Cần chiến lược tổng thể phân bổ nguồn lực cho phát triển năng lượng xanh tại Việt Nam

Hệ thống vận hành tấm pin mặt trời tại Nhà máy điện mặt trời Hồng Phong 4, xã Hồng Phong, huyện Bắc Bình, Bình Thuận. (Ảnh: Nguyễn Thanh)

Có nhiều nguồn lực được huy động cho quá trình chuyển đổi này, trong đó có thể nhận diện một số nguồn lực chính, như: thể chế, tài chính, hạ tầng, công nghệ và nhân lực. Tuy nhiên, theo nhận định của các chuyên gia, nhà khoa học, hiện nay việc tạo dựng hay tập hợp các nguồn lực này còn nhiều hạn chế khiến tiến trình chuyển đổi năng lượng xanh ở Việt Nam vẫn mang một “sức ì” lớn.

Đơn cử như về thể chế, mặc dù Đảng đã có Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/2/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đề ra nhiều định hướng lớn về chuyển dịch năng lượng và xác định nhóm nhiệm vụ giải pháp cần thể chế hóa trong thời gian tới, song việc thể chế hóa chủ trương này rất chậm.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Đức Hiển, Phó Bí thư Tỉnh ủy Cà Mau, nguyên Phó trưởng Ban kinh tế Trung ương cho biết, Nghị quyết 55 được ban hành vào tháng 2/2020, đến tháng 10/2020 Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 140/NQ-CP về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 55. Nghị quyết 140 đã đề ra 8 nhóm mục tiêu, 10 nhóm giải pháp, 39 Đề án và giao nhiệm vụ cho từng bộ, ngành, địa phương thực hiện.

Tuy nhiên, theo thống kê, trong số 39 Đề án đã được giao cho các Bộ, ngành, tính đến nay mới có 12 Đề án hoàn thành, nhưng hầu hết đều chậm từ 2-3 năm so với kế hoạch. 27 đề án, nhiệm vụ còn lại đều trong tình trạng đang triển khai hoặc chưa được triển khai thực hiện.

Tổ hợp điện năng lượng tái tạo của Tập đoàn Trung Nam đầu tư tại huyện Thuận Bắc (Ninh Thuận). (Ảnh: Công Thử)

Dẫn lời Tổng Bí thư Tô Lâm, thể chế vẫn là “nút thắt của nút thắt”, cản trở sự phát triển của đất nước; các cải cách sâu rộng là rất quan trọng để thúc đẩy đổi mới và thúc đẩy thay đổi, bà Ramla Khalidi, Trưởng Đại diện Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam cho rằng, trong bối cảnh nền kinh tế tuần hoàn, việc hợp lý hóa khuôn khổ quản trị và quy trình quản lý chính là chìa khóa.

“Điều này đòi hỏi những nỗ lực phối hợp giữa các bộ. Các thể chế hiệu quả và cấu trúc quản trị hợp lý có thể tăng cường sự hợp tác liên ngành, giảm rào cản quan liêu và tạo ra một môi trường thúc đẩy đổi mới – động lực thiết yếu cho nền kinh tế tuần hoàn”, bà Ramla Khalidi cho biết.

Trong chuyển đổi năng lượng xanh, nguồn lực về con người – lao động trong lĩnh vực năng lượng xanh đóng một vai trò quan trọng. Tuy vậy, cơ cấu lao động trong ngành năng lượng tái tạo ở Việt Nam chiếm đa số vẫn là nhóm lao động tay nghề thấp (tốt nghiệp cấp 2, cấp 3) hoặc không có tay nghề (tốt nghiệp tiểu học, không có trình độ học vấn).

Hậu quả là những kỹ sư được tuyển thiếu cả kiến thức lẫn kỹ năng cần thiết cho nhiều công đoạn cụ thể của ngành như: quá trình xây dựng nhà máy điện, đấu nối lưới điện, vận hành và giám sát hệ thống từ xa…

Nhân lực cho ngành năng lượng tái tạo ở Việt Nam vẫn còn mỏng và yếu. (Ảnh: Nguyễn Thanh)

Đánh giá của Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế cho thấy chương trình đào tạo tại các trường đại học, cao đẳng và trường nghề hiện nay ở Việt Nam chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu về kỹ năng chuyên môn trong lĩnh vực Năng lượng tái tạo. Mặc dù nhiều kỹ sư điện đã được đào tạo tại các cơ sở giáo dục ở Việt Nam, nhưng kiến thức chuyên môn về hệ thống năng lượng tái tạo nhìn chung vẫn còn nhiều hạn chế.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Tạ Đình Thi nhận định, để đảm bảo chuyển dịch năng lượng thành công, hiệu quả, vấn đề chuyển dịch việc làm xanh, tìm kiếm các cơ hội việc làm trong thị trường lao động liên quan đến năng lượng tái tạo, năng lượng mới là một nội dung quan trọng, cần phải chủ động có chiến lược, kế hoạch, để đảm bảo vừa khai thác, phát huy thế mạnh của nguồn nhân lực hiện có, vừa ứng dụng, phát huy các thành tựu tiên tiến của khoa học, công nghệ, các kỹ năng lao động mới liên quan đến chuyển dịch năng lượng.

Nhà máy Điện gió Bạc Liêu được xây dựng trên diện tích rộng trên 100ha, công suất 99MW, sản xuất khoảng 320 triệu kW/năm. (Nguồn: TTXVN)

Một nguồn lực khác cũng rất quan trọng trong chuyển đổi năng lượng xanh là tài chính xanh. Tuy nhiên, các doanh nghiệp đang gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận các nguồn tài chính xanh. Ông Lê Hoàng Lân – đại diện Vụ Tài chính, tiền tệ, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho biết, các dự án xanh hiện tại còn dàn trải, phân mảnh, chủ yếu được tổ chức theo từng bộ ngành, lĩnh vực, thiếu cơ chế hỗ trợ xuyên suốt cho các công nghệ xanh mới và đột phá. Bên cạnh đó, doanh nghiệp gặp khó khăn về vốn để có nguồn lực mở rộng sản xuất, từng bước trở thành doanh nghiệp xanh; nguồn vốn vay từ ngân hàng với lãi suất ưu đãi, hay từ quỹ đầu tư đổi mới sáng tạo vẫn rất khiêm tốn với nhu cầu của nhiều doanh nghiệp.

Để đối phó với những thách thức trên, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Thập – Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam cho rằng, Việt Nam cần có một chiến lược toàn diện và đồng bộ, như một Nghị quyết chuyên đề của Quốc hội về phát triển năng lượng, cho phép triển khai đồng thời các dự án trong quá trình hoàn thiện khung pháp lý. Đây là điều cần và đủ để quá trình hiện thực hóa các mục tiêu chuyển đổi năng lượng.