Khám phá tục giao hiếu hai làng Thị Cấm và Hoè Thị

Kinh qua hàng ngàn năm lịch sử, lễ hội rước giao hiếu giữa hai làng Thị Cấm và Hòe Thị (thuộc phường Xuân Phương và phường Phương Canh, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội) vẫn được bảo tồn và tiếp nối qua bao thế hệ, như một sợi dây kết nối tinh thần cộng đồng.

Dấu ấn riêng giữa lòng Thủ đô

Mỗi đình làng thường thờ một vị thần hoặc danh nhân có công với đất nước, song điểm đặc biệt trong lễ giao hiếu giữa hai làng Thị Cấm và Hòe Thị là đều thờ chung một vị Thành Hoàng – Đức Thánh Phan Tây Nhạc.

Theo ông Bùi Thanh Liêm, Phó Ban tổ chức lễ hội đình Thị Cấm, lễ hội bắt đầu vào ngày 10/3 (tức ngày 11/2 âm lịch hàng năm) với lễ tế nhập tịch, đoàn rước dâng hương đền Mẫu, xin nước của trời Phật được lấy từ ngọn nguồn của ba con sông lớn: Sông Hồng, sông Đà và sông Lô. Nước dùng để tắm rửa tượng và bao sái đồ thờ, phần còn lại để thờ ở đình làng trong suốt một năm đó.

Ông Liêm cho biết, thông qua lễ rước nước, người dân cầu một năm mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu. Ngoài ra, mọi hoạt động trong lễ rước như múa rồng lân, múa sênh tiền… đều có liên quan đến nước.

Đội tế nữ dâng hương tế nhà Ngài, mở đầu lễ tế nhập tịch. (Ảnh: Hương Giang)

Cùng với lễ rước nước là lễ rước văn tế Thánh từ Văn Chỉ (nơi ghi trên văn bia tên các học giả, danh nhân của làng đã thành đạt) về đình, khẩn cầu nhà Thánh ban phúc cho các thế hệ con cháu học giỏi thành tài.

Ngày 11/3 (tức ngày 12/2 âm lịch hàng năm) là chính hội với lễ tế xuân tịch. Ông Nguyễn Văn Giang, Trưởng ban tổ chức lễ hội đình Hòe Thị, cho biết cứ mỗi năm năm, làng tổ chức hội lớn, có thêm đoàn rước kiệu ông, kiệu bà. Điểm nhấn là phần hội cờ người diễn ra vào buổi sáng.

Theo ông Giang, sự tích lễ hội cờ người có từ thế kỷ 17. Nét cờ người của Hòe Thị khác với những nơi khác. Quân cờ ăn mặc theo cung cách cung đình Huế, di chuyển chứ không cố định. Đảm nhận vai trò “Tổng ông” và “Tổng bà” ngồi trên điều hành quân của mình là những người được chọn trong các gia đình văn hóa, có đủ “nếp tẻ”, trong thời gian tuyển chọn không có tang.

Nguồn gốc lễ giao hiếu

Theo truyền thuyết của làng, vào thời Hùng Vương thứ 18, danh tướng Phan Tây Nhạc trong một lần tuyển quân đã đi ngang qua hai làng ven sông Nhuệ. Ngỡ ngàng trước cảnh sắc tươi đẹp nơi đây, vị tướng đã dừng chân và hỏi thăm một cô gái về vùng đất này. Say mê nụ cười rạng rỡ của cô thôn nữ, ngài liền đặt tên cho nơi đây là làng Hòe Thị.

Đi lên một đoạn nữa, vị tướng gặp một cô gái khác, nhưng nàng chỉ lặng lẽ, không nói không cười. Cảm thương trước vẻ trầm mặc ấy, ông đặt tên cho nơi đây là Thị Câm, sau được đổi tên thành Thị Cấm.

Các bậc cao niên trong làng cho biết, Hòe Thị được xem là anh còn Thị Cấm là em. Vì Hòe Thị xưa kia là Tổng hành dinh của tướng Phan Tây Nhạc, còn Thị Cấm là nơi huấn luyện và nuôi quân chống giặc. Lễ hội rước giao hiếu ra đời bắt nguồn từ tình cảm keo sơn gắn bó giữa hai ngôi làng. Ngoài ra còn để tưởng nhớ và tri ân công lao của Đức Thánh Phan Tây Nhạc, người đã có công giúp vua Hùng thứ 18 dẹp giặc Thục và giúp dân cày cấy, dệt lụa.

Phường rồng – lân – sư biểu diễn múa rồng trên đường rước. (Ảnh: Hương Giang)

Sợi dây gắn kết cộng đồng

Mỗi dịp hội rước giao hiếu, khắp các con ngõ hai làng Thị Cấm và Hòe Thị lại rực rỡ cờ hoa, người dân rộn ràng hân hoan chào đón chào một mùa lễ mới. Từ già trẻ trai gái, ai cũng nô nức, phấn khởi tham gia lễ hội với mong muốn tiếp nối, giữ gìn văn hóa lâu đời của quê hương.

Chiều ngày 11/3 diễn ra lễ rước giao hiếu chính từ làng Thị Cấm lên làng Hòe Thị. Đám rước gồm 14 đoàn theo trật tự được quy định từ xa xưa: Phường múa rồng – lân – sư tử, đội cờ Tổ quốc, đội binh khí, phường bát bửu, đội múa sênh tiền…

Đặc biệt, đông đảo các em cấp 1, cấp 2 cũng tham gia như một minh chứng của dòng chảy lễ hội qua nhiều thế hệ.

Em Trần Hải Dương, học sinh lớp 5, người làng Thị Cấm chia sẻ: “Em vào đoàn múa sênh tiền từ năm lớp 3. Hồi mới vào em chưa hiểu rõ về lễ hội ở làng, nhưng qua hai năm tham gia, em được nghe kể nhiều về sự tích lễ hội, nên hiểu hơn và cảm thấy rất tự hào về quê hương mình. Bởi lẽ không phải nơi đâu cũng gìn giữ được lễ hội truyền thống có lịch sử lâu đời như ở đây”.

Đoàn nữ rước kiệu Hương án. (Ảnh: Trần Hiệp)

Lễ giao hiếu từ làng Thị Cấm lên Hòe Thị diễn ra trong vòng hai đến ba tiếng, dọc tuyến đường gần 1km. Trước cửa mỗi nhà, người dân đều bày mâm lễ, thể hiện lòng thành kính với Đức Thánh và cầu mong may mắn, tài lộc.

Sau khi đoàn rước làng Thị Cấm hoàn thành nghi lễ tại đình Hòe Thị, ông Liêm đọc lời giao hiếu trước toàn thể người dân hai làng, nhắc lại sự tích nhà Thánh và nhấn mạnh tinh thần đoàn kết, giữ gìn phong tục truyền thống, xây dựng tổ dân phố văn minh.

Việc tổ chức lễ hội rước giao hiếu không chỉ để tưởng nhớ công lao của Đức Thánh Phan Tây Nhạc mà còn là dịp để người dân hai làng thể hiện niềm tự hào, tinh thần đoàn kết. Chính nhờ sự chung sức chung lòng và tình yêu quê hương mãnh liệt mà giữa lòng Hà Nội lại có hai ngôi làng cổ kính vẫn giữ được phong tục truyền thống từ đời vua Hùng đến ngày nay, dù trải qua bao thăng trầm trong lịch sử.

Ông Liêm nhấn mạnh, “việc khuyến khích lớp trẻ tham gia lễ rước giao hiếu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của quê hương. Đây cũng là cách để giáo dục thế hệ sau về lòng biết ơn cội nguồn, về cốt cách của người dân hai làng”.

Lễ hội rước giao hiếu giữa hai làng Thị Cấm – Hòe Thị từ lâu đã trở thành nét văn hóa đặc sắc của Xuân Phương – mảnh đất xưa thuộc Tổng Canh trong vùng “Mỗ, La, Canh, Cót – tứ danh hương” của Hà Nội. Đây không chỉ là món ăn tinh thần không thể thiếu của người dân nơi đây mỗi dịp Tết đến xuân về mà còn trở thành thương hiệu của địa phương.

Đặc biệt, đình làng Hoè Thị và đình làng Thị Cấm được Bộ Văn hoá – Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia vào năm 1990.

Tục giao hiếu không chỉ nằm ở những nghi thức truyền thống mà còn lan tỏa trong đời sống cộng đồng, gắn kết các thế hệ cùng gìn giữ bản sắc quê hương. Giữa nhịp sống hiện đại, lễ hội vẫn là niềm tự hào của người dân Thị Cấm – Hòe Thị, minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn hóa làng quê Việt Nam.