Căn phòng sơn mài của Mỵ

Hoạ sĩ Phạm Ngọc Mỵ sáng tác tại xưởng vẽ nhỏ của mình. (Ảnh: NVCC)

Sinh ra trong một gia đình nông thôn tại huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định, Phạm Ngọc Mỵ may mắn thừa hưởng tình yêu nghệ thuật từ mẹ, người gắn bó với nghề thêu ren thủ công truyền thống. Các sản phẩm do mẹ làm luôn mê hoặc chị bởi sự hòa quyện của màu sắc, đặc biệt là sắc son. Mỗi lần chiêm ngưỡng tác phẩm của mẹ, chị lại ghi những khoảnh khắc rực rỡ ấy trong tâm trí. Chính từ đó, tình yêu và niềm đam mê nghệ thuật trong chị dần lớn lên…

Đam mê những hạt bụi vàng óng ánh

Phạm Ngọc Mỵ cho hay, quyết định gắn bó với sơn mài truyền thống của chị bắt nguồn từ cảm hứng khi thực hiện khóa luận tốt nghiệp trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam với đề tài “Khai thác tính năng của chất liệu trong các thể loại hội họa” dưới sự hướng dẫn của Giáo sư Phạm Công Thành. Khi ấy, mong muốn lớn nhất của chị là bảo tồn một loại hình nghệ thuật truyền thống đang dần mai một trước nhịp sống hiện đại.

Chị chia sẻ: “Sở dĩ tôi lựa chọn chất liệu này bởi tôi đam mê những hạt bụi vàng óng ánh, với công đoạn ủ tranh, sự tỉ mỉ gắn từng vỏ trứng, vỏ ốc, vỏ trai, phủ bạc vàng lên tranh. Đặc biệt, màu son trong sơn mài truyền thống được làm từ một loại khoáng chất tự nhiên gọi là chu sa và sẽ điều chế ra son trai, son tươi, son thắm, son nhì, với tất cả sự tỉ mỉ, khéo léo và nghệ thuật”.

Theo chị, điều cuốn hút ở nghệ thuật sơn mài là dù sử dụng cùng chất liệu, cùng kỹ thuật, nhưng sự thay đổi của thời tiết, độ ẩm có thể tạo nên những sắc độ màu son khác nhau. Ngay cả với một họa sĩ, mỗi góc nhìn, mỗi cảm hứng khi dùng màu son cũng mang đến những tác phẩm với mảng màu đầy biến hóa.

Từ những ngày đầu sáng tác, Phạm Ngọc Mỵ đã gắn bó với hội họa sơn mài, coi “nét son” là ngôn ngữ nghệ thuật riêng biệt. Dấu ấn của chị còn nằm ở sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật truyền thống và tư duy sáng tạo, giúp tranh sơn mài vượt khỏi lối mô phỏng, trở thành một không gian nghệ thuật giàu cảm xúc.

Các tác phẩm thể hiện tình yêu, đam mê và sự cống hiến không thể đong đếm dành cho sơn mài. Dù mang vẻ ngoài mong manh, nữ họa sĩ vẫn toát lên nội lực mạnh mẽ, cùng tinh thần dũng cảm và tư duy sáng tạo trong thực hành nghệ thuật.

Một tác phẩm sơn mài nổi bật của họa sĩ Phạm Ngọc Mỵ. (Ảnh: NVCC)

Nghệ thuật bắt nguồn từ đời sống

Từng tham gia trưng bày 25 triển lãm chung, lần này, họa sĩ Phạm Ngọc Mỵ quyết định làm một trưng bày riêng các tác phẩm sơn mài tiêu biểu, ghi dấu những sáng tác trải dài suốt gần hai thập kỷ của mình.

Mang tên “Nét son”, triển lãm đầu tiên chị đang diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam giới thiệu 40 bức trong gia tài hơn 60 tác phẩm sơn mài, ở đó có nhiều bức tranh sơn mài khổ lớn tới 1,6×2,4m.

Các bức tranh phản ánh sự phong phú trong đề tài, từ thiên nhiên, phong cảnh, chân dung cho đến những câu chuyện đời thường, tất cả đều được thể hiện qua bảng màu sơn mài đặc trưng, mang đến chiều sâu nghệ thuật và rung động thị giác mạnh mẽ.

Đây là cơ hội để công chúng yêu nghệ thuật chiêm ngưỡng vẻ đẹp tinh tế của tranh sơn mài Việt Nam và cảm nhận phong cách sáng tác riêng biệt của nữ họa sĩ. Đến triển lãm, công chúng hòa mình vào bức tranh bình minh của “Biển Tĩnh Gia”; theo chân họa sĩ đến “Bản Mòn”, “Bản Thẳm”; cảm nhận được “Nếp nhà” bình yên mà nhọc nhằn đến mấy khi quay trở về ta đều an nhiên; cảm nhận sự thiêng liêng của tình mẫu tử trong “Khởi sinh” và vẻ đẹp của các thiếu nữ vùng sơn cước với các tác phẩm: “Tắm”, “Sắc duyên”, “Nổi loạn”, “Thanh xuân”…

Từ những mảng màu vàng, màu bạc lấp lánh, những đường nét hình khối đặc trưng của sơn mài, Phạm Ngọc Mỵ ghi lại những nét đẹp dung dị đời thường, hay các khoảnh khắc ngẫu nhiên. Mỗi bức tranh của chị tựa thanh âm trong trẻo, đánh thức nơi sâu thẳm tâm hồn con người sự chân tình và đầy ắp yêu thương.

Chị không ngần ngại ghi lại từng khoảnh khắc đời thường trên mỗi chặng đường đi qua. Từ nếp sống, sinh hoạt của con người đến một cánh hoa hay chú gà trống nhỏ tình cờ bắt gặp… tất cả đều có thể trở thành cảm hứng trong tranh.

Với chị, nghệ thuật chỉ thực sự có ý nghĩa khi bắt nguồn từ đời sống, và mỗi khoảnh khắc đều đáng trân trọng. Dù không chủ đích lựa chọn, nhưng khi nhìn lại, hình ảnh Tây Bắc và vẻ đẹp của thiếu nữ miền sơn cước đã trở thành một phần trong tranh của chị như một mối duyên tự nhiên. Chị cười lý giải: “Chắc bởi tên tôi là Mỵ”.

Phạm Ngọc Mỵ tại không gian của triển lãm “Nét son” ở Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. (Ảnh: NVCC)

Hành trình gian nan nhưng bền vững

Dẫu vậy, theo đuổi sơn mài là hành trình đầy thử thách, nhất là đối với một nữ họa sĩ. Khác với các chất liệu hội họa thông thường, sơn mài đòi hỏi sự kỳ công qua hàng chục công đoạn: vẽ, phủ sơn, ủ tranh, mài lớp, gắn vỏ trứng, vỏ trai, dát vàng, bạc… Mỗi bước đều cần sự kiên trì, tỉ mỉ và sức khỏe bền bỉ.

Hơn nữa, theo đuổi sơn mài cũng đồng nghĩa với việc chấp nhận một thị trường kén người mua. Trong thời đại tranh sơn dầu, tranh đương đại lên ngôi, sơn mài vẫn là một dòng tranh mang tính chuyên biệt, chỉ dành cho những người thực sự yêu và hiểu giá trị của nó. Đổi lại, sơn mài sở hữu giá trị nghệ thuật cao với những tác phẩm độc bản, giàu chiều sâu và khó sao chép.

Thấu hiểu hết những giá trị ấy, Phạm Ngọc Mỵ càng trân trọng hơn con đường mình đã chọn. Qua những tác phẩm, chị mong muốn lan tỏa nghệ thuật sơn mài truyền thống đến với khán giả mọi lứa tuổi, đặc biệt là các bạn trẻ, với thông điệp: “Văn hóa truyền thống tuy nhọc nhằn nhưng bền vững với thời gian”.

Song song với sáng tác, chị còn có sự nghiệp giảng dạy mỹ thuật đáng nể. Từ năm 2007-2010, chị giảng dạy tại Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội, sau đó tiếp tục công tác tại Đại học Hòa Bình từ năm 2012-2017.

Hiện nay, họa sĩ Phạm Ngọc Mỵ là giảng viên tại Đại học Mở Hà Nội, nơi chị tiếp tục truyền cảm hứng về sơn mài cho các thế hệ học trò. Quá trình giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu không chỉ giúp chị thêm động lực theo đuổi nghệ thuật sơn mài truyền thống mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của dòng tranh này. Với nghị lực và tâm huyết dành cho nghệ thuật truyền thống, câu chuyện của Phạm Ngọc Mỵ khắc họa hành trình sáng tạo của một nữ họa sĩ Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, đồng thời góp phần khẳng định vị thế của sơn mài Việt Nam trong nghệ thuật đương đại.