Theo các chuyên gia, việc chuyển đổi từ mô hình kinh tế tuyến tính – tiêu tốn nhiều tài nguyên sang kinh tế tuần hoàn không chỉ mang lại lợi ích thiết thực cho các doanh nghiệp, mà còn cho cả đối tác và cộng đồng.
Chú trọng quản lý theo chuỗi giá trị nhựa
Theo thống kê của Hiệp hội nhựa Việt Nam, lượng chất thải nhựa và túi ni-lông ở Việt Nam chiếm khoảng 8 – 12% chất thải rắn sinh hoạt. Tuy nhiên, mới chỉ có khoảng 12% số lượng chất thải nhựa, túi ni-lông được xử lý, tái chế. Số còn lại chủ yếu là chôn lấp, đốt và thải ra ngoài môi trường.
Năm 2023, chủ đề Ngày Môi trường thế giới là “Beat Plastic Pollution” – Đánh bại ô nhiễm rác thải nhựa, nhằm nhấn mạnh thông điệp xây dựng lối sống bền vững; kiểm soát, giải quyết ô nhiễm rác thải nhựa thông qua các chính sách, sáng kiến và cơ chế hợp tác toàn cầu; tăng cường tái chế, tái sử dụng; thúc đẩy xây dựng nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.
Theo TS. Nguyễn Song Tùng – Viện trưởng viện Địa lí nhân văn, để giảm rác thải nhựa, đồng thời hướng tới nền kinh tế tuần hoàn ngành nhựa, Việt Nam cần phải quản lý theo chuỗi giá trị của nhựa, bắt đầu từ khâu thiết kế sản xuất và kiểm soát nguyên liệu đầu vào; đẩy mạnh công tác bảo vệ môi trường trong giai đoạn sản xuất, thương mại và tiêu thụ; hạn chế sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần, vật liệu đóng gói bằng nhựa…
Mặc dù xu hướng phát triển kinh tế xanh, tuần hoàn xuất hiện chưa lâu, song với lợi thế của nước đi sau, Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển một nền kinh tế xanh toàn diện, hướng tới sự phát triển bền vững, đạt mục tiêu hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội, bảo vệ môi trường. Đây được coi là cơ hội phát triển kinh tế bền vững, mang lại nhiều lợi ích cho quốc gia, doanh nghiệp, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân – TS. Nguyễn Song Tùng nhấn mạnh.
Theo TS. Nguyễn Đình Đáp, chuyên gia môi trường, kim ngạch xuất khẩu sản phẩm nhựa của Việt Nam tăng trung bình 20%/năm. Điều này cho thấy, tiềm năng phát triển ngành nhựa tái chế là rất lớn, đồng thời kinh doanh tái chế chất thải nhựa cũng mang lại nhiều lợi ích. Chẳng hạn như tiết kiệm năng lượng cho sản xuất nhựa nguyên sinh, giúp tiết kiệm tài nguyên không thể tái tạo là dầu mỏ; giải quyết hàng loạt vấn đề môi trường như mất mỹ quan đô thị, tắc nghẽn cống rãnh, suy thoái đất…
Nhấn mạnh khía cạnh kinh tế, PGS.TS Nguyễn Thế Chinh, Viện trưởng Viện Chính sách kinh tế môi trường cho rằng, về cơ bản, mô hình kinh tế tuần hoàn được thực hiện trong hoạt động sản xuất, kinh doanh và chủ các doanh nghiệp đóng vai trò chính.
Đặt trong bối cảnh mở cửa và hội nhập kinh tế thế giới, kinh tế Việt Nam đã và đang hội nhập sâu rộng với kinh tế thế giới, nhất là thông qua các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, với đòi hỏi cao về chất lượng sản phẩm hàng hóa. Do vậy, việc thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn đối với các sản phẩm hàng hóa, nhất là hàng hóa xuất khẩu vào các thị trường đòi hỏi chất lượng cao, như: EU, Mỹ, Nhật, Australia… chính là đạt các tiêu chí môi trường và nhãn xanh, nhãn sinh thái.
Lợi thế của khu công nghiệp tuần hoàn
Đại diện Khu công nghiệp sinh thái Nam Cầu Kiền (Hải phòng), TS. Phạm Hồng Điệp – Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Shinec cho biết, Nam Cầu Kiền đang chuyển đổi mô hình KCN sinh thái hướng đến trung hòa các-bon, trên cơ sở áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn. Cùng với việc hoàn thiện cơ sở vật chất, các công trình bảo vệ môi trường được đặc biệt quan tâm phát triển đầy đủ, khu công nghiệp đã xây dựng hệ thống thu gom, vận chuyển toàn bộ lượng nước thải phát sinh từ các doanh nghiệp và xử lý đạt tiêu chuẩn trước khi xả thải ra môi trường.
Đáng chú ý, KCN đã áp dụng các biện pháp “tuần hoàn cục bộ” kết hợp với “tuần hoàn toàn diện” để giải quyết bài toán này. Nhờ đó, nguồn nước được khép kín tuần hoàn và giảm tác động ô nhiễm và nguồn tài nguyên nước. Lợi ích thiết thực thể hiện trước hết ở kết quả nộp thuế cho ngân sách Nhà nước, chỉ tính riêng năm 2021, KCN Nam Cầu Kiền đã nộp ngân sách hơn 1.000 tỷ đồng.
Việc tham gia vào chuỗi cộng sinh công nghiệp tại Nam Cầu Kiền giúp các doanh nghiệp nâng cao rõ rệt về hiệu quả kinh tế và môi trường. Hiện nay, KCN đang trong lộ trình tiến tới phát thải ròng bằng 0 cả về rác thải và khí thải các-bon, phủ điện mặt trời trên mái KCN… Ông Điệp cho rằng, tính ưu việt của mô hình doanh nghiệp cộng sinh trong khu công nghiệp là vòng tuần hoàn khép kín trong chu trình sản xuất. Theo đó sẽ không có chất thải ra khỏi khu công nghiệp, đầu vào của doanh nghiệp này là chất thải của doanh nghiệp khác, tất cả đều được sản xuất bằng nguyên vật liệu có thể tái tạo.
Chia sẻ, đóng góp ý kiến về các nội dung phát triển kinh tế tuần hoàn trong thời gian tới, các đại biểu tham dự hội thảo cho rằng, đối với một quốc gia như Việt Nam để thực hiện kinh tế tuần hoàn chứa đựng cả những cơ hội và rào cản. Trong đó, cần phải có những nỗ lực từ các cơ quan Chính phủ, tổ chức, cá nhân ở trong nước nhằm hoàn thiện hệ thống thể chế, cơ chế, chính sách, pháp luật theo hướng đồng bộ.
Trong ngắn hạn Việt Nam cần tập trung đưa các quy định của Luật Bảo vệ môi trường 2020 vào cuộc sống, sớm xây dựng kế hoạch hành động quốc gia về thực hiện kinh tế tuần hoàn để lựa chọn các lĩnh vực ưu tiên.
Về dài hạn, hệ thống pháp luật có liên quan cần lồng ghép tư duy của kinh tế tuần hoàn để hoàn thiện các quy định khác có liên quan như pháp luật về đầu tư công để hướng đến thúc đẩy mua sắm công xanh, pháp luật về thuế, phí bảo vệ môi trường hướng đến điều chỉnh hành vi của người sản xuất, tiêu dùng theo hướng thân thiện với môi trường; pháp luật về tiêu chuẩn, quy chuẩn để giao trách nhiệm rõ ràng cho các bộ, ngành trong việc phát triển các tiêu chuẩn, quy chuẩn đối với nguyên liệu, vật liệu thứ cấp; pháp luật về bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng để hướng đến bảo đảm “quyền được sửa chữa, cập nhật các sản phẩm, kéo dài vòng đời sản phẩm”.
Đặc biệt, hệ thống pháp luật cần phát huy vai trò kiến tạo của Chính phủ trong điều hành, hoạch định chính sách nhằm kích thích ngày càng nhiều các tổ chức, cá nhân đổi mới, sáng tạo, áp dụng các giải pháp kinh tế tuần hoàn vào trong quá trình thiết kế, sản xuất, phân phối, tiêu dùng và quản lý chất thải để tạo ra những vòng lặp tuần hoàn, kết nối một cách hệ thống để tạo dựng một xã hội tuần hoàn.
