Đề xuất cân nhắc lộ trình tăng thuế thuốc lá để tránh “sốc”

Bộ Tài chính muốn tăng mạnh thuế thuốc lá

Theo thông tin từ Bộ Tài chính, thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với thuốc lá hiện đang ở mức 75%. Tuy nhiên, tỷ lệ thuế này chỉ chiếm khoảng 38,8% giá bán lẻ, thấp hơn nhiều so với các quốc gia trong khu vực như Singapore (69%) và Thái Lan (70%).

Để tăng hiệu quả của chính sách thuế, tại dự án Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi, Bộ Tài chính đã đề xuất tăng thuế TTĐB với mặt hàng thuốc lá. Theo đó, mặt hàng thuốc lá sẽ áp dụng thuế hỗn hợp, bao gồm mức thuế suất 75% hiện tại cộng thêm thuế tuyệt đối.

Bộ Tài chính đề xuất 2 phương án: Phương án 1, giữ nguyên mức thuế suất 75% và bổ sung thuế tuyệt đối. Cụ thể, từ năm 2026, mỗi bao thuốc lá sẽ chịu thêm 2.000 đồng thuế tuyệt đối. Từ năm 2027 đến 2030, mức thuế này sẽ tăng thêm 2.000 đồng mỗi năm, đạt 10.000 đồng/bao vào năm 2030.

Còn với phương án 2, cũng giữ nguyên thuế suất 75%, nhưng ngay từ năm 2026 sẽ áp dụng thuế tuyệt đối 5.000 đồng/bao. Mỗi năm sau sẽ tăng thêm 1.000 đồng/bao, đến năm 2030 đạt 10.000 đồng/bao.

Bộ Tài chính nghiêng về phương án 2 vì cho rằng việc tăng thuế tuyệt đối ngay từ năm 2026 sẽ tạo sự chuyển biến rõ rệt trong giảm tiêu thụ thuốc lá.

Bộ Tài chính muốn tăng mạnh thuế đối với mặt hàng thuốc lá

Bộ Tài chính cho rằng, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt trên các sản phẩm thuốc lá sẽ làm tăng giá bán, từ đó khuyến khích người tiêu dùng cân nhắc lại thói quen sử dụng các sản phẩm này. Đặc biệt, khi giá thành của thuốc lá tăng lên, số lượng người tiêu dùng, đặc biệt là những đối tượng có thu nhập thấp và giới trẻ, sẽ giảm dần, góp phần làm suy giảm sự phụ thuộc vào sản phẩm có hại này.

Đồng thời, nguồn thu bổ sung từ việc tăng thuế sẽ được sử dụng để tài trợ cho các chiến dịch giáo dục sức khỏe, nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của thuốc lá cũng như các chương trình phòng, chống bệnh tật.

Cân nhắc lộ trình tăng

Góp ý với đề xuất này, Hội Tư vấn Thuế Việt Nam thống nhất cao áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp đối với sản phẩm thuốc lá.

Tuy nhiên, VTCA cho rằng cần nghiên cứu cân nhắc mức độ tăng về mức thuế tuyệt đối, tăng tỷ lệ thuế suất cũng như lộ trình tăng hợp lý để đảm đảm duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, công ăn việc làm của người lao động trong chuỗi cung ứng từ khâu trồng nguyên liệu của nông dân, nhà máy sản xuất, kinh doanh thương mại. Nhằm tạo điều kiện để ổn định thị trường, giúp doanh nghiệp, người tiêu dùng thích nghi với việc tăng dần thuế đến năm 2030, tránh bị sốc do tăng nhanh, đột ngột.

Đối với 2 phương án mà Bộ Tài chính đưa ra, VTCA cho rằng việc tăng thuế thêm 2.000 đồng mà đặc biệt mức tăng 5.000 đồng ngay từ năm đầu tiên sẽ ảnh hưởng đến ngành thuốc lá, riêng với sản phẩm thuốc lá nhãn hàng phân khúc giá thấp việc tính thêm mức thuế tuyệt đối trên mỗi bao thuốc lá sẽ gặp rất nhiều khó khăn để có thể duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh.

Cùng với đó, theo ý kiến từ Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, các nhà máy thuốc lá đề nghị mức thuế tuyệt đối đến năm 2030 tối đa là 3.000 đồng/bao. Còn theo ngành Y tế thì cần tăng thêm thuế để giảm thiểu tác hại của thuốc lá.

Theo VTCA, việc thống nhất các quan điểm, đảm bảo lợi ích của tất cả là điều thực sự khó khăn. Do vậy, Hiệp hội kiến nghị cần có đánh giá kỹ thêm tác động trên nhiều mặt khi tăng mức thuế cao, lộ trình liên tục hàng năm.

Hơn nữa, việc tăng thuế sẽ tăng giá bán thuốc lá, trong khi việc kiểm soát, quản lý đối với hàng nhập lậu còn nhiều phức tạp, người tiêu dùng sẽ chuyển sang dùng thuốc lá nhập lậu, thuốc lá điện tử lậu, không kiểm soát chất lượng, nguy hiểm đến người dùng.

Bên cạnh đó, VTCA cũng dẫn chứng một số nước như Malaysia, Luật thuế tiêu thụ đặc biệt thay đổi, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt của thuốc lá tăng cao, đột biến, nhằm giảm số lượng người hút thuốc lá tăng thu ngân sách nhà nước. Nhưng mục tiêu không đạt được do người tiêu dùng chuyển sang hút thuốc lá lậu, nhà máy sản xuất trong nước gặp khó khăn, thu thuế tiêu thụ đặc biệt giảm thiểu.

Cụ thể tại Malaysia, liên tiếp tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với sản phẩm thuốc lá, năm 2015 tăng thuế tiêu thụ đặc biệt thêm khoảng 40%. Bên cạnh đó từ năm 2016-2018 tăng thêm thuế doanh thu với thuốc lá lên 2 lần (5 % lên 10%).

Thực tế diễn ra sau 5 năm khi tăng thuế: giá bán lẻ thuốc lá tại Malaysia tăng 25%, lượng thuốc lá hợp pháp giảm 55%. Thuốc lá lậu bùng nổ, chiếm 65% thị phần năm 2020. Ba nhà sản xuất thuốc lá lớn nhất đã đóng cửa các nhà máy ở Malaysia; thu ngân sách sụt giảm sau khi tăng thuế tiêu thụ đặc biệt. Trong lúc đó số lượng người hút thuốc lá không giảm.

Bên cạnh đó, đối với người nông dân trồng cây thuốc lá (địa bàn vùng cao, vùng xa như Tây Nguyên, Lạng Sơn…) cần có thời gian để chuyển đổi sang canh tác loại cây trồng khác.

Từ phân tích và số liệu trên, VTCA nêu rõ, tại các hội thảo trước nhiều ý kiến đề nghị cân nhắc, tính toán mức phương án tăng thuế tuyệt đối và giãn cách thời gian tăng, thay vì hàng năm thì nên tăng 2 năm một lần để có thể đến năm 2030 mức thuế tuyệt đối của thuốc lá điếu tăng khoảng 5.000 đồng/bao.

Trường hợp không chấp nhận đề xuất của nhóm ý kiến trên thì Hội Tư vấn Thuế Việt Nam đề nghị chọn Phương án 1 của Dự luật, từ năm 2026 tăng 2.000 đồng/bao mỗi năm và đến 2030 tổng mức tăng 10.000 đồng/bao.