Nghệ thuật là thứ hàng hóa, không phải ai cũng mua được

Hành trình từ cậu bé yêu dân ca đến “vua hài đất Bắc” 

Sinh ra với niềm đam mê ca hát, Xuân Hinh sớm bộc lộ tài năng từ khi còn rất nhỏ. Khi chỉ mới 11-12 tuổi, ông đã mê mẩn những giai điệu dân ca trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam. Mỗi trưa, đúng 11 giờ 30, cậu bé Hinh lại chạy vội về nhà để kịp lắng nghe những làn điệu quê hương.

Năm 1977, khi đang học phổ thông, Xuân Hinh trúng tuyển vào Đoàn Dân ca Quan họ Bắc Ninh (nay là Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh). Hơn 6 năm gắn bó với Đoàn dân ca ở quê nhà, đến năm 1983, Xuân Hinh lại thích bộ môn nghệ thuật Chèo. Ông đăng ký thi vào Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội và đã trúng tuyển trong sự ngỡ ngàng của chính bản thân mình. Từ đó, Xuân Hinh bắt đầu chặng đường học tập chuyên sâu về Dân ca, Quan họ.

Xuân Hinh lên Hà Nội theo đuổi đam mê thứ hai và học cùng lớp với NSND Quốc Trượng, NSND Hồng Ngát,… Sau này, cả ba người đều là những nghệ sĩ chèo nổi tiếng hàng đầu của Việt Nam. Tốt nghiệp đại học, ông được giữ lại trường làm giảng viên. Sau khoảng một năm tham gia giảng dạy, việc chỉ đứng trên giảng đường đại học đã không giữ chân được người nghệ sĩ trẻ. Ông viết đơn xin nghỉ dạy và chuyển về Nhà hát Chèo Hà Nội.

Xuân Hinh từng chia sẻ rằng NSND Mạnh Tuấn, Đạo diễn Doãn Hoàng Giang và Đạo diễn Lê Hùng là 3 người thầy, người anh quan trọng trong sự nghiệp theo đuổi nghệ thuật của ông. Nếu NSND Mạnh Tuấn là người truyền và dạy cho Xuân Hinh những vai hề chèo thì đạo diễn Doãn Hoàng Giang lại là người viết những kịch bản, sửa cho anh cách diễn cách hát trong nhiều tiểu phẩm hài. Còn đạo diễn Lê Hùng giúp cho anh có được những tác phẩm gây sự chú ý với công chúng.

Việc ông và NSND Quốc Trượng cùng theo học chèo của thầy Mạnh Tuấn cũng được Quốc Trượng kể lại vào năm 2023 như sau: Ngày đó, trong trường không dạy cách diễn hề, tôi và anh Xuân Hinh đã tiết kiệm tiền buôn bán để theo học riêng với NSND Mạnh Tuấn.

“NSND Mạnh Tuấn đã dạy tôi làm hề cu Sứt, hề chanh, hề chóp, hề bột, hề hát rong, hề leo… Trong sân khấu chèo, vai hề mang đến sự lạc quan, tiếng cười cho khán giả. Năm 1988, tôi tham gia diễn tiết mục nổi tiếng hề “Cu Sứt” trong Festival Cười, biểu diễn gần 2 tháng tại Cung Văn hóa Hữu nghị Việt – Xô, được khán giả nồng nhiệt khen ngợi”, nghệ sĩ Xuân Hinh chia sẻ. 

Xuân Hinh tiết lộ, NSND Nguyễn Mạnh Tuấn là người thầy ảnh hưởng sâu sắc đến phong cách biểu diễn của ông từ đó cho đến sau này. Thời điểm đó, dù phải bỏ tiền túi để theo học, Xuân Hinh vẫn quyết tâm theo đuổi con đường mình đã chọn. Và rồi, chính thầy Mạnh Tuấn khi đó cũng phải thừa nhận tài năng thiên bẩm của người học trò đầy nghị lực này.

“Tôi không chỉ miệt mài trau dồi kỹ năng mà còn phải chật vật mưu sinh. Vừa học, tôi vừa buôn bán đủ thứ, từ chó, mèo, lợn, gà… để có tiền trang trải cuộc sống, mưu sinh. Kể cả trong những những lúc khó khăn nhất, tôi vẫn không từ bỏ đam mê sân khấu của mình”, Xuân Hinh bộc bạch. 

Thời điểm mới vào nghề, Xuân Hinh chỉ diễn những tiểu phẩm nhỏ ở các hội chợ, sân khấu làng xã, nhưng dần dần, tên tuổi ông càng lan rộng. Khi nhận ra mình có thể mang niềm vui đến cho khán giả, ông càng quyết tâm theo đuổi nghệ thuật. Từ một diễn viên nhỏ, ông trở thành bầu show, rồi tiếp tục xây dựng thương hiệu riêng với hàng loạt chương trình như “Cười thay pháo đầu xuân”, “Đến mà cười”, “Bắc Nam cùng cười”, “Cười tăng tuổi thọ”… Đặc biệt, hầu hết các chương trình này đều do chính Xuân Hinh đặt tên. 

Với lối diễn xuất duyên dáng, đậm chất dân gian, cùng cách biến hóa tài tình trong từng vai diễn, Xuân Hinh nhanh chóng trở thành gương mặt không thể thiếu trên các sân khấu hài kịch miền Bắc. Ông không chỉ diễn hài mà còn thể hiện xuất sắc các vai hề chèo, một mảng nghệ thuật đòi hỏi sự tinh tế và kỹ thuật cao.

“Nghệ thuật là thứ hàng hóa, nhưng không phải ai cũng mua được”

Chia sẻ về bí quyết giữ lửa nghề, Xuân Hinh cho rằng nụ cười chính là “liều thuốc bổ” hiệu quả nhất. “Các cụ vẫn nói ‘một nụ cười bằng mười thang thuốc bổ’, vậy tại sao không cười để sống vui, sống khỏe?”, Xuân Hinh hài hước.

Tuy nhiên, theo Xuân Hinh, nghệ thuật không đơn thuần chỉ là biểu diễn mà còn là một loại hàng hóa – một thứ hàng hóa đặc biệt. “Không phải ai cũng có thể mua được”, ông nhấn mạnh. Bởi lẽ, để làm nghệ thuật thực sự, người nghệ sĩ phải có tài năng, có duyên sân khấu và quan trọng nhất là có tâm với nghề.

Nhìn lại chặng đường đã qua, nghệ sĩ Xuân Hinh vẫn không ngừng tìm tòi, sáng tạo để mang đến cho khán giả những tiếng cười sâu sắc, thấm đượm tinh thần dân gian. Ở tuổi ngoài 60, ông vẫn giữ nguyên nhiệt huyết với sân khấu, vẫn là “kho thuốc bổ” tinh thần cho biết bao thế hệ khán giả trong và ngoài nước. 

Với sự nhiệt huyết với nghề cùng sự tin yêu từ khán giả, năm 2016, nghệ sĩ Xuân Hinh lần đầu tiên làm liveshow lớn mang tên “Xuân Hinh – Kẻ chọc cười dân dã” để kỷ niệm 40 năm làm nghệ thuật của mình. 

Năm 2025, Xuân Hinh lại gây sốt cho khán giả cả nước với màn đọc rap trong MV “Bắc Bling” với những giai điệu và ca từ khá bắt tai. Đây là một MV của Hòa Minzy phối hợp cùng với Xuân Hinh, Masew và Tuấn Cry nhằm quảng bá văn hóa và con người Bắc Ninh. MV đã nhận được rất nhiều lời đánh giá tích cực từ khán giả và giới phê bình khi kết hợp khéo léo giữa âm nhạc hiện đại với các yếu tố truyền thống của vùng quê Kinh Bắc.

Bởi vậy với Xuân Hinh, làm nghệ thuật không chỉ là một công việc, mà còn là một sứ mệnh. Và có lẽ, chính tình yêu nghề, sự tận tụy với khán giả đã giúp ông trở thành một trong những danh hài hàng đầu của Việt Nam – một nghệ sĩ mà chỉ cần nghe tên, người ta đã thấy vui. 

Xuân Hinh tạo hình cực ngầy trong MV “Bắc Bling” của Hoà Minzy. (Nguồn: Youtube Hoà Minzy) 

X

Bùi Xuân Hinh (sinh ngày 8 tháng 4 năm 1960), thường được biết đến với nghệ danh Xuân Hinh, là một nam diễn viên, nghệ sĩ hài kiêm nghệ sĩ chèo cổ người Việt Nam. Là một nghệ sĩ đa tài, ông có thể hát các loại nhạc truyền thống như chèo, xẩm, quan họ, cải lương và chầu văn. Được giới truyền thông cũng như đồng nghiệp gọi là “Vua hề chèo” nói riêng và “Vua hài đất Bắc” nói chung, ông cũng được công chúng gọi với cái tên thân thuộc “Kẻ chọc cười dân dã”.