Mô hình quản lý nào cho di sản Mỹ Sơn và Hội An?

VHO – Đơn vị nào sẽ quản lý, điều hành hai di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn và đô thị cổ Hội An trong thời gian tới để đảm bảo thực hiện các chức năng tham mưu và quản lý nhà nước về bảo tồn, phát huy giá trịcác di sản là vấn đề đang được quan tâm.

 Ban quản lý di sản văn hóa Mỹ Sơn (BQL Mỹ Sơn) và Trung tâm Quản lý bảo tồn di sản văn hóa Hội An (Trung tâm Hội An) cho biết, hai đơn vị đã gửi đề xuất mô hình quản lý di sản sau khi chính quyền cấp huyện chấm dứt hoạt động.

Hội An mong muốn trực thuộc thành phố

Từ những căn cứ pháp lý, Trung tâm Hội An kiến nghị Ban Thường vụ Thành ủy Hội An có ý kiến với UBND tỉnh Quảng Nam, UBND TP Đà Nẵng thành lập đơn vị Trung tâm Bảo tồn Di sản Đô thị cổ Hội An trực thuộc UBND TP Đà Nẵng, chịu sự chỉ đạo, quản lý trực tiếp của UBND thành phố.

Ông Phạm Phú Ngọc, Giám đốc Trung tâm Hội An cho biết, đô thị cổ Hội An có 1.143 di tích, chủ yếu trong khu phố cổ, trong đó 1.130 di tích kiến trúc nghệ thuật, 9 di tích xếp hạng cấp quốc gia, 13 di tích xếp hạng cấp tỉnh.

Với hơn 80% di tích thuộc sở hữu tư nhân và tập thể, đồng nghĩa trong từng di tích vẫn đang hằng ngày diễn ra hoạt động cư trú, sinh hoạt, hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội của người dân và vì thế đô thị cổ Hội An được xem là một “bảo tàng sống”, tạo nên sự đặc thù so với các di sản khác ở Việt Nam.

Với đặc thù này, trong đô thị cổ không chỉ có các quy định về lĩnh vực bảo tồn di sản, mà còn chịu sự điều tiết của rất nhiều quy định pháp luật khác của một địa phương thuộc hệ thống quản lý hành chính nhà nước.

Điều này tạo nên đặc điểm khá đặc thù và đặt ra nhiều vấn đề khó khăn, phức tạp trong quá trình quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị hơn so với nhiều di sản khác. Do vậy, việc quản lý, bảo tồn, phát huy đô thị cổ Hội An phải được đặt trong tư duy, phạm vi đô thị thương cảng Hội An.

Bên cạnh những thành tựu đạt được trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị, những khó khăn, bất cập trong mô hình quản lý hiện nay dần bộc lộ. Bên cạnh đó, di sản cũng đang đứng trước nhiều thách thức trong công tác quản lý, đặc biệt trong bối cảnh đô thị hóa, phát triển du lịch, biến đổi khí hậu và những áp lực từ đời sống kinh tế, xã hội hiện đại đã và đang đặt ra yêu cầu ngày càng cao và phức tạp.

Vì vậy, trong bối cảnh mới, việc xây dựng một cơ quan quản lý di sản có tính chuyên nghiệp cao, được trao quyền đầy đủ và có cơ chế phối hợp chặt chẽ với các bên liên quan là yêu cầu cấp thiết.

Theo Trung tâm Hội An, mô hình xây dựng Trung tâm Bảo tồn Di sản Đô thị cổ Hội An trực thuộc cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có những ưu điểm nổi bật như: Thuận lợi cho công tác cấp phép cho người dân trong khu di sản trong hoạt động tu bổ, sửa chữa di tích, nhà ở đơn lẻ khi Luật Di sản Văn hóa số 45/2024/QH15 có hiệu lực kể từ ngày 1.7.2025.

Theo quy định này, cơ quan chuyên môn về di sản văn hóa cấp tỉnh mới có thẩm quyền cấp phép các hoạt động tu bổ sửa chữa, di tích cho người dân. Mô hình không chỉ tập trung bảo tồn di sản mà còn hướng tới phát triển du lịch bền vững, tạo ra nguồn thu cho ngân sách địa phương và nâng cao thu nhập cho người dân; giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng; phối hợp với tổ chức quốc tế…

“Mô hình quản lý này kết hợp chặt chẽ giữa các yếu tố chuyên môn, tài chính, cộng đồng, hợp tác công tư, hỗ trợ của các tổ chức quốc tế, với sự chỉ đạo trực tiếp và toàn diện của UBND TP Đà Nẵng sẽ đảm bảo di sản văn hóa Hội An được bảo tồn và phát huy giá trị”, ông Phạm Phú Ngọc nhận định.

Di sản Mỹ Sơn đề xuất ba phương án

Trong báo cáo đề xuất mô hình quản lý di sản văn hóa Mỹ Sơn gửi Ban Thường vụ Huyện ủy Duy Xuyên xem xét trình tỉnh mới đây, có ba phương án được tính đến, gồm: Thành lập Ban Quản lý di sản văn hóa Mỹ Sơn trực thuộc Sở VHTTDL; hoặc trực thuộc UBND tỉnh (thành phố); hoặc trực thuộc UBND xã.

Hiện tại, cơ cấu tổ chức của BQL Mỹ Sơn gồm Ban giám đốc và 6 phòng chuyên môn nghiệp vụ, tổng số cán bộ, viên chức lao động là 140 người (8 biên chế). Trong hoạt động quản lý di sản văn hóa thế giới, Khu đền tháp Mỹ Sơn có đặc điểm nằm xa khu dân cư, là phế tích kiến trúc khảo cổ học, những công trình có thời gian hàng ngàn năm, dễ chịu sự tác động của tự nhiên và con người.

Ngoài công tác bảo tồn di tích, công tác quản lý, bảo tồn sự đa dạng của hệ sinh thái rừng đặc dụng Mỹ Sơn, phòng cháy chữa cháy rừng hiện nay cũng là nhiệm vụ trọng tâm của đơn vị quản lý. Do đó, về mô hình quản lý, trực thuộc sự quản lý của cấp trên cũng cần xem xét đến các yếu tố này.

Đồng thời gắn kết chặt chẽ, hữu cơ giữa nhiệm vụ bảo tồn khu di tích với nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội ở địa phương nói riêng và trong cả nước nói chung.

Đặc biệt chú trọng phát huy tiềm năng phát triển kinh tế du lịch theo định hướng phát triển du lịch văn hóa gắn với bảo tồn đa dạng sinh học. Tăng cường tuyên truyền giáo dục nhằm nâng cao nhận thức về di tích và vai trò, nhiệm vụ bảo tồn di tích của cộng đồng.

Ông Nguyễn Công Khiết, Giám đốc BQL Mỹ Sơn cho biết, việc đề xuất thành lập BQL Mỹ Sơn là đơn vị sự nghiệp đặc thù trực thuộc Sở VHTTDL tỉnh (thành phố) là mô hình ưu việt, đảm bảo thực hiện các chức năng tham mưu nhà nước về quản lý, bảo tồn và phát huy di sản kịp thời.

Đồng thời mở rộng hợp tác, giao lưu quốc tế nhằm nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn. Đây không chỉ là giải pháp nhằm đảm bảo sự quản lý chặt chẽ, khoa học hơn đối với di sản, mà còn tạo điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch, tăng nguồn thu ngân sách, thúc đẩy kinh tế, văn hóa, xã hội của tỉnh nhà.

Đề xuất giao Sở VHTTDL quản lý

Được biết, Sở VHTTDL tỉnh Quảng Nam cũng đã có Tờ trình số 161 gửi UBND tỉnh Quảng Nam về việc đề nghị, sắp xếp lại các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc ngành VHTTDL sau khi kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện.

Trong đó, đề xuất thành lập Trung tâm Hội An trên cơ sở hợp nhất một phần chức năng, nhiệm vụ của Trung tâm Văn hóa – Thể thao và Truyền thanh – Truyền hình TP Hội An; thành lập BQL Mỹ Sơn thành đơn vị sự nghiệp trực thuộc Sở VHTTDL.

Theo ông Nguyễn Thanh Hồng, Giám đốc Sở VHTTDL Quảng Nam, cơ cấu này giúp tối ưu hóa quy trình quản lý và tạo ra sự phối hợp linh hoạt giữa các đơn vị liên quan. Với thẩm quyền được giao, việc có thể huy động nguồn lực tài chính từ nhiều nguồn khác nhau giúp giảm bớt phụ thuộc vào nguồn lực nhà nước, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án bảo tồn và phát huy di sản.

Quản lý đồng bộ theo quy định pháp luật, phối hợp với các cơ quan liên quan, giúp tăng cường sự phối hợp trong việc bảo vệ, phát huy di sản văn hóa Hội An và Mỹ Sơn, đặc biệt là trong bối cảnh phát triển du lịch và sự gia tăng du khách. Đồng thời chú trọng chuyên môn hóa trong công tác bảo tồn, quản lý môi trường và cảnh quan đô thị.

“Mô hình này không chỉ tập trung bảo tồn di sản mà còn hướng tới phát triển du lịch bền vững, tạo ra nguồn thu cho ngân sách địa phương và nâng cao thu nhập cho người dân. Việc tổ chức các sự kiện văn hóa, lễ hội và hoạt động du lịch sẽ giúp địa phương phát triển kinh tế, xã hội một cách hài hòa mà không làm ảnh hưởng đến giá trị di sản”, ông Hồng nhận định.