Benioff, từng nói: “Chúng ta là thế hệ CEO cuối cùng chỉ quản lý con người. Từ nay về sau, mọi CEO sẽ phải quản lý cả con người và AI”.

Với tốc độ phát triển hiện tại, năm 2025 có thể không chỉ là thời điểm AI tăng cường năng suất, mà còn là năm AI bắt đầu thay thế con người: Dần dần rồi đột ngột.

Hoài Phương (theo VB, Forbes)