Thúc đẩy kinh tế tư nhân và bài học từ Mỹ (kỳ 1)

Chính quyền Tổng thống Trump 2.0 áp dụng tư duy quản trị doanh nghiệp để điều hành đất nước, hay còn gọi là “America Inc”. (Nguồn: Getty)

Từ Reaganomics…

Vào đầu những năm 1980, Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là Ronald Reagan khởi xướng Reaganomics – một cuộc cách mạng kinh tế đánh dấu sự chuyển dịch từ mô hình “chính phủ lớn” sang nền kinh tế định hướng thị trường.

Reaganomics dựa trên 4 trụ cột chính: Giảm mạnh thuế cá nhân và doanh nghiệp để kích thích đầu tư; cắt giảm chi tiêu công trong các chương trình phúc lợi; nới lỏng quy định hành chính để giảm sự can thiệp của chính phủ; kiểm soát cung tiền để kiềm chế lạm phát.

Tư duy cốt lõi của Reaganomics là “trickle-down economics” – lý thuyết cho rằng khi chính phủ tạo điều kiện cho tầng lớp giàu có và doanh nghiệp phát triển, lợi ích kinh tế sẽ lan tỏa xuống toàn xã hội qua việc làm và tăng trưởng.

Kết quả là Mỹ trải qua một thập kỷ tăng trưởng mạnh mẽ: Lạm phát giảm từ 13% năm 1980 xuống 4% năm 1988, hơn 16 triệu việc làm được tạo ra, và năng suất khu vực tư nhân tăng đáng kể. Các công ty như IBM hay General Motors đã tận dụng chính sách thuế thấp để mở rộng sản xuất, góp phần định hình nền kinh tế hiện đại.

Tuy nhiên, Reaganomics cũng để lại di sản phức tạp. Thâm hụt ngân sách tăng vọt từ 74 tỷ USD năm 1980 lên 221 tỷ USD năm 1986, nợ công bắt đầu leo thang, và chênh lệch giàu nghèo mở rộng.

Dù vậy, Reaganomics đã đặt nền móng cho tư duy kinh tế dựa vào khu vực tư nhân – một triết lý mà sau này Tổng thống Donald Trump tiếp tục phát triển dưới cái tên Trumponomics trong nhiệm kỳ thứ hai (Trump 2.0) bắt đầu từ năm 2025.

…đến mô hình America Inc.

Chính quyền Tổng thống Trump 2.0 đã áp dụng tư duy quản trị doanh nghiệp để điều hành đất nước, hay còn gọi là “America Inc.”. Theo quan điểm của nội các, nếu chính phủ liên bang là một công ty đại chúng, nó đã phá sản từ lâu vì thua lỗ kéo dài và quản lý kém.

Tỷ phú Elon Musk, Cố vấn cấp cao của Tổng thống Trump, từng nhận xét: “Nếu chính phủ là công ty, nó sẽ bị hủy niêm yết ngay lập tức vì thất bại trong kiểm toán và các quan chức sẽ bị truy tố”.

Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE), do hai tỷ phú Elon Musk và Vivek Ramaswamy giám sát, được thành lập để kiểm toán định kỳ tất cả các bộ ngành, đảm bảo không có lãng phí hay chồng chéo chức năng. (Nguồn: X)

Mô hình America Inc. của Trumponomics coi chính phủ như một tập đoàn với 4 triệu nhân viên và doanh thu 5 nghìn tỷ USD mỗi năm. Thay vì chi tiêu vô tội vạ, mọi hoạt động phải tối ưu hóa tài sản, hiệu suất, và mang lại ROI (lợi tức đầu tư) rõ ràng. Các cơ quan công được yêu cầu báo cáo lỗ – lãi, đo lường hiệu quả đầu ra thay vì chỉ dựa vào ngân sách đầu vào.

Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE), do hai tỷ phú Elon Musk và Vivek Ramaswamy giám sát, được thành lập để kiểm toán định kỳ tất cả các bộ ngành, đảm bảo không có lãng phí hay chồng chéo chức năng.

Chính quyền Trump 2.0 cũng đưa các doanh nhân là những tỷ phú thành đạt vào nội các: Howard Lutnick (Bộ trưởng Thương mại), Scott Bessent (Bộ trưởng Tài chính), và Linda McMahon (Bộ trưởng Giáo dục). Họ đều là những nhân vật mang tư duy kinh doanh thực tiễn vào chính sách công, hướng tới mục tiêu biến chính phủ thành một “cỗ máy hiệu quả”.

Tổng thống Trump từng tuyên bố: “Chúng ta không thể tiếp tục vận hành một chính phủ thua lỗ. Hãy để doanh nghiệp dẫn dắt, chính phủ chỉ giám sát”. Đây là sự khác biệt lớn so với các chính quyền trước, vốn dựa vào chi tiêu công để kích thích kinh tế.

Mười điểm nhấn

Mô hình America Inc. dưới thời chính quyền Trump 2.0 – coi chính phủ như một tập đoàn cần tái cấu trúc để hoạt động hiệu quả, linh hoạt và tiết kiệm – gồm 10 điểm nhấn chiến lược:

Thứ nhất, đưa doanh nhân vào nội các: Tổng thống Trump đã bổ nhiệm những nhân vật hàng đầu trong lĩnh vực tư nhân như Howard Lutnick (Cantor Fitzgerald), Scott Bessent (quỹ đầu tư Key Square), Elon Musk (Tesla, SpaceX) và Linda McMahon (WWE, SBA) nhằm đưa tư duy thị trường vào trung tâm điều hành nhà nước.

Thứ hai, áp dụng triết lý kinh doanh: Mọi cơ quan công phải vận hành như doanh nghiệp – có mục tiêu tài chính rõ ràng, đánh giá hiệu quả định kỳ, tránh tình trạng chi tiêu không kiểm soát, không có trách nhiệm ngân sách.

Thứ ba, thành lập Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE): Đây là cơ quan mới có nhiệm vụ kiểm toán hiệu suất hoạt động của các bộ ngành liên bang mỗi hai năm, với quyền đề xuất tinh giản, sáp nhập hoặc xóa bỏ đơn vị không hiệu quả.

Thứ tư, coi chính phủ như tập đoàn America Inc. Ông Trump nhìn nhận Nhà Trắng như ban điều hành một tập đoàn gồm 4 triệu nhân viên, doanh thu 5.000 tỷ USD/năm, phải tối ưu hóa mọi tài sản, nhân sự và dòng tiền.

Thứ năm, sa thải linh hoạt: Chính phủ ban hành cơ chế cho phép loại bỏ 500.000 viên chức không đáp ứng yêu cầu, tương tự mô hình tái cấu trúc trong doanh nghiệp để cắt giảm chi phí và nâng cao hiệu quả.

Thứ sáu, tinh gọn bộ máy hành chính: Hợp nhất hoặc chuyển giao nhiều cơ quan liên bang, ví dụ EPA được đưa vào Bộ Nội vụ, một số chức năng của Bộ Giáo dục được giao lại cho bang hoặc tư nhân hóa.

Thứ bảy, ứng dụng công nghệ thay thế thủ tục: Sử dụng AI và blockchain trong thuế vụ, cấp phép và dữ liệu dân sự. Điển hình, IRS triển khai hệ thống hoàn thuế bằng AI chỉ trong 24 giờ thay vì 2-3 tuần.

Thứ tám, tư nhân hóa dịch vụ công: Các lĩnh vực như medicare, giáo dục phổ thông, giao thông công cộng (Amtrak), nhà giam được chuyển sang vận hành bởi doanh nghiệp tư nhân theo hợp đồng chính phủ.

Thứ chín, chi tiêu ngân sách theo nguyên tắc đầu tư: Chuyển từ phân bổ cứng nhắc sang mô hình PPP (Public-Private Partnership: Đối tác công – tư) và ESOP (Employee Stock Ownership Plan: Chương trình cho phép nhân viên sở hữu cổ phần trong công ty), chỉ cấp ngân sách cho các khoản mang lại lợi ích rõ rệt, đo lường bằng hiệu quả đầu ra.

Thứ mười, điều chỉnh phương pháp tính GDP: Đề xuất loại bỏ các khoản chi công không tạo giá trị kinh tế trong cách tính GDP, từ đó phản ánh đúng mức đóng góp của khu vực tư nhân vào tăng trưởng thực chất.

Những điểm nhấn này thể hiện rõ nỗ lực của chính quyền Trump trong việc chuyển đổi mô hình quản trị quốc gia – từ một chính phủ chi tiêu dàn trải sang một hệ thống vận hành như doanh nghiệp lớn, trao vai trò trung tâm cho khu vực tư nhân và tối đa hóa hiệu quả sử dụng nguồn lực công.