Cần chính sách đột phá để ngành đường sắt vươn lên

Thẩm tra dự án Luật Đường sắt (sửa đổi), ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học, công nghệ và môi trường của Quốc hội đề nghị, cần tiếp tục rà soát, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế phù hợp với thực tế của Việt Nam để bảo đảm tính khả thi của một số quy định liên quan đến đầu tư, quản lý, khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt, chính sách ưu đãi, hỗ trợ phát triển đường sắt, bảo đảm an ninh, an toàn tuyệt đối cho hệ thống đường sắt, đặc biệt cần có các giải pháp cụ thể, đồng bộ để giải quyết các vấn đề tồn đọng trong quá trình triển khai các dự án đường sắt hiện tại, đảm bảo nguồn lực tài chính và nhân lực cho việc thực hiện các quy định trong Luật.

Đồng thời, ông Huy đề nghị làm rõ hơn phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật đối với đường sắt đô thị, đường sắt tốc độ cao và đường sắt chuyên dùng; kinh doanh đường sắt, khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga đường sắt.

Về chính sách của Nhà nước về phát triển đường sắt (Điều 5) và ưu đãi, hỗ trợ trong hoạt động đường sắt (Điều 6), ông Huy đề nghị, làm rõ việc cụ thể hóa các chính sách quy định tại các Điều này trong dự thảo Luật hoặc các luật khác có liên quan. Đối với ưu đãi, hỗ trợ trong hoạt động đường sắt (Điều 6), đề nghị cần có đánh giá tác động cụ thể để đảm bảo tính khả thi và công bằng trong áp dụng chính sách ưu đãi.

Về quản lý, sử dụng đất dành cho đường sắt (Điều 13), đề nghị quy định dẫn chiếu đất dành cho đường sắt được thực hiện theo quy định của Luật Đất đai. Trong trường hợp thấy cần thiết phải sửa đổi, bổ sung cho phù hợp, đề nghị rà soát các quy định liên quan, đánh giá tác động kỹ lưỡng để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật, tránh vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện cũng như phát sinh tác động tiêu cực.

Về đầu tư xây dựng công trình đường sắt (Điều 20), Uỷ ban Khoa học, công nghệ và môi trường của Quốc hội đề nghị, làm rõ hơn về cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý, rà soát, đánh giá kỹ lưỡng, bảo đảm quy định khả thi, nhất là khi triển khai các dự án lớn, đặc biệt là những dự án đường sắt liên vùng hoặc sử dụng các công nghệ mới; làm rõ trường hợp không phải đầu tư công, đầu tư theo hình thức PPP sẽ được thực hiện như thế. Đồng thời, cần có cơ chế kiểm tra và giám sát xuyên suốt từ cấp quốc gia đến cấp địa phương để đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả trong các dự án đầu tư.

Về phát triển công nghiệp đường sắt, phương tiện giao thông đường sắt (Chương III, từ Điều 28 đến Điều 35) đề nghị nghiên cứu, bổ sung các nguyên tắc như: khuyến khích nội địa hóa và phát triển công nghiệp trong nước, thúc đẩy sự liên kết giữa công nghiệp đường sắt và các ngành công nghiệp phụ trợ; đổi mới công nghệ và chuyển giao công nghệ để cải thiện hiệu quả sản xuất, vận hành và nâng cao năng lực cạnh tranh; an toàn, hiệu quả và bảo vệ môi trường trong tất cả các khâu từ sản xuất, lắp ráp, bảo trì đến vận hành các phương tiện giao thông đường sắt; đồng bộ kế hoạch đào tạo, phát triển nguồn nhân lực tham gia nghiên cứu, hoạt động trong lĩnh vực đường sắt, tiến tới tự chủ về công nghệ.

Theo đánh giá của Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng, so với Luật hiện hành thì dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) khái quát hơn so với phát triển đường sắt, giảm chương về đường sắt tốc độ cao. Đặc biệt chưa thấy đặc thù, loại hình đặc thù về đường sắt tốc độ cao và phát triển nhanh đường sắt đô thị.

Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn yêu cầu, sửa đổi Luật lần này phải làm sao phân cấp phân quyền mạnh hơn cho địa phương về quản lý đường sắt. Dự án Luật phải đảm bảo tính thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành, nhất là Luật Đất đai, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư công, tránh trùng lắp, mẫu thuẫn, không luật hoá các Nghị định, cơ chế dặc thù, Thông tư vào trong Luật.

Chủ tịch Quốc hội cũng đề nghị, Luật phải bám sát Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 17/11/2022, Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Phải làm sao bám vào nghị quyết của Trung ương, không bỏ sót chi tiết nào Đảng quy định.

Chủ tịch Quốc hội lưu ý, chúng ta cần tổng kết 7 năm thực hiện Luật đường sắt xem vì sao có Luật nhưng đường sắt Việt Nam chậm phát triển, nguyên nhân do đâu? do chưa quan tâm đúng mức, nguồn kinh phí để đầu tư hay do giao thông chỉ chú ý đường bộ, hàng không mà chưa quan tâm nhiều tới đường sắt và đường thuỷ. Trong khi các nước phát triển hệ thống giao thông đường thuỷ, còn ở ta có biển, có sông song giao thông đường thuỷ ít chú ý.

Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, Đoàn tàu Thống Nhất là sau ngày giải phóng, thống nhất đất nước. Đến nay sau 50 năm thống nhất đất nước, Đoàn tàu Thống Nhất đó có gì thay đổi không, hay chỉ thay đổi phòng, ốc, còn vận tốc của tàu vẫn như cách đây 50 năm?

Bên cạnh đó, làm sao Luật có chính sách đột phá mạnh mẽ để đường sắt vươn lên chứ không phải Luật cần nhiều điều, nhiều chương, làm sao để đất nước phát triển đường sắt tốc độc cao, và đường sắt đô thị thì Luật phải cần 1 chương riêng với cơ chế ưu tiên về nguồn lực, công nghệ, ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, nâng cao năng lực nội địa.