Cơ hội ‘vàng ngọc’ để hồi sinh các đường ống dẫn khí đốt sang châu Âu; Nord Stream trở lại?

Hệ thống đường ống dẫn khí đốt Nord Stream, chạy giữa Nga và Đức qua các vùng đặc quyền kinh tế của Phần Lan, Thụy Điển và Đan Mạch, bao gồm hai cặp đường ống: Nord Stream 1 và Nord Stream 2. (Nguồn: Adobe Stock)

Người ta còn tranh cãi nhau về việc liệu có cần đến chúng hay không. Các tuyến đường ống đó hiện giờ ra sao và điều gì sẽ xảy ra tiếp theo nếu Nga-Ukraine đạt được một thỏa thuận chấm dứt xung đột đã kéo dài hơn 3 năm qua (từ tháng 2/2022)?

Trước năm 2022, có 4 tuyến đường ống chính vận chuyển khí đốt của Nga đến châu Âu, gồm: Nord Stream 1 (Dòng chảy phương Bắc 1) qua Biển Baltic, công suất 55 tỷ mét khối (bcm)/năm; Yamal qua Ba Lan (33 bcm/năm); Hệ thống Brotherhood qua Ukraine (40 bcm/năm); TurkStream qua Thổ Nhĩ Kỳ (31,5 bcm/năm).

Trong số này, hiện chỉ có tuyến TurkStream vẫn hoạt động. Nord Stream và Yamal đã ngừng vận chuyển khí vào năm 2022, trong khi đường ống Brotherhood ngừng hoạt động vào ngày cuối cùng của năm 2024 vừa qua.

Nord Stream

Hệ thống Nord Stream, chạy giữa Nga và Đức qua các vùng đặc quyền kinh tế của Phần Lan, Thụy Điển và Đan Mạch, bao gồm hai cặp đường ống: Nord Stream 1 và Nord Stream 2, mỗi cặp có công suất 55 bcm/năm. Nord Stream 2 đã hoàn thành vào năm 2021 nhưng chưa bao giờ được đưa vào sử dụng.

Tháng 9/2022, Tập đoàn Gazprom của Nga đã dừng vận chuyển khí đốt qua đường ống Nord Stream 1, sau khi phát hiện tuabin chính tại trạm nén Portovaya gần St. Petersburg bị rò rỉ dầu, trong quá trình kiểm tra chung với đơn vị bảo dưỡng Siemens Energy. Cuối tháng đó, một loạt vụ nổ dưới đáy biển Baltic đã làm hỏng 3 trong số 4 đường ống (2 của Nord Stream 1 và một của Nord Stream 2).

Với việc Nga ngắt dòng khí đốt qua đường ống, Đức đã tìm cách đa dạng hóa nguồn cung cấp năng lượng của mình, mở lại các nhà máy điện than đã ngừng hoạt động, triển khai nhanh chóng các nguồn năng lượng tái tạo và tăng cường nhập khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) hay khí đốt của Na Uy. Tuy nhiên, theo một nghiên cứu, nền kinh tế số 1 châu Âu này vẫn nhập khẩu khí đốt từ Nga dưới dạng LNG, chiếm 4-6% nhu cầu của mình.

Song song với khả năng đàm phán hòa bình Nga-Ukraine, tin đồn về việc khởi động lại đường ống Nord Stream thường xuyên xuất hiện.

Có những báo cáo cho rằng, các quan chức Liên minh châu Âu (EU) của Hungary và Đức đang cân nhắc phương án nối lại việc mua khí đốt của Nga.

Cũng có thông tin một số công ty ở phía Đông Đức sẽ bỏ phiếu ủng hộ việc khởi động lại đường ống, trong khi những doanh nghiệp khác đang cố gắng cho khả năng này không xảy ra.

Một diễn biến thú vị diễn ra vào tháng 1 vừa qua khi cơ quan năng lượng của Đan Mạch cấp phép cho hoạt động bảo tồn Nord Stream 2 với lý do đảm bảo an toàn, tránh các rủi ro về môi trường.

Theo các báo cáo mới đây, Nga và Mỹ có thể tổ chức các cuộc đàm phán bí mật về việc khởi động lại Nord Stream 2. Tuy nhiên, để đáp lại những tin đồn, Bộ kinh tế Đức tuyên bố rằng quốc gia này “không đàm phán với Moscow về khả năng cung cấp khí đốt của Nga qua đường ống”.

Do đó, có vẻ như các tín hiệu đang lẫn lộn. Điều chắc chắn là việc khởi động lại đường ống này sẽ tác động đáng kể đến bản đồ năng lượng của châu Âu. Mặc dù có thể không ảnh hưởng trực tiếp đến Trung và Đông Âu, nhưng nếu CH Czech phản đối việc khôi phục hoạt động vận chuyển, thì việc tăng cường an ninh nguồn cung sẽ không khiến giá khí đốt thay đổi và do đó cả khu vực không bị ảnh hưởng.

Tuy nhiên, mở lại Nord Stream cũng có thể đồng nghĩa với việc EU sẽ nới lỏng lệnh trừng phạt tài chính đối với Nga, cũng như cần sự cho phép từ các quốc gia mà đường ống đi qua.

Yamal

Đường ống Yamal (33 bcm/năm), chạy từ Nga đến Đức qua Ba Lan, là một tuyến đường quan trọng khác trước xung đột Nga-Ukraine. Vào ngày 26/4/2022, Gazprom đã dừng giao hàng (không chỉ cho Ba Lan mà còn cho cả Bulgaria), với lý do các quốc gia này từ chối tuân thủ yêu cầu của Moscow về việc thanh toán khí đốt bằng đồng Ruble. Sau đó, Warsaw đã chấm dứt thỏa thuận liên chính phủ ký năm 1993 với Nga, văn bản vốn quy định về việc tiếp nhận khí đốt của Nga qua đường ống Yamal.

Năm 2023, công ty năng lượng nhà nước Orlen của Ba Lan đã tiếp quản phần đường ống dẫn khí đốt của nước này và bắt đầu vận hành tuyến đường theo chiều ngược lại. Điều này cho phép Ba Lan nhập khẩu khí đốt từ Đức để sử dụng trong nước.

Warsaw đã đa dạng hóa nguồn cung cấp của mình bằng cách mở rộng cơ sở nhà cung cấp, xây dựng một nhà ga LNG tại Świnoujście và phát triển các kết nối xuyên biên giới mới, bao gồm cả Đường ống Baltic. Công trình này được khánh thành vào năm 2022, nối Ba Lan với Na Uy, do Tập đoàn Orlen quản lý.

Các quốc gia vùng Baltic cũng đã ngừng nhập khẩu khí đốt từ Nga vào năm 2022, thậm chí Latvia còn cấm hoàn toàn. Hiện tại, không có dấu hiệu nào cho thấy nguồn cung cấp cho khu vực này có thể được nối lại trong tương lai gần.

Việc khởi động lại hoạt động trung chuyển khí đốt Nga sang châu Âu qua Ukraine có thể mang lại lợi ích kinh tế cho Kiev. (Nguồn: bne IntelliNews)

Ukraine

Ukraine đã có hợp đồng vận chuyển khí đốt với Gazprom cho đến ngày 31/12/2024. Hợp đồng này không được gia hạn, dẫn đến việc cắt đứt dòng khí đốt Nga đến các nước châu Âu, trong đó có Slovakia và Áo.

Một trong những câu hỏi lớn nhất trong tình hình địa chính trị mới hiện nay là liệu Kiev có cân nhắc khởi động lại đường ống hay không – hoặc bắt đầu vận chuyển khí đốt qua một tuyến đường khác, ví dụ như qua đường ống Trans-Balkan – và nếu có, họ sẽ lấy khí đốt từ đâu và sẽ cung cấp cho những quốc gia nào?

Ví dụ, Hungary, quốc gia trước đây nhận khí đốt Nga qua Ukraine, đã chuyển sang đường ống TurkStream, trong khi nguồn cung cấp cho Slovakia cũng được nối lại trong năm nay thông qua đường ống này theo hợp đồng có thời hạn đến năm 2034.

Tuyến đường vận chuyển của Ukraine cũng cung cấp khí đốt cho Moldova và việc đóng cửa đường ống này đã gây ra một cuộc khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng ở khu vực Transnistrian ly khai.

Moldova đang tìm cách đa dạng hóa các nguồn năng lượng của mình và có thể nhận khí đốt từ Romania. Tuy nhiên, một câu hỏi quan trọng vẫn còn để ngỏ: Tình hình sẽ thay đổi như thế nào nếu nguồn cung cấp của Ukraine được nối lại?

Việc khởi động lại hoạt động trung chuyển có thể mang đến lợi ích kinh tế cho Ukraine, không chỉ vì khoản phí quá cảnh mà còn vì hiện tại quốc gia này buộc phải bù đắp lượng khí đốt thiếu hụt của chính mình bằng lượng hàng nhập khẩu đắt đỏ từ Ba Lan, Slovakia và Hungary.

Mặc dù Kiev không loại trừ khả năng nối lại nguồn cung cấp khí đốt của Nga sau khi xung đột kết thúc, nhưng gần đây, quốc gia Đông Âu này đã lên tiếng nhiều hơn về việc ưu tiên LNG, bao gồm cả hàng của Mỹ và hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm LNG. Tình hình sẽ phụ thuộc phần lớn vào các cuộc đàm phán và các điều kiện của một thỏa thuận hòa bình trong tương lai.

TurkStream

Hiện tại, đường ống duy nhất đang hoạt động là TurkStream (31,5 bcm/năm), đưa khí đốt của Nga đến Trung Âu. Thổ Nhĩ Kỳ nhận khí đốt từ cả Nga và Azerbaijan và chuyển đến các nước châu Âu, bao gồm Bulgaria, Serbia và Hungary. Khí đốt của Nga từ TurkStream cũng có thể chảy đến Hy Lạp, Bắc Macedonia, Bosnia và Herzegovina và thậm chí cả Romania thông qua đường ống BalkanStream (với công suất 15,75 bcm/năm).

Sau khi thỏa thuận trung chuyển khí đốt qua Ukraine bị dừng vào ngày 1/1/2025, lượng khí đốt cung cấp qua TurkStream đã tăng lên và lưu lượng khí đốt của Nga qua Bulgaria tăng 26,7% vào tháng 1/2025 so với cùng kỳ năm trước, đạt mức cao kỷ lục.

Điều này cho thấy một phần lượng khí đốt vốn trước kia được cung cấp từ Ukraine đã chuyển hướng, trong khi cũng có thể do nhu cầu năng lượng tăng do mùa Đông này lạnh giá hơn bình thường. Nếu nhu cầu khí đốt tiếp tục tăng ở những khu vực này của châu Âu, như trường hợp của Hy Lạp, thì câu hỏi vẫn là liệu riêng TurkStream có thể đáp ứng được nhu cầu của khu vực hay không.

Trong khi EU đặt mục tiêu ngắt kết nối hoàn toàn với khí đốt của Nga vào năm 2027, thì những cân nhắc về kinh tế vẫn tiếp tục thúc đẩy nhu cầu khí đốt của xứ bạch dương, đặc biệt là ở Balkan và Trung Âu.

Tuy nhiên, tương lai của nguồn cung cấp khí đốt qua đường ống của Nga vẫn còn chưa chắc chắn, ngay cả trong bối cảnh đàm phán hòa bình, vì các yếu tố chính trị, kinh tế và cơ sở hạ tầng đều sẽ ảnh hưởng đến các lựa chọn trong tương lai.