Xây dựng Hà Nội là trung tâm hội tụ, kết tinh văn hóa của cả nước

Hà Nội tiên phong, đi đầu trong phát triển văn hoá

Theo tham luận với chủ đề “Thành tựu trong đấu tranh, xây dựng và phát triển Hà Nội với vai trò, vị thế Thủ đô” của UBND TP tại Hội thảo khoa học “95 năm Ngày thành lập Đảng bộ TP Hà Nội – tầm vóc, ý nghĩa lịch sử (17/3/1930 – 17/3/2025)”, Hà Nội là trung tâm văn hóa, nghệ thuật lớn nhất cả nước, là địa phương luôn tiên phong, đi đầu trong phát triển văn hóa.

Trong lịch sử hình thành và phát triển, Thăng Long – Hà Nội chịu ảnh hưởng trực tiếp và mạnh mẽ bởi không gian văn hóa của 4 tiểu vùng văn hóa: xứ Bắc, xứ Đoài, xứ Đông và xứ Sơn Nam Thượng. Hà Nội ngày nay đã kế thừa, bảo tồn và tiếp biến văn hóa của các tiểu vùng; đồng thời tiếp nhận những yếu tố văn hóa bên ngoài nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển thành một TP văn hiến, văn minh và hiện đại.

Chính điều này đã tạo nên cho Thủ đô Hà Nội khả năng tích tụ và lan tỏa văn hóa, văn minh, vừa là vùng đất lưu giữ một kho tàng di sản văn hóa đồ sộ của dân tộc vừa tiếp thu những giá trị tinh hoa văn hóa, văn minh của nhân loại, từ đó có những đóng góp nhất định cho sự phát triển của đất nước, khu vực và thế giới với 5.922 di tích được kiểm kê, trong đó, 2.668 di tích được xếp hạng (chiếm khoảng 1/3 tổng số di tích xếp hạng của cả nước).

Trong đó, có 1 di sản thế giới; 2 di sản tư liệu thế giới; 21 di tích Quốc gia đặc biệt; 1.163 di tích/cụm di tích xếp hạng quốc gia (chiếm ¼ tổng số di tích xếp hạng quốc gia của cả nước); 1.484 di tích/cụm di tích xếp hạng cấp TP. Hà Nội có 3.507 di sản văn hóa phi vật thể được kiểm kê, bằng 5,32% cả nước, 76,16% vùng đồng bằng sông Hồng. Có 1 danh hiệu “Thành phố sáng tạo” của UNESCO, có 32 di sản văn hóa phi vật thể trong Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia; 2 di sản tư liệu thế giới được UNESCO công nhận, 4 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh, trong do có 3 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Ngoài ra, Hà Nội có 1.350 làng nghề; 1.661 lễ hội dân gian được bào tồn… Văn hóa ẩm thực Thủ đô Hà Nội đặc sắc, hấp dẫn là niềm tự hào của người dân Thủ đô nói riêng và dân tộc Việt nói chung. Trên thế giới, ít có Thủ đô nào có sự hội tụ văn hóa truyền thống, lịch sử giáo dục lâu đời, có nhiều loại hình tôn giáo, tín ngưỡng, nghi lễ, lễ hội truyền thống, làng nghề thủ công truyền thống, nghệ thuật diễn xướng dân gian… như Thủ đô Hà Nội.

Hà Nội luôn quán triệt sâu sắc và vận dụng linh hoạt, sáng tạo những quan điểm, chủ trương của Đảng về phát triển văn hóa, xây dựng con người phù hợp với điều kiện Thủ đô. Sau giải phóng, cả Hà Nội mới chỉ có 1 thư viện với 9 vạn cuốn sách, thì năm 1965 đã có 8 thư viện với 17,7 vạn đầu sách. Từ 19 đội chiếu bóng và nghệ thuật năm 1955, đến năm 1965 Hà Nội đã có 31 đội văn hoá nghệ thuật, phục vụ đông đảo quần chúng Nhân dân.

Trong từng giai đoạn phát triển, Hà Nội đã có thêm các công trình văn hóa, giai đoạn sau Giải phóng Thủ đô, trong thời kỳ khôi phục và cải tạo (1954-1960), Hà Nội đã đưa vào sử dụng mới 6 công trình phục vụ công cộng, sinh hoạt, 8 công trình văn hóa, giáo dụcl; giai đoạn 1961-1965, Hà Nội tiếp tục hoàn thành và đưa vào sử dụng 30 công trình phục vụ sinh hoạt và công cộng. Sau 1975, Hà Nội quan tâm, chú trọng phát triển văn hóa, chăm lo đời sống tinh thần của người dân. Một số công trình lớn cũng được hoàn thành như: công viên Thủ Lệ, Cung Văn hóa thiếu niên (nay là Cung Văn hoá thiếu nhi)… 

Hiện nay, theo thống kê, Hà Nội đứng đầu cả nước về số lượng cơ sở bảo tàng (49 bảo tàng công lập, 19 bảo tảng tư nhân), số lượng thư viện (1 Thư viện quốc gia, gần 200 Thư viện các trường Đại học, Học viện, Viện nghiên cứu, 1.085 thư viện do Hà Nội quản lý, với 620.101 nghìn đầu sách); số lượng nhà hát (23 đơn vị nhà hát nghệ thuật chuyên nghiệp, thuộc sự quản lý của các Bộ ngành, chiếm 94% tổng số cơ sở nghệ thuật biểu diễn quốc gia và 6 đơn vị nhà hát nghệ thuật do Hà Nội quản lý); số lượng trung tâm triển lãm, rạp chiếu phim, cơ sở dữ liệu số hóa di sản văn hóa và tác phẩm nghệ thuật, trung tâm/nhà văn hóa, không gian sáng tạo văn hóa, khu vui chơi giải trí nghệ thuật…

Phát triển toàn diện các ngành công nghiệp văn hóa

Tham luận cũng chỉ rõ, các hoạt động văn hóa, nghệ thuật của Hà Nội diễn ra hết sức sôi động, trong đó có nhiều sự kiện văn hóa, nghệ thuật tầm cỡ khu vực và quốc tế. Đây là một nguồn lực rất lớn để Hà Nội khai thác nhằm nâng cao chất lượng đời sống tinh thần cho người dân, góp phần phát triển công nghiệp văn hóa.

Năm 2019, Hà Nội được vinh danh là thành viên “Mạng lưới các thành phố sáng tạo” của UNESCO với mục tiêu lấy nguồn lực văn hóa và sáng tạo văn hóa làm nền tảng cho quá trình phát triển Thủ đô một cách bền vững. Những nhân tố mới, bối cảnh mới trong kỷ nguyên số và cách mạng 4.0 tạo điều kiện để Hà Nội khai thông các nguồn lực, các giá trị văn hóa. góp phần khai thác, phát huy tốt hơn nữa các nguồn lực văn hóa.

Những năm gần đây, Hà Nội quyết tâm phát triển toàn diện các ngành công nghiệp văn hóa cả về quy mô, chất lượng sản phẩm, dịch vụ và thị trường, bảo đảm phát triển bền vững, trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.

Hà Nội vừa qua vinh dự đón nhận nhiều giải thưởng lớn do các tổ chức quốc tế bình chọn, trao tặng như: “Điểm đến du lịch TP hàng đầu châu Á”; “Điểm đến TP golf tốt nhất thế giới năm 2024” do Tổ chức World Travel Awards trao tặng; nằm trong nhóm “100 điểm đến TP hấp dẫn nhất thế giới năm 2024” do trang nghiên cứu Euromonitor International bình chọn; “Điểm đến văn hóa hàng đầu Việt Nam 2024”; “Cơ quan quản lý du lịch thành phố hàng đầu thế giới 2024”; “Điểm đến du lịch thành phố hàng đầu Châu Á năm 2024”; “Điểm đến du lịch thành phố cho kỳ nghỉ ngắn ngày hàng đầu châu Á 2024” do Tổ chức World Travel Awards lần thứ 3 liên tiếp trao tặng qua các năm 2022, 2023, 2024…

Hà Nội có hệ thống thể chế văn hoá cơ bản đầy đủ, toàn diện. Bộ Chính trị đã ban hành 3 nghị quyết về “Phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô” thời kỳ 2001-2010, thời kỳ 2011-2020 và thời kỳ 2021-2025, trong đó luôn nhấn mạnh, đề cao yếu tố văn hóa. Đặc biệt, Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 5/5/2022 có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sự nghiệp xây dựng, phát triển Thủ đô. Trong đó, xác định “Văn hóa, con người vừa là mục tiêu, vừa là nền tảng, nguồn lực, động lực để phát triển Thủ đô” và đặt ra yêu cầu, nhiệm vụ cần “Tập trung phát triển văn hoá Thủ đô xứng tầm với truyền thống nghìn năm Thăng Long – Hà Nội; xây dựng Hà Nội thực sự là trung tâm hội tụ, kết tinh văn hoá của cả nước, trở thành nguồn lực phát triển mới cho Thủ đô”. Hà Nội là địa phương đầu tiên trong cả nước ban hành Nghị quyết chuyên ngành riêng về phát triển công nghiệp văn hóa.

Đặc biệt, trên cơ sở kế thừa quy định tại Điều 11 Luật Thủ đô năm 2012, Luật Thủ đô năm 2024 đã quy định các cơ chế đặc thù mới để phát triển văn hóa Thủ đô. Đây là những cơ sở pháp lý quan trọng xây dựng Hà Nội thực sự là trung tâm hội tụ, kết tinh văn hóa của cả nước, tạo lập môi trường văn hoá văn minh, thanh lịch, tiêu biểu cho bản sắc văn hóa dân tộc và truyền thống ngàn năm văn hiến.