Lo sợ đến mức ám ảnh về cân nặng dẫn đến rối loạn ăn uống và mắc bệnh chán ăn tâm thần. Căn bệnh này xảy ra ở nữ giới nhiều hơn nam, trong đó gặp nhiều ở lứa tuổi dậy thì.
Kiệt sức vì ám ảnh sợ béo
Bệnh nhân N.K.M.A, 16 tuổi, được người thân đưa đến Viện Sức khỏe tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai) khám trong tình trạng mệt mỏi, cân nặng từ 47 kg xuống chỉ còn 36 kg, dù cao 1,57 m.
Mẹ A. cho biết trước đó em luôn vui vẻ, hòa đồng nhưng khoảng 4 tháng nay thì sút cân và gần đây không ăn được hoặc ăn vào là nôn. Kết quả học tập của A. cũng giảm sút, em ngày càng sống khép kín hơn.
Nữ bệnh nhân trẻ bị chán ăn tâm thần được bác sĩ tư vấn, thăm khám
Theo mẹ bệnh nhân, trước đó A. nói rằng muốn giảm cân để có thân hình mảnh mai như thần tượng. Từ thời điểm cân nặng giảm nhanh, hơn 3 tháng nay, bệnh nhân cũng bị mất kinh nguyệt. Tại bệnh viện, dù cơ thể rất gầy nhưng nữ sinh lớp 10 này luôn cho rằng mình rất bình thường. A. được chẩn đoán mắc bệnh chán ăn tâm thần.
Theo bác sĩ Nguyễn Phương Linh, Phòng Điều trị rối loạn tâm thần cảm xúc – Viện Sức khỏe tâm thần, các bác sĩ tại đây vừa kết thúc liệu trình điều trị kéo dài hơn 1 tháng cho nam bệnh nhân 13 tuổi (ở Hà Nội). Hơn 1 năm trước, cậu bé nặng 67 kg, cao 1,56 m. Trong khi chơi đùa, bị bạn bè trêu béo nên nam sinh này suy nghĩ rất nhiều và luôn tự ti. Sau đó, cậu bé tự tìm hiểu các phương pháp giảm cân trên mạng xã hội, tự giảm tất cả lượng thức ăn nạp vào cơ thể, đồng thời tập các bài tập đốt mỡ thừa với cường độ cao.
Lúc này, T. bước vào giai đoạn dậy thì, chiều cao tăng nhanh, cân nặng cũng giảm, thân hình cân đối. Dù vậy, cậu vẫn duy trì việc ăn kiêng và tập luyện. T. dần trở nên gầy gò nhưng cậu bé luôn ám ảnh và cho rằng phần tay chân và bụng vẫn còn béo. Thời điểm đến bệnh viện khám, bệnh nhân cao 1,73 m, nặng 50 kg, dù cha mẹ khuyên nên ngừng kiêng ăn và luyện tập nhưng nam sinh không nghe, gần như không ăn thịt cá, ăn rất ít rau củ, chỉ ăn một vài thìa cơm vào buổi trưa và tối. Thậm chí, nếu không tập thể dục, T. có cảm giác đau khổ, bồn chồn, bứt rứt…
Thấy T. gầy gò, mệt mỏi, hoạt động chậm chạp hơn, gia đình đưa em đến Bệnh viện Bạch Mai thăm khám, tư vấn. Tuy nhiên, khi về nhà, cậu vẫn không thay đổi. Gia đình lại đưa con đến bệnh viện và được yêu cầu khám thêm chuyên khoa tâm thần. Bệnh nhân có chỉ định nhập viện với chẩn đoán chán ăn tâm thần/nhịp xoang chậm (một dạng rối loạn nhịp tim). Sau hơn 1 tháng điều trị, T. bắt đầu có hứng thú ăn uống, khối lượng ăn uống các bữa chính đạt yêu cầu và cảm giác ngon miệng, không còn sợ tăng cân. Mới đây, khi tái khám, bệnh nhân đã có sức khoẻ tốt, cảm xúc ổn định.
Trẻ dậy thì dễ mắc
Bác sĩ Vũ Sơn Tùng, Phó trưởng Phòng Điều trị rối loạn tâm thần cảm xúc – Viện Sức khỏe tâm thần, cho biết có 2 loại chán ăn tâm thần. Thứ nhất là hạn chế ăn uống: người bệnh hạn chế lượng thức ăn nạp vào bằng cách ăn càng ít càng tốt. Thứ hai là ăn và đào thải: người bệnh ăn thức ăn nhưng sau đó bị nôn hoặc sử dụng thuốc nhuận tràng để tống thức ăn ra ngoài. Người bệnh có cảm giác sợ hãi về việc tăng cân và hình ảnh cơ thể của mình. Họ luôn cho rằng bản thân thừa cân trong khi cân nặng hoàn toàn bình thường, dù thường đói nhưng lại từ chối thức ăn. Do có những dấu hiệu về tiêu hóa, tim mạch, nội tiết… nên bệnh chán ăn tâm thần thường bị chẩn đoán nhầm.
Cũng theo bác sĩ Tùng, căn bệnh này thường bắt đầu tuổi dậy thì và ngoại hình thay đổi. Tỉ lệ mắc ở nữ giới gấp 3 lần nam giới với 85% bệnh nhân ở độ tuổi từ 13-18. Đặc biệt, người mắc bệnh dưới 15 tuổi ngày càng tăng.
Có những trường hợp nhịn ăn kéo dài để giảm cân và cũng bị mất kinh, phải điều trị tăng cường dinh dưỡng và điều chỉnh rối loạn tâm lý mất nhiều tháng, thậm chí cả năm mới trở về bình thường. Có những trường hợp đã rất gầy nhưng vẫn tìm mọi cách giảm cân bằng cách nhịn đói, gây nôn, uống thuốc gây tiêu chảy, tăng tập thể dục… Hậu quả là người bệnh rơi vào tình trạng mệt mỏi, thiếu máu, tăng men gan, rối loạn điện giải, rối loạn nội tiết…
Lý giải về nguyên nhân khiến chứng chán ăn tâm thần thường khởi phát ở tuổi dậy thì, bác sĩ Vũ Sơn Tùng cho biết ở độ tuổi này, các em thường so sánh mình với cơ thể của bạn bè và đôi khi nhận thức tiêu cực về ngoại hình của bản thân. Từ đó, các em quyết định ăn kiêng dẫn tới tăng nguy cơ phát triển chứng rối loạn ăn uống. Ngoài ra, sự phổ biến của phim ảnh và tạp chí trong việc truyền bá chuẩn mực vẻ đẹp hình thể là mảnh mai, thon gọn khiến nó trở thành trào lưu của không ít bạn trẻ.
“Với thanh, thiếu niên, những rối loạn tâm thần khởi phát của chứng chán ăn tâm thần có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc hình thành nhân cách trong tương lai. Vì vậy, các trường hợp này cần được khám và điều trị tại đúng chuyên khoa tâm thần để tìm ra nguyên nhân gây bệnh và đạt được hiệu quả.
20%-25% người chán ăn tâm thần muốn tự sát
Bác sĩ Nguyễn Phương Linh cảnh báo chán ăn tâm thần ảnh hưởng đến đa cơ quan của cơ thể. Bệnh nhân có thể xuất hiện các triệu chứng như mệt mỏi; mất ngủ; chóng mặt hoặc ngất xỉu; tóc mỏng, dễ gãy hoặc rụng; mất kinh hoặc rối loạn kinh nguyệt; mất nước… Người bệnh có sự nhận thức sai lệch về cân nặng của bản thân, họ cảnh giác với thức ăn, từ chối ăn thậm chí phủ nhận bản thân đang đói bụng; sợ hãi việc tăng cân, dễ cáu gắt; giảm ham muốn tình dục; có hành vi tự hủy hoại, ý tưởng và hành vi tự sát.
Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng khoảng 22% người bệnh chán ăn tâm thần có ít nhất một lần từng tự gây tổn thương bản thân bằng các hình thức như tự cắt, cứa vào da hoặc gây bỏng bằng thuốc lá… Khoảng 20%-25% người bệnh mắc chán ăn tâm thần có tiền sử cố gắng tự sát.
