Tổng Thư ký VASEP: Để kinh tế tư nhân ‘bứt phá’ cần một cuộc ‘khoán 10’ mới

Chính sách phải “đúng bệnh”, xuất phát từ thực tế doanh nghiệp tư nhân

Tại cuộc họp, ông Nguyễn Hoài Nam – đại diện Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) chia sẻ nhiều quan điểm tâm huyết, đồng thời đề xuất hàng loạt giải pháp nhằm “cởi trói” cho khu vực kinh tế tư nhân phát triển đúng với tiềm năng.

Theo ông Nam, để khu vực này thực sự bền vững và đóng vai trò động lực của nền kinh tế, Nhà nước không chỉ cần ban hành các chính sách phù hợp, mà còn phải tạo được một môi trường công bằng, nơi doanh nghiệp tư nhân có thể khơi dậy tinh thần tiên phong, sự cống hiến và niềm tin phát triển lâu dài.

“Cần phân định rõ nhóm doanh nghiệp lớn và nhóm doanh nghiệp vừa, nhỏ. Đồng thời, cũng cần tách biệt giữa doanh nghiệp nông nghiệp – thủy sản và các lĩnh vực còn lại để đảm bảo chính sách hỗ trợ sát thực, công bằng, và ‘nuôi dưỡng cảm xúc’ được công nhận và cống hiến”, ông Nam nhấn mạnh.

Ông cũng thẳng thắn chỉ ra rằng nhiều chính sách hiện nay dành cho doanh nghiệp tư nhân vẫn còn rất mờ nhạt, chưa thật sự công bằng nếu so với doanh nghiệp nhà nước hoặc doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Sự bất cân xứng thể hiện rõ trong quy trình thủ tục đầu tư, xây dựng, trong khả năng tiếp cận đất đai, nguồn vốn, tín dụng, thủ tục hành chính, cũng như hàng loạt chính sách ưu đãi khác.

Đáng lưu ý, theo ông Nam, không chỉ có sự phân biệt giữa doanh nghiệp tư nhân và các khối doanh nghiệp khác, mà ngay trong nội bộ khu vực tư nhân cũng đang tồn tại những khoảng cách lớn. “Có sự ‘khác’ giữa doanh nghiệp lớn với các cộng đồng doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, hộ gia đình. Lại càng có sự ‘khác’ rõ rệt giữa doanh nghiệp hoạt động trong nông nghiệp – thủy sản với các lĩnh vực như công nghiệp, bất động sản, chế tạo, sản xuất hay dịch vụ”, ông nói.

Điều này tạo ra một rào cản vô hình nhưng dai dẳng, đặc biệt đối với những doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trong lĩnh vực nông nghiệp – thủy sản – vốn không chỉ giữ vai trò về mặt kinh tế, thương hiệu quốc gia, mà còn gắn liền với sinh kế, văn hóa và bản sắc của người Việt. Tuy nhiên, đây lại chính là nhóm đang gặp nhiều khó khăn và thách thức hơn cả.

Bên cạnh đó, ông Nam cũng cho rằng, khi xây dựng chính sách, Việt Nam hoàn toàn có thể chọn lọc, tham khảo các mô hình hay từ những quốc gia phát triển trong khu vực và trên thế giới. Nhưng quan trọng hơn, mọi giải pháp cần phải xuất phát từ thực trạng cụ thể của nền kinh tế trong nước. “Chính sách phải đúng chỗ, đúng bệnh. Muốn ‘trị bệnh’ cho kinh tế tư nhân, phải hiểu đúng những gì đang diễn ra”, ông nói thêm.

Cởi “nút thắt”, tạo ra một cuộc “khoán 10” mới cho kinh tế tư nhân

Ông Nam cho rằng, để tạo ra bước ngoặt phát triển như “khoán 10” trước đây trong nông nghiệp, cần có các chính sách thật sự đột phá. Theo đó, ông đề xuất loạt giải pháp lớn, trong đó có nhiều kiến nghị cụ thể và mang tính thực tiễn cao.

Thứ nhất, cần có cơ chế huy động các doanh nghiệp tư nhân lớn tham gia vào các dự án trọng điểm quốc gia, bao gồm cả hạ tầng biển và hợp tác khai thác biển, thực hiện hiệu quả Nghị quyết 36-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế biển Việt Nam đến 2030, tầm nhìn đến 2045.

Thứ hai, nâng cao vai trò và vị trí của các hiệp hội doanh nghiệp. Các hiệp hội cần trở thành đối tác thực sự của cơ quan nhà nước, hỗ trợ cho sự phát triển của khu vực tư nhân.

Thứ ba, cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chính, bãi bỏ các quy định chồng chéo, bất hợp lý, tạo công bằng giữa các doanh nghiệp tư nhân và nhà nước, FDI; tạo hành lang pháp lý cho DN hoạt động thay vì nghiêng về kiểm soát… “Phải chuyển từ kiểm soát sang tạo hành lang pháp lý thông thoáng, minh bạch. DN tư nhân không thể mãi bị ‘bào mòn’ nhiệt huyết vì thủ tục rườm rà, chồng chéo, thiếu nhất quán”, ông nói.

Bên cạnh đó, ông Nam cũng đề xuất mỗi tỉnh thành nên lập một Trung tâm có thể gọi là “Trung tâm khởi nghiệp” hoặc “Trung tâm sáng tạo, phát triển” thực hiện ít nhất 3 chức năng: hỗ trợ pháp lý, chuyển giao công nghệ và thẩm định dự án. Đây sẽ là nơi để điều phối, tổ chức, hỗ trợ theo các quyết sách của Nhà nước cho kinh tế tư nhân, doanh nghiệp tư nhân ở mỗi tỉnh.

Ông Nam cũng chỉ ra rằng, để kinh tế tư nhân thực sự “giữ lửa” và phát triển bền vững, cần tháo gỡ ngay 10 “nút thắt” lớn đang kìm hãm sự năng động của khu vực này.

Đầu tiên là thủ tục đầu tư và xây dựng – lĩnh vực mà ông Nam gọi là một trong những “nút thắt” nghiêm trọng nhất. Hiện tại, để triển khai một dự án mới hoặc mở rộng sản xuất, nhiều doanh nghiệp phải mất từ 3 đến 5 năm, thậm chí 10 năm để xin phép qua đủ cấp, từ xã, huyện, sở, tỉnh cho đến Trung ương. “Cơ hội đầu tư trôi qua, mà nhiệt huyết doanh nghiệp cũng dần bị bào mòn”, ông nói.

Không chỉ kéo dài về thời gian, thủ tục này còn đòi hỏi doanh nghiệp phải đặt cọc bảo lãnh dự án, chứng minh nguồn vốn đầu tư bằng cách nộp tiền vào ngân hàng hoặc vay vốn ngân hàng trước khi được cấp giấy phép. Hệ quả là doanh nghiệp vừa mất thời gian, vừa đội chi phí đầu tư do lãi suất và trượt giá.

Vấn đề tiếp theo là tiếp cận đất đai. Ông Nam cho rằng doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp nông – thủy sản, cần được ưu tiên trong tiếp cận quỹ đất sản xuất với giá thuê hợp lý. Thực tế hiện nay, nhiều diện tích phù hợp cho sản xuất nông nghiệp hoặc nuôi trồng thủy sản lại không được ưu tiên quy hoạch cho khu vực tư nhân, trong khi giá thuê đất tại các khu công nghiệp vẫn còn cao, và chính sách ưu đãi vẫn thiên lệch về phía doanh nghiệp nhà nước hoặc doanh nghiệp FDI.

Liên quan đến chuyển đổi mục đích sử dụng đất, ông Nam đề nghị cần có chính sách linh hoạt hơn, đặc biệt trong nông nghiệp ví dụ như chuyển từ đất trồng lúa sang nuôi tôm, để tối ưu hiệu quả đầu tư và phù hợp với thực tiễn canh tác ở địa phương.

Về vốn, tín dụng và lãi suất, ông cho rằng các điều kiện vay vốn hiện nay đang bó hẹp, chỉ chấp nhận tài sản có giấy tờ chứng nhận quyền sở hữu. Ông đề nghị Nhà nước cần huy động các Quỹ hiện có cùng với hệ thống ngân hàng thương mại để thực hiện chính sách tín dụng ưu đãi cho doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp nông nghiệp.

Chính sách thuế cũng cần thay đổi theo hướng công bằng và thực tế hơn. Ông Nam khẳng định: “Không thể ‘cào bằng’ thuế thu nhập doanh nghiệp giữa doanh nghiệp “đại bàng” và các doanh nghiệp nhỏ. Phải có mức ưu đãi khác nhau phù hợp với quy mô, lĩnh vực”.

Ông đề xuất cải cách mạnh công tác hoàn thuế giá trị gia tăng cho doanh nghiệp tư nhân -vốn đang rất chậm, khiến các doanh nghiệp nhỏ bị cạn kiệt dòng vốn. Ngoài ra, cần có quy định rõ ràng về việc áp dụng ưu đãi thuế TNDN đối với các sản phẩm đã qua chế biến như sản phẩm thủy sản để tránh tình trạng thiếu đồng bộ, gây bất an cho doanh nghiệp.

Về bảo hiểm xã hội, ông cho biết mức đóng BHXH và BHTN của Việt Nam đang ở mức cao hàng đầu thế giới, áp dụng đồng loạt cho tất cả các loại hình doanh nghiệp, bất kể quy mô hay ngành nghề. Chính sách cần phân tầng hoặc phân vùng rõ ràng, có ưu đãi đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp nông – thủy sản, để họ không bị quá tải nghĩa vụ.

Ngoài thuế, doanh nghiệp tư nhân còn đang gánh thêm nhiều loại phí và kinh phí bắt buộc khác như kinh phí công đoàn (2% quỹ lương) hay Quỹ phòng chống thiên tai (0,02% giá trị tài sản, tối đa 100 triệu đồng). Đây đều là những khoản chi không nhỏ, đặc biệt với doanh nghiệp quy mô nhỏ và siêu nhỏ.

Một gánh nặng khác là thanh tra, kiểm tra. Hằng năm, doanh nghiệp phải tiếp nhiều đoàn từ các cơ quan khác nhau như PCCC, BHXH, môi trường, an toàn thực phẩm, công nghệ… Ông Nam đề xuất xếp hạng doanh nghiệp từ A đến E để điều chỉnh tần suất kiểm tra: Doanh nghiệp hạng A – xuất sắc thì 10 năm mới kiểm tra một lần, còn doanh nghiệp yếu thì kiểm tra nửa năm/lần. Làm được vậy sẽ tạo thêm động lực cho doanh nghiệp tự hoàn thiện và phát triển.

Chi phí điện năng cũng là một điểm nghẽn lớn trong vận hành của các doanh nghiệp sản xuất. Trong khi đơn giá điện áp dụng chung chưa hợp lý, thì việc lắp đặt điện mặt trời áp mái lại gặp nhiều ràng buộc. Ông đề xuất cần có cơ chế khuyến khích rõ ràng, từ ưu đãi giá đến hỗ trợ lắp đặt.

Cuối cùng, ông kiến nghị nên cho phép các ngành hàng chủ lực được thành lập “Quỹ phát triển công nghệ”. Quỹ này được trích theo tỷ lệ phần trăm xuất khẩu, và sẽ là nguồn lực cho công nghệ, hỗ trợ đổi mới sáng tạo, kết nối các sức mạnh đầu tư-thị trường của ngành hàng.