Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển trong Kỷ nguyên mới

Ngày 6/3, Bộ Tư pháp phối hợp với Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong Kỷ nguyên mới”. Hội thảo tập trung phân tích những yêu cầu cấp thiết trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong Kỷ nguyên mới – Kỷ nguyên vươn mình, giàu mạnh của dân tộc Việt Nam.

Chủ trì Hội thảo gồm: Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Nguyễn Xuân Thắng; Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc; Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh; Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh.

Đổi mới tư duy về xây dựng và thi hành pháp luật

Phát biểu khai mạc, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Nguyễn Xuân Thắng khẳng định, đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật có ý nghĩa hết sức quan trọng trong tiến trình đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới đất nước. Để thực hiện khát vọng vươn mình trong Kỷ nguyên mới đòi hỏi phải có quyết tâm và nỗ lực rất lớn, thật sự đổi mới tư duy, thực hiện những chuyển đổi mang tính cách mạng để không chỉ bắt kịp mà còn có khả năng vượt trước trong phát triển.

“Cả hệ thống chính trị đang thực hiện quyết liệt cuộc cách mạng về sắp xếp tổ chức bộ máy, bảo đảm tinh – gọn – mạnh – hiệu năng – hiệu lực – hiệu quả; xác định đột phá về thể chế là “đột phá của đột phá”, phải đi sớm, đi trước, mở đường cho phát triển, giải phóng mọi nguồn lực, nhất là nguồn trong Nhân dân; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trên tinh thần “Địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm, Trung ương, Chính phủ, Quốc hội giữ vai trò kiến tạo” và “tăng cường giám sát, kiểm tra, đôn đốc, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc” – Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh.

Để thực hiện được các chủ trương và quyết sách đột phá đó, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Nguyễn Xuân Thắng khẳng định phải bắt đầu từ đổi mới tư duy về xây dựng và thi hành pháp luật. 

Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cũng định hướng thảo luận về đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của các cơ quan xây dựng và thi hành pháp luật bảo đảm tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả từ Trung ương đến địa phương. 

Ngoài ra, tiếp tục rà soát, hoàn thiện quy định về chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Quốc hội, UBND và HĐND ở cấp địa phương, cơ quan tòa án, viện kiểm sát theo hướng bỏ các cấp trung gian, đặc biệt là không tổ chức cấp huyện…

Trao đổi tại Hội thảo, GS.TS Hoàng Thế Liên – Nguyên Thứ trưởng Thường trực Bộ Tư pháp, Ủy viên Hội đồng khoa học của Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhận định, qua gần 40 năm đổi mới, đất nước ta đã hội tụ đủ tiền đề và điều kiện để dân tộc ta vươn mình trong Kỷ nguyên mới.

GS.TS Hoàng Thế Liên cho rằng, để dân tộc vươn mình đạt tới những khát vọng trong kỷ nguyên mới, đòi hỏi phải đặt cao hơn về chỉ tiêu phát triển, nhất là các chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế- xã hội; tăng tốc, bứt phá hơn về tốc độ phát triển; quyết liệt hơn trong thực hiện cải cách mang tính cách mạng về thể chế, pháp luật, tổ chức bộ máy mà trọng tâm là đẩy mạnh thực hiện nhiệm vụ xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam theo Nghị quyết số 27-NQ/TW của Đảng. Đẩy mạnh cải cách thể chế, pháp luật là yêu cầu quan trọng hàng đầu nhằm tạo dựng cho được hệ thống thể chế tổng thể, đồng bộ và vận hành hiệu quả, thúc đẩy phát triển đất nước. Thể chế đó nhìn một cách tổng thể phải bảo đảm thể hiện, thực hiện ba yêu cầu cơ bản là Trật tự chung bền vững, Pháp quyền và Phát triển.

Ngoài ra, GS.TS Hoàng Thế Liên cũng đề nghị, các cơ quan chức năng cần sớm xây dựng một Nghị quyết về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới để cải cách thể chế, pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong Kỷ nguyên mới.

Nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số điều khoản của Hiến pháp

Tham luận tại hội thảo, PGS-TS Tô Văn Hòa – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội nêu ý kiến liên quan đến việc nghiên cứu không tổ chức cấp huyện. Theo PGS-TS Tô Văn Hòa, việc không tổ chức cấp huyện trong hệ thống hành chính địa phương ở Việt Nam không chỉ đơn thuần là bãi bỏ đơn vị hành chính cấp huyện, sáp nhập các xã, mà là để bảo đảm thông suốt trong công tác hành chính ở địa phương trong bối cảnh hiện nay, đặc biệt là dịch vụ công phục vụ Nhân dân. 

Theo PGS-TS Tô Văn Hòa, trước tiên, cần làm rõ khái niệm “đơn vị hành chính” và khái niệm “đơn vị hành chính chuyên biệt”. Trong quản trị hành chính địa phương hiện đại, lãnh thổ quốc gia thường được Nhà nước phân chia thành các đơn vị hành chính và các đơn vị hành chính đặc biệt sao cho mỗi mét vuông đều phải được quản lý và có chủ quyền quốc gia. Song, không phải mỗi mét vuông đều được quản lý theo cơ chế giống hệt nhau mà có sự khác biệt phù hợp với điều kiện tự nhiên, dân cư, kinh tế, xã hội của nơi đó.

Từ phân tích các nguyên lý trên vào tổ chức hệ thống hành chính địa phương, PGS-TS Tô Văn Hòa cho biết, đơn vị hành chính có hai cấp: Thứ nhất là cấp tỉnh, bao gồm các tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương. Thứ hai là cấp cơ sở (dưới cấp tỉnh, có thể gọi là “cấp xã” hay “cấp cơ sở”), bao gồm các đơn vị hành chính gần dân nhất, tức là các xã và các khu vực đô thị tập trung (có thể gọi là thành phố, được phân loại thành các nhóm tùy theo quy mô và trình độ phát triển).

PGS-TS Tô Văn Hòa nhận định, thực hiện chủ trương không tổ chức cấp huyện sẽ cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số điều khoản của Hiến pháp. Ông đề xuất sửa đổi Điều 110 Hiến pháp về các đơn vị hành chính ở Việt Nam theo hướng quy định Nước CHXHCN Việt Nam gồm các đơn vị hành chính và các đơn vị hành chính chuyên biệt.

Trong đó có 2 cấp đơn vị hành chính là đơn vị hành chính cấp tỉnh (gồm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) và đơn vị hành chính cấp cơ sở, hay cấp xã (gồm xã, thành phố, thị xã ở tỉnh; xã thành phố, thị xã, nội đô ở thành phố trực thuộc Trung ương). Nội đô là đơn vị hành chính mới, bao gồm khu vực đô thị lõi, thủ phủ của thành phố trực thuộc Trung ương, bao gồm các quận nội thành hiện nay của các thành phố trực thuộc Trung ương. Ví dụ nội đô TP Hà Nội gồm 12 quận, nội đô TP Hồ Chí Minh gồm 16 quận, nội đô TP Hải phòng gồm 6 quận…

Các đơn vị hành chính cơ sở có thể phân chia thành những địa bàn lãnh thổ nhỏ hơn nhưng đó không phải là đơn vị hành chính mà chỉ là các địa bàn quản lý hành chính. Ở đó không thành lập chính quyền địa phương mà chỉ có các bộ phận/cơ sở của các cơ quan hành chính cấp trên thực hiện công tác quản lý hành chính.

Các đơn vị hành chính chuyên biệt gồm các đơn vị hành chính chuyên biệt ở các cấp được thành lập và quản lý theo quy định của luật. Luật Chính quyền địa phương có thể quy định 2 cấp đơn vị hành chính chuyên biệt hoặc nhiều hơn.

Trong đó có các đơn vị hành chính chuyên biệt do chính quyền địa phương cấp tỉnh quản lý và đơn vị hành chính chuyên biệt do cấp Trung ương quản lý.

Việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính và đơn vị hành chính chuyên biệt được thực hiện theo quy định của luật. Vì vậy, PGS-TS Tô Văn Hòa cho rằng, quy định trình tự thủ tục trong luật là phù hợp, vừa bảo đảm dân chủ vừa tạo độ linh hoạt cần thiết phù hợp với sự đa dạng của các loại hình đơn vị hành chính và đơn vị hành chính chuyên biệt.

Liên quan sửa đổi Hiến pháp về tổ chức chính quyền địa phương, PGS-TS Tô Văn Hòa cho hay, đối với Điều 111 Hiến pháp về tổ chức chính quyền địa phương, nên nghiên cứu sửa đổi, bổ sung theo 2 hướng. Thứ nhất, quy định tại các đơn vị hành chính đều thành lập chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND. Không phân biệt giữa chính quyền địa phương và “cấp chính quyền địa phương” bởi đã là chính quyền địa phương phải có cơ cấu đầy đủ HĐND và UBND. Thứ hai, quy định tại các đơn vị hành chính chuyên biệt không thành lập chính quyền địa phương mà có thể thành lập các cơ chế quản lý hành chính phù hợp với mục đích thành lập đơn vị hành chính chuyên biệt.

“Việc tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương theo hướng không tổ chức cấp huyện là một bước đi quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Được thực hiện tốt sẽ giúp giảm bớt sự cồng kềnh trong hệ thống hành chính Nhà nước, đồng thời tạo ra một mô hình hành chính tinh gọn, linh hoạt, phù hợp với yêu cầu phát triển trong bối cảnh hiện nay. Để thực hiện thành công chủ trương này, việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp là điều cần thiết nhằm tạo nền tảng hiến định rõ ràng, ổn định cho quá trình sắp xếp lại tổ chức bộ máy” – PGS-TS Tô Văn Hòa nhấn mạnh.