Kinh tế tư nhân – Động lực quan trọng thúc đẩy phát triển bền vững

Động lực tăng trưởng kinh tế

Trong gần bốn thập kỷ qua, khu vực kinh tế tư nhân tại Việt Nam đã chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ, trở thành một trụ cột quan trọng của nền kinh tế. Theo số liệu từ Cục Thống kê (Bộ Tài chính), khu vực này hiện đóng góp khoảng 50% – 60% GDP cả nước, tạo việc làm cho 85% lực lượng lao động… Điều này khẳng định vai trò không thể thay thế của kinh tế tư nhân trong tăng trưởng kinh tế, nâng cao chất lượng đời sống và đóng góp vào sự phát triển bền vững.

Kinh tế tư nhân hiện nay không chỉ có ý nghĩa trong việc thúc đẩy tăng trưởng GDP mà còn giữ vai trò quan trọng trong việc chuyển đổi mô hình kinh tế. Nếu khu vực này không phát triển mạnh mẽ, không tiếp nhận công nghệ, đổi mới sáng tạo thì nền kinh tế Việt Nam khó có thể đạt được tốc độ tăng trưởng cao và bền vững trong tương lai.

Một trong những đóng góp quan trọng nhất của kinh tế tư nhân đối với nền kinh tế là khả năng thúc đẩy tổng cầu thông qua đầu tư, tiêu dùng và xuất nhập khẩu. Khu vực này hiện chiếm gần 30% tổng kim ngạch xuất khẩu và đóng góp 56% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, cao hơn nhiều so với khu vực nhà nước (28%) và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (16%).

Sự chênh lệch này cho thấy tiềm năng to lớn của kinh tế tư nhân trong việc mở rộng đầu tư. Nếu đầu tư tư nhân tăng 1%, giá trị tuyệt đối mang lại sẽ tương đương với việc đầu tư công phải tăng 2,5% và đầu tư nước ngoài phải tăng 3,5%. Điều này càng khẳng định rằng khu vực tư nhân chính là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng tổng thể của nền kinh tế.

Khác với đầu tư công bị hạn chế bởi trần nợ công hay các áp lực từ ngân sách nhà nước, đầu tư tư nhân có tiềm năng mở rộng mạnh mẽ hơn. Với nguồn lực tài chính dồi dào đang được nắm giữ dưới nhiều hình thức như vàng, ngoại tệ, đất đai, tiết kiệm trong ngân hàng, việc khơi thông dòng vốn này sẽ tạo động lực lớn cho tăng trưởng kinh tế và quá trình chuyển đổi sang mô hình phát triển bền vững hơn.

Theo TS. Lê Duy Bình, kinh tế tư nhân không chỉ đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế mà còn góp phần to lớn vào an sinh xã hội. Hiện nay, khu vực này tạo việc làm và sinh kế cho hơn 80% lực lượng lao động, giúp hàng triệu người lao động chuyển dịch từ các công việc thu nhập thấp trong nông nghiệp sang những ngành có năng suất cao hơn. Thu nhập trung bình của một công nhân trong doanh nghiệp tư nhân cao gấp ba lần so với một nông dân bình thường.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp tư nhân cũng góp phần mở rộng phạm vi bảo hiểm xã hội và các chương trình an sinh. Nhờ sự gia tăng của số lao động trong khu vực này, số người tham gia bảo hiểm xã hội đã tăng từ 9,2 triệu năm 2010 lên khoảng 17,5 triệu người vào năm 2023. Định hướng đến năm 2025, khu vực này sẽ đóng vai trò chủ chốt trong việc đạt mục tiêu 45% lực lượng lao động tham gia bảo hiểm xã hội và 60% vào năm 2030.

Điều này cho thấy, kinh tế tư nhân không chỉ tạo ra thu nhập mà còn giúp nâng cao chất lượng đời sống của người lao động, đóng góp vào sự phát triển và tiến bộ xã hội. Đó cũng chính là một yếu tố quan trọng trong việc hoàn thiện nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam.

Chuyển dịch mô hình và nâng cao chất lượng tăng trưởng

Trong quá trình đổi mới, Việt Nam đã tận dụng lợi thế lao động giá rẻ, tài nguyên thiên nhiên và vị trí địa lý để thu hút đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, mô hình này đang dần bộc lộ những hạn chế. TS. Lê Duy Bình cho rằng, để tiến tới một nền kinh tế có năng suất cao hơn, Việt Nam cần dựa nhiều hơn vào đổi mới sáng tạo, công nghệ và nâng cao chất lượng lao động – và kinh tế tư nhân chính là lực lượng, nhân tố quan trọng để thực hiện điều đó.

Hiện nay, khu vực doanh nghiệp nhà nước dù nắm giữ nguồn vốn lớn nhưng chưa thực sự sử dụng hiệu quả. Các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là những doanh nghiệp nhỏ và vừa, dù có tiềm năng phát triển mạnh mẽ nhưng vẫn gặp nhiều rào cản về môi trường kinh doanh, khả năng tiếp cận vốn và chính sách hỗ trợ.

Một vấn đề lớn của khu vực tư nhân là sự mất cân đối trong cơ cấu doanh nghiệp. Trong số 940.000 doanh nghiệp đang hoạt động, 97% là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, chỉ có 1,5% doanh nghiệp quy mô vừa và 1,5% doanh nghiệp lớn. Sự thiếu vắng các doanh nghiệp cỡ vừa đang là trở ngại lớn đối với sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Những doanh nghiệp này là cầu nối quan trọng giữa doanh nghiệp nhỏ và doanh nghiệp lớn, giúp tạo ra sự liên kết trong chuỗi giá trị và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Bên cạnh đó, phần lớn kinh tế tư nhân tại Việt Nam vẫn nằm trong khu vực phi chính thức với hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể. Những hộ kinh doanh này đóng góp đáng kể vào GDP nhưng lại không có địa vị pháp lý rõ ràng, gây nhiều khó khăn trong việc tiếp cận tín dụng và phát triển lâu dài.

Cần những chính sách đột phá để kinh tế tư nhân trở thành động lực tăng trưởng

Để kinh tế tư nhân thực sự trở thành động lực chính của nền kinh tế, TS. Lê Duy Bình nhấn mạnh cần có những chính sách đột phá nhằm khơi thông nguồn lực, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi và thúc đẩy tinh thần doanh nghiệp.

Trong đó, cần những quyết sách để nuôi dưỡng tinh thần doanh nghiệp, để quyền tự do kinh doanh được củng cố mạnh mẽ hơn nữa và doanh nghiệp được thực sự được phép tự do làm những điều pháp luật không cấm. Những quyết sách đó sẽ tạo nền tảng để quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh của người dân và doanh nghiệp tiếp tục được khẳng định. Phương thức điều hành của cơ quan quản lý dựa nhiều hơn trên các nguyên tắc, công cụ thị trường hơn là các quyết định hành chính.

Các quyết sách đối khu vực kinh tế tư nhân cần đưa ra định hướng để hệ thống pháp luật được xây dựng theo hướng không chỉ phục vụ mục tiêu quản lý của cơ quan nhà nước, mà còn đóng vai trò kiến tạo để khơi thông nguồn lực, xây dựng một môi trường kinh doanh thuận lợi, an toàn, chi phí thấp và tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế.

Hệ thống pháp luật phải sử dụng nhuần nhuyễn các công cụ và cơ chế thị trường trong huy động, phân bổ nguồn lực, khai thông được nguồn lực để phục vụ cho phát triển kinh tế, xã hội. Hệ thống pháp luật sẽ khuyến khích doanh nghiệp đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển (R&D), đầu tư vào khoa học – công nghệ, và ứng dụng đổi mới sáng tạo.

Những quyết sách đó sẽ là nền tảng để nhanh chóng giới thiệu và áp dụng các cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (regulatory sandbox), các chính sách dành cho các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, cũng như các biện pháp hỗ trợ hấp thụ và chuyển giao công nghệ từ nước ngoài. Hệ thống pháp luật cần khuyến khích được tinh thần đầu tư mạo hiểm, dám chấp nhận rủi ro và hình thành được hệ sinh thái để hỗ trợ cho các dự án đầu tư mạo hiểm, các ý tưởng kinh doanh của các doanh nghiêp, dù là doanh nghiệp lớn hay nhỏ.

Cùng với đó, hệ thống pháp luật cũng cần được cải cách theo hướng đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm thiểu chi phí tuân thủ pháp luật, và hạn chế tối đa rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp. Đồng thời, các tổ chức và định chế vận hành bộ máy thực thi chính sách cũng được cải cách. Quá trình tinh gọn bộ máy hành chính nhà nước, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan công quyền sẽ được đẩy mạnh để bộ máy nhà nước sẽ được tổ chức theo hướng phục vụ doanh nghiệp và người dân, thay vì chỉ đơn thuần đóng vai trò quản lý hành chính. Điều này đòi hỏi sự chuyển đổi từ tư duy quản lý sang tư duy kiến tạo phát triển, thể hiện qua việc cải thiện chất lượng dịch vụ công, đẩy nhanh tiến độ xử lý thủ tục hành chính, và nâng cao tính minh bạch trong quá trình ra quyết định.

“Những quyết sách như vậy sẽ giúp doanh nghiệp thấy họ được hoạt động trong môi trường an toàn, được pháp luật bảo vệ và bao dung khi khi thất bại, và khi thất họ có cơ hội làm lại. Nhờ đó, DN sẽ phấn khởi, hồ hởi trong sản xuất, kinh doanh, hào hứng đầu tư mạo hiểm, đầu tư vào hoạt động nghiên cứu phát triển, đổi mới sáng tạo, vào ý tưởng, mô hình kinh doanh mới”, TS. Lê Duy Bình nhấn mạnh.

Cũng theo chuyên gia này, điều đó sẽ giúp đẩy mạnh hơn nữa kinh thần khởi nghiệp, bảo vệ mạnh mẽ hơn nữa doanh nhân, doanh nghiệp khi họ triển khai những ý tưởng kinh doanh mà chưa có tiền lệ song pháp luật không cấm, từ đó sẽ thúc đẩy tinh thần dám chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm, đầu tư vào đổi mới sáng tạo thông qua nhiều cơ chế thử nghiệm có kiểm soát hơn nữa trong rất nhiều các văn bản quy phạm pháp luật.

Những quyết sách như vậy cũng khẳng định và củng cố vai trò của kinh tế tư nhân trong nước là trụ cột chính và động lực chính của nền kinh tế, đặc biệt là trong nỗ lực đạt được tốc độ tăng trưởng cao và để nền kinh tế sẽ chuyển dịch mạnh mẽ, vững chắc sang một nền kinh tế thu nhập cao, dựa trên đổi mới, sáng tạo, năng suất lao động, giá trị gia tăng cao và hàm lượng tri thức lớn.

“Coi kinh tế tư nhân là trụ cột chính và động lực quan trọng nhất cũng góp phần nâng cao năng lực nội sinh, củng cố vị thế tự lực, tự cường của nền kinh tế. Hoài bão về một đất nước Việt Nam thịnh vượng, phồn vinh, hùng cường và tự chủ về kinh tế cũng sẽ gần hơn, khả thi hơn, dễ được hiện thực hoá hơn khi có sự chung tay của người dân, của khu vực kinh tế tư nhân trong nước”, TS. Lê Duy Bình kết luận.