Khoác ‘áo mới’ cho hạt gạo Việt

Buồn vui hạt gạo Việt

3 năm liên tiếp gần đây, xuất khẩu gạo là câu chuyện chưa bao giờ hết nóng… Không chỉ bởi đây là mặt hàng xuất khẩu trọng điểm, gắn với đời sống của hàng triệu người nông dân Việt Nam, mà còn bởi biên độ biến động cực mạnh của giá xuất khẩu mặt hàng này.

Cụ thể, từ tháng 9/2022, Ấn Độ đã ban hành lệnh cấm xuất khẩu gạo 100% tấm và sau đó áp dụng biện pháp hạn chế xuất khẩu tất cả các loại gạo khác vào năm 2023 sau khi lượng mưa thấp làm dấy lên lo ngại về sản lượng. Kể từ thời điểm đó, gạo xuất khẩu của Việt Nam liên tục tăng giá và chạm đỉnh vào năm 2024. Giá bình quân xuất khẩu gạo năm 2024 đã chạm mốc 627 USD/tấn.

Tuy nhiên, từ khi Ấn Độ dần nới lỏng lệnh cấm xuất khẩu gạo từ cuối năm 2024 đến nay, giá gạo xuất khẩu của Việt Nam liên tục giảm. Gần đây, có thời điểm giá gạo xuống dưới mốc 400 USD/tấn, giảm gần một nửa so với thời điểm đạt đỉnh năm 2024. Đầu năm 2025, nguồn cung cho thị trường lúa gạo thế giới tăng kỷ lục, đạt 532,7 triệu tấn (theo Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, tháng 2/2025), tiếp tục tạo sức ép mạnh mẽ với các nhà xuất khẩu khác như Việt Nam, Thái Lan, nhất là ở phân khúc chất lượng thấp.

Xây dựng thương hiệu giúp gạo Lộc Trời duy trì được mức giá rất cao (Ảnh: Tập đoàn Lộc Trời)

Vẫn biết rằng, giá cả lên xuống là câu chuyện hết sức bình thường của thị trường, song, sự trồi sụt của mặt hàng này là câu chuyện đã được báo trước, đồng thời tiếp tục gióng lên những câu chuyện đáng suy ngẫm.

Còn nhớ, vào thời điểm năm 2023, khi Ấn Độ và một số quốc gia tăng cường việc cấm xuất khẩu gạo, tại Hội nghị triển khai công tác điều hành xuất khẩu gạo năm 2023, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã rất trăn trở với việc hiện nay chuỗi liên kết giữa người nông dân và doanh nghiệp xuất khẩu gạo quá lỏng lẻo. Bộ trưởng nhấn mạnh rằng, trong bối cảnh thị trường gạo có nhiều biến động khi nhiều thị trường ban hành lệnh hạn chế xuất khẩu gạo, doanh nghiệp càng phải xác lập, củng cố cơ chế hợp tác chặt chẽ, hiệu quả giữa lực lượng sản xuất (vùng trồng, người nông dân) với các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo, giữa các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo với nhau để tránh tình trạng bẻ kèo, tranh mua, tranh bán, tranh thị trường, gây bất ổn thị trường gạo.

Đến cuộc họp về việc thành lập Hội đồng xuất khẩu gạo Việt Nam vào tháng 8/2024, ngay khi giá gạo xuất khẩu của Việt Nam lên rất cao, người đứng đầu ngành Công Thương lại tiếp tục trăn trở với một vấn đề khác, đó là câu chuyện thương hiệu của gạo xuất khẩu. Vì thiếu thương hiệu nên dù xuất khẩu với lượng rất nhiều và giá cũng không thấp, song gạo Việt vẫn đứng trước nhiều rủi ro, đặc biệt là rủi ro vì không duy trì được mức giá ổn định.

Định vị giá trị gạo Việt bằng thương hiệu

Đối với câu chuyện thương hiệu, đây hoàn toàn là câu chuyện không mới. Để xây dựng thành công thương hiệu gạo, điều kiện cần chính là chất lượng. Vậy chất lượng gạo Việt hiện ra sao?

Theo báo cáo mới nhất của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hiện nay, cơ cấu xuất khẩu gạo Việt Nam có đến 80% là gạo chất lượng cao. Cụ thể, gạo trắng (tỷ trọng khoảng 71%, giá trung bình 523 – 540 USD/tấn) chủ yếu xuất khẩu sang Philippines, Indonesia, và châu Phi; Gạo thơm như Jasmine, Đài Thơm, ST24, ST25 (tỷ trọng 19%, giá 640-700 USD/tấn), chủ yếu xuất khẩu sang EU, Hoa Kỳ, Trung Quốc, và Nhật Bản. Gạo nếp (chiếm 6%) xuất khẩu sang Trung Quốc, Philippines, và một số nước Đông Nam Á khác. Gạo Japonica và gạo đặc sản khác (tỷ trọng 4%) chủ yếu tiêu thụ tại Nhật Bản, Hàn Quốc và thị trường cao cấp khác…

Cùng với gạo chất lượng cao, gạo Việt Nam đã có nhiều lần được công nhận gạo ngon nhất thế giới với ST 25. Gạo Việt Nam đã vào được châu Âu với thương hiệu Cơm Vietnam Rice cùng giá bán lên đến 4.000 Euro/tấn. Gạo Việt Nam với thương hiệu ST25 AAN, Japonica-AAN của Tập đoàn Tân Long đã vào được hệ thống siêu thị của Nhật Bản với giá bán cũng không hề rẻ.

Như vậy, điều kiện cần, gạo Việt Nam hoàn toàn đáp ứng được…

Vậy còn điều kiện đủ, Việt Nam có gì? Đó chính là những giải pháp quảng bá, xúc tiến thương mại từ các cơ quan chức năng.

Có thể thấy, gạo chính là một trong những mặt hàng trọng điểm được Bộ Công Thương triển khai các giải pháp xúc tiến thương mại. Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân khẳng định, với vai trò quản lý nhà nước, Bộ Công Thương luôn cam kết đẩy mạnh các giải pháp xúc tiến xuất khẩu gạo và coi gạo là mặt hàng trọng tâm trong triển khai các hoạt động xúc tiến xuất khẩu.

Đơn cử, tại Hội chợ hàng Việt Nam được các thương vụ Việt Nam tại nước ngoài tổ chức hàng năm, gạo luôn là mặt hàng trọng tâm. Hình ảnh của gạo Việt không chỉ được giới thiệu dưới hình dạng những bao gạo nhỏ bé, trắng ngần với thương hiệu Việt Nam, mà còn được giới thiệu khéo léo thông qua những món ăn đậm chất Việt như xôi, bánh chưng, bún, phở… Cứ thế, cứ thế, hình ảnh hạt gạo Việt Nam đi vào tâm trí người tiêu dùng nước sở tại một cách vô cùng tự nhiên.

Chất lượng đã có, các hoạt động xúc tiến thương mại cấp quốc gia đã được triển khai, vậy hạt gạo Việt còn thiếu điều gì? Có lẽ điều còn thiếu là động lực từ doanh nghiệp. Động lực tự xây dựng thương hiệu bằng chính chất lượng, bằng giá trị, bằng những câu chuyện tuyệt đẹp phía sau…

Chưa kể, hiện vẫn còn một sự thật đáng buồn là vẫn còn tình trạng một số doanh nghiệp tranh mua, tranh bán, khiến giá gạo đang ở mức thấp lại càng bị đẩy xuống thấp hơn. Người chịu thiệt không chỉ có doanh nghiệp, mà còn cả những người nông dân một nắng hai sương lo làm ra hạt gạo…

Nhìn vào bài học từ Lộc Trời, Tân Long… có thể thấy, để xây dựng được thương hiệu gạo, đó là cả một câu chuyện dài và chắc chắn tốn không ít chi phí. Tuy nhiên, thương hiệu là một giá trị vô hình mà nhờ đó, người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cao cho sản phẩm. Thương hiệu cũng là một giá trị vô hình để khẳng định vị thế của sản phẩm với hình ảnh quốc gia trên thị trường. Thương hiệu cũng chính là thứ đảm bảo cho hạt gạo giữ vững được giá trị trên thị trường, tránh được phần nào những cơn “bão giá”.

Tại Hội nghị về sản xuất, thị trường lúa gạo và phòng chống hạn mặn vùng Đồng bằng sông Cửu Long tổ chức ngày 7/3 vừa qua, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà một lần nữa giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ khẩn trương xây dựng chiến lược phát triển thương hiệu lúa gạo quốc gia mạnh mẽ, đăng ký bản quyền, chỉ dẫn địa lý, để phục vụ xúc tiến thương mại, mở thêm các thị trường mới. Có thể thấy, câu chuyện về thương hiệu đối với hạt gạo đang cấp thiết hơn bao giờ hết. Đây chính là “tấm áo mới” của hạt gạo, để hạt gạo Việt quay về với đúng giá trị của mình trên bản đồ lúa gạo thế giới.