Kinh tế Việt Nam trước làn sóng thuế quan: Lạc quan thận trọng

Nhiều người lo ngại, các chính sách thuế của Mỹ có thể gây ra những tác động sâu rộng lên kinh tế Việt Nam như xuất khẩu, chuỗi cung ứng, thu hút vốn FDI. Ảnh minh họa. (Nguồn: Shutterstock)

Tuy nhiên, Việt Nam có những lý do để “lạc quan thận trọng”. Đặc biệt, trong bối cảnh Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trở lên trong năm 2025 thì sự “lạc quan thận trọng” này là cần thiết.

Chính sách “nước Mỹ trước tiên”

Chỉ vài tuần sau khi nhậm chức, Tổng thống Trump đã tạo dấu ấn với nền kinh tế Mỹ và toàn cầu. Kế hoạch tăng thuế quan của Mỹ với hàng hóa Canada, Mexico và Trung Quốc, cũng như tăng thuế với nhôm thép nhập khẩu gần đây đã làm chao đảo thị trường tài chính và doanh nghiệp liên quan.

Cụ thể, về thuế quan, ông Trump đã ký các sắc lệnh áp thuế 25% đối với tất cả sản phẩm xuất khẩu vào thị trường Mỹ từ Canada và Mexico, áp thêm 10% thuế nhập khẩu đối với hàng hóa từ Trung Quốc. Ông chủ Nhà Trắng cũng chỉ đạo khởi động điều tra vấn đề thâm hụt thương mại, các hoạt động tiền tệ bất bình đẳng, hàng giả và quy định đặc biệt cho phép các mặt hàng có giá trị thấp vào Mỹ mà không bị đánh thuế.

Chưa hết, Washington sẽ áp thuế quan “đối ứng”, tức mức thuế quan với hàng hóa các nước tương đương với mức đang áp với hàng Mỹ. Ông Trump cũng ký sắc lệnh áp thuế quan 25% với nhôm và thép nhập khẩu vào nền kinh tế lớn nhất thế giới, không có “ngoại lệ hay miễn trừ”.

Nhiều người lo ngại, các chính sách thuế của Mỹ, đặc biệt các đề xuất tăng thuế nhập khẩu, có thể gây ra những tác động sâu rộng lên kinh tế Việt Nam như xuất khẩu, chuỗi cung ứng, thu hút vốn FDI… và lớn hơn nữa là mục tiêu tăng trưởng năm 2025 cũng như các năm tiếp theo.

Cơ hội song hành thách thức

Phân tích tác động của các chính sách thuế do Tổng thống Trump phát động, các chuyên gia đều nhận định vẫn là cơ hội và thách thức đan xen nhau, thậm chí yếu tố cơ hội có phần nổi trội.

Đầu tiên là việc Mỹ áp thuế với các quốc gia khác. Theo TS. Irfan Ulhaq, giảng viên ngành Quản lý chuỗi cung ứng và logistics Đại học RMIT Việt Nam, việc Mỹ tăng thuế đối với hàng hóa các quốc gia khác tạo ra cơ hội đáng kể cho doanh nghiệp Việt Nam tăng cường xuất khẩu vào thị trường này. Doanh nghiệp Mỹ đang và sẽ tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế, đặc biệt là trong lĩnh vực điện tử, dệt may, giày dép và đồ nội thất, khiến Việt Nam trở thành sự lựa chọn hợp lý.

Bên cạnh đó, các hiệp định thương mại tự do (FTA) cùng lợi thế chi phí sản xuất cạnh tranh giúp Việt Nam duy trì hợp đồng dài hạn với các nhà nhập khẩu Mỹ. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa cơ hội này, doanh nghiệp cần tuân thủ chặt chẽ các quy định thương mại của Mỹ, bảo đảm minh bạch về nguồn gốc sản phẩm và đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng, TS. Irfan Ulhaq cảnh báo.

Thứ hai, về chính sách áp thuế cố định 25% đối với thép và nhôm nhập khẩu, ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán, Trưởng cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Mỹ cho biết, hai mặt hàng này của Việt Nam vốn đã chịu mức thuế 10% và 25% theo Mục 232 từ năm 2018. Do đó, tác động từ chính sách mới sẽ không quá lớn.

Trong khi Mỹ áp thuế với toàn bộ nhôm, thép nhập khẩu, Việt Nam sẽ có thêm cơ hội cạnh tranh với các nước bị tăng thuế. Tuy nhiên, chuyên gia này cho rằng, có thể biên độ lợi nhuận của các doanh nghiệp xuất khẩu Việt sẽ giảm xuống.

Thứ ba, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, chiếm gần 30% tổng kim ngạch xuất khẩu và với thặng dư thương mại lên tới 104,6 tỷ USD trong năm 2024 (tăng 25,6% so với năm 2023). Có người cho rằng, Việt Nam có thể trở thành mục tiêu tiềm năng trong chính sách thuế của chính quyền Tổng thống Trump. Tuy nhiên, theo Bộ Công Thương, quan hệ kinh tế, thương mại của hai nước hiện nay mang tính chất bổ trợ, không cạnh tranh trực tiếp bởi hơn một nửa giá trị xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ là các sản phẩm công nghệ cao như: điện tử tiêu dùng, điện thoại thông minh, cùng với các mặt hàng may mặc và giày dép. Các sản phẩm khác, như nội thất và nông sản, cũng chiếm một phần không nhỏ trong cơ cấu xuất khẩu. Điều này mở thêm cơ hội đối thoại, trao đổi để giải quyết các vấn đề tồn tại trong thương mại song phương.

Hơn nữa, mối quan hệ Việt – Mỹ cũng được củng cố với việc nâng cấp lên Đối tác chiến lược toàn diện (tháng 9/2023). Việt Nam hiện là cứ điểm sản xuất lớn của các công ty Mỹ như Apple, Google, Nike và Intel, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu và không ít các sản phẩm của doanh nghiệp Mỹ tại Việt Nam xuất về trong nước.

Thứ tư, vào tháng Hai, Tổng thống Trump ký biên bản ghi nhớ về kế hoạch áp thuế đối ứng lên tất cả các quốc gia có hoạt động thương mại với Mỹ nhằm “cân bằng thuế quan”. Tuy nhiên, theo nghiên cứu mới của Công ty cổ phần Chứng khoán VnDirect, Việt Nam vẫn giữ được vị thế thương mại tương đối an toàn. Cụ thể, theo chênh lệch thuế nhập khẩu thực tế (AHS) bình quân gia quyền của các quốc gia nhập siêu lớn nhất với Mỹ năm 2022, mức thuế AHS Việt Nam áp dụng với hàng nhập khẩu từ Mỹ là 2,85%, trong khi Mỹ áp thuế 4,63% đối với hàng hóa Việt Nam.

Như vậy, Việt Nam không áp thuế nhập khẩu cao hơn Mỹ, khác với Hàn Quốc, Trung Quốc và Mexico – những nước có chênh lệch thuế quan lớn giữa hai chiều thương mại. Điều này giúp Việt Nam giảm rủi ro bị áp thuế đối ứng cao hơn so với các quốc gia kể trên.

Chủ động hóa giải khó khăn

Tuy nhiên, việc Mỹ áp dụng loạt chính sách thuế quan mới sẽ khiến các nước gặp khó khăn khi xuất khẩu vào nền kinh tế lớn nhất thế giới, kéo theo sự xáo trộn chuỗi cung ứng. Điều này có thể thúc đẩy các quốc gia tìm kiếm thị trường thay thế, trong đó có Việt Nam. Mặt khác, nếu thuế suất cao hơn, giá hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ sẽ tăng, làm giảm sức cạnh tranh và khả năng duy trì thị phần. Hệ quả là kim ngạch xuất khẩu suy giảm, kéo theo nguy cơ thâm hụt hoặc giảm thặng dư cán cân thương mại.

Trao đổi với Báo Thế giới và Việt Nam, Tiến sĩ Hà Thị Cẩm Vân, Chủ nhiệm cấp cao bộ môn Kinh tế, Đại học RMIT Việt Nam nhận định, với việc Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, các ngành xuất khẩu chủ lực như điện tử, dệt may và da giày sẽ chịu áp lực lớn từ chính sách tăng thuế.

Trước áp lực có thể xảy ra chiến tranh thương mại trên thế giới, với sự chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng, Bộ Công Thương đã xây dựng kịch bản và phương án ứng xử. Giải pháp trọng tâm được xác định vẫn là đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, ngành hàng và sản phẩm. Việt Nam có thể tận dụng lợi thế từ 17 FTA đã ký kết và gần 70 cơ chế hợp tác song phương để mở rộng thị trường, không chỉ tập trung vào các đối tác truyền thống mà còn khai thác thêm thị trường ngách. Đồng thời, cần chủ động thu hẹp chênh lệch thương mại với Mỹ bằng cách tăng nhập khẩu từ nước này, theo đuổi các FTA mang lại lợi ích cho Mỹ, qua đó củng cố vị thế đối tác thương mại đáng tin cậy và giảm nguy cơ bị áp thuế cao.

Trả lời Báo Thế giới và Việt Nam, TS. Nguyễn Sơn, giảng viên ngành Quản lý chuỗi cung ứng và logistics Đại học RMIT cho rằng, Việt Nam cần theo đuổi chiến lược cân bằng, độc lập và đa chiều để tận dụng các cơ hội từ cuộc thương chiến mà vẫn quản lý được các rủi ro.

Ông đề xuất năm trọng tâm, gồm: Tăng cường giám sát pháp lý nhằm ngăn chặn các hành vi vi phạm thương mại; sàng lọc cẩn thận FDI để bảo đảm thu hút đầu tư chất lượng, mang lại cơ hội chuyển giao công nghệ và công việc đòi hỏi tay nghề cao, thay vì chấp nhận các doanh nghiệp lạc hậu hoặc gây ô nhiễm; đẩy nhanh phát triển cơ sở hạ tầng, đặc biệt là trong lĩnh vực vận tải và logistics; tăng cường phát triển lực lượng lao động để đáp ứng nhu cầu sản xuất giá trị cao hơn, ưu tiên phát triển nhân lực có năng suất và năng lực đổi mới cao hơn trong bối cảnh công nghệ AI đang nở rộ, đặc biệt là trong các lĩnh vực mới nổi như chất bán dẫn; và tiếp tục đa dạng hóa các mối quan hệ thương mại thông qua các FTA, đồng thời duy trì mối quan hệ cân bằng với cả Mỹ và Trung Quốc.

Với các giải pháp đồng bộ, chủ động, Việt Nam có thể định vị tốt hơn để tận dụng cơ hội từ sự thay đổi chuỗi cung ứng trong khi xây dựng một nền kinh tế bền vững, có khả năng phục hồi tốt hơn, cải thiện vị trí trong chuỗi giá trị, hướng tới đạt mục tiêu tăng trưởng trong năm nay và các năm tiếp theo.