ASEAN chủ động trong biến động

Thuế quan của Tổng thống Donald Trump sẽ là một trong những biến số quan trọng đối với kinh tế ASEAN vốn phụ thuộc nhiều vào hàng hoá xuất khẩu sang thị trường Mỹ. (Nguồn: Reuters)

Đông Nam Á chào đón sự trở lại Nhà Trắng của Tổng thống Donald Trump với sự đan xen giữa kỳ vọng và lo ngại. ASEAN đóng vai trò trung tâm trong chiến lược của Washington tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, nhưng Trung Quốc – đối thủ hàng đầu của Mỹ đã tăng cường đáng kể sự hiện diện tại Đông Nam Á, đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng và sử dụng sức mạnh kinh tế để xây dựng quan hệ đối tác khu vực. Bởi vậy, ASEAN rất có thể cũng nằm trong tầm ngắm!

Thực dụng và thực tế

Người ta gọi chính sách thuế quan lên các đối tác thương mại của chính quyền Tổng thống Trump là “cú sốc lớn nhất trong chính sách thương mại toàn cầu” trong 50 năm qua. Bắc Kinh là một trong những đối tượng đầu tiên được liên tiếp nhắc tên, nhưng dường như Đông Nam Á chưa được đề cập nhiều.

Giới quan sát bình luận, các thành viên Đông Nam Á đang tạm được “hưởng bình yên” trước khi một điều gì đó rất có thể xảy ra, bởi thuế quan của ông Trump sẽ là một trong những biến số quan trọng đối với một nền kinh tế khu vực vốn phụ thuộc nhiều vào hàng hoá xuất khẩu sang thị trường Mỹ.

Trong nghiên cứu có tiêu đề ASEAN faces China Shock and Trump 2.0 (tạm dịch: ASEAN đối mặt với cú sốc Trung Quốc và Trump 2.0), nhà phân tích cao cấp Henry Storey thuộc Công ty tư vấn rủi ro chính trị Dragoman, có trụ sở tại Melbourne (Australia) nhận định, sự ám ảnh theo chủ nghĩa trọng thương của ông Trump về thâm hụt thương mại chắc chắn gây lo lắng ở ASEAN. Điều này không có gì đáng ngạc nhiên vì tất cả nền kinh tế lớn của ASEAN (trừ Singapore) đều có thặng dư thương mại lớn với Mỹ – một chỉ số mà Trumponomics coi là mất cân bằng cần phải được điều chỉnh.

Ông Muhammad Waffaa Kharisma, chuyên gia Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) ở Jakarta bình luận – một số quốc gia thành viên ASEAN có ý nghĩa quan trọng với Mỹ, nhưng ASEAN với tư cách là một thể chế vẫn là câu hỏi để ngỏ, đặc biệt trong bối cảnh sự nhiệt tình đối với các tổ chức đa phương của Nhà Trắng đã suy giảm.

Tuy nhiên, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio từng nhấn mạnh cách tiếp cận “thực dụng” và “thực tế” của Mỹ đối với ASEAN để củng cố mối quan hệ với khối. Khẳng định nhu cầu linh hoạt trong hợp tác với các quốc gia trong khu vực, tại phiên điều trần tại Quốc hội trước khi được bổ nhiệm (tháng 1/2025), ông Rubio làm rõ chiến lược ASEAN của Tổng thống Trump rằng Mỹ nên tránh gây sức ép buộc ASEAN phải chọn bên trong cạnh tranh giữa các cường quốc, điều này sẽ làm mất ổn định khu vực và làm xói mòn lòng tin.

Ông Rubio nhấn mạnh ưu tiên hợp tác kinh tế là nền tảng của quan hệ Mỹ – ASEAN, khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN trong việc giải quyết các thách thức khu vực, như các mối đe dọa an ninh, biến đổi khí hậu, các vấn đề nhân quyền và khủng hoảng y tế cộng đồng.

Nhắc tới việc Mỹ hiện là đối tác thương mại lớn thứ hai và là nhà đầu tư lớn nhất của ASEAN, Ngoại trưởng Mỹ Rubio cho rằng, trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Trump đã có sự chuyển dịch chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang các quốc gia khác và một số nước ASEAN được hưởng lợi từ điều đó. “Hiện có một số nước trong khu vực lo ngại các chính sách kinh tế hoặc chính sách khác mới của Mỹ nhưng điều đó cũng có thể mang lại cơ hội phát triển kinh tế thực sự cho một số quốc gia trong ASEAN”, ông Rubio nói.

Tự cường trong thế giới biến động

Theo giới quan sát, dù thời điểm hiện tại, Đông Nam Á chưa bị ảnh hưởng từ loạt hành động thương mại đầu tiên, nhưng với việc ông chủ Nhà Trắng tiếp tục đẩy mạnh chính sách thuế quan lên các đối thương mại, khả năng ASEAN bị vướng vào “vòng xoáy” này có thể rất gần. Ngoài ra, do tính liên kết giữa các nền kinh tế hiện nay, chính sách thuế quan của chính quyền Tổng thống Trump không chỉ làm xấu đi mối quan hệ thương mại Washington – Bắc Kinh mà còn có thể tác động mạnh mẽ đến các quốc gia ASEAN, vốn là đối tác của Trung Quốc, đặc biệt là những nước có thặng dư thương mại với Mỹ.

Bất chấp mọi tác động lan tỏa của cuộc cạnh tranh Mỹ – Trung Quốc, theo chuyên gia Henry Storey, thị trường lớn nhất thế giới vẫn mở, cho phép ASEAN trở thành một trong những đối tác xuất khẩu lớn nhất sang Mỹ. Ông Henry Storey tin tưởng, trước mối đe dọa thuế quan, từng thành viên ASEAN riêng lẻ có thể tận dụng tốt cơ hội kinh tế, bởi mỗi quốc gia đều có các lựa chọn chính sách riêng, bao gồm các biện pháp thương mại phòng thủ. Điều này sẽ đòi hỏi sự khéo léo và ngoại giao chủ động, cũng như quản lý thận trọng lợi ích cạnh tranh trong nước.

Nhưng nếu “đi cùng nhau”, trong bối cảnh những căng thẳng địa chính trị có thể làm thay đổi dòng chảy thương mại, nhà nghiên cứu cao cấp Veeramalla Anjaiah của Trung tâm nghiên cứu Đông Nam Á (CSEAS) cho rằng, ASEAN cần có chiến lược ứng phó khéo léo và hiệu quả.

Đối mặt áp lực ngày càng gia tăng từ bên ngoài, thành công của ASEAN phụ thuộc vào khả năng duy trì sự gắn kết, cũng như sự thống nhất giữa các thành viên trong việc theo đuổi lợi ích chung. Theo ông Anjaiah, ASEAN nên tiếp tục cam kết thực hiện các hiệp định thương mại tự do với các cường quốc, đồng thời đa dạng hóa đối tác thương mại, nhằm giảm thiểu rủi ro từ căng thẳng địa chính trị và tăng cường sự ổn định kinh tế.

Với Washington, cùng với nỗ lực để cân bằng quan hệ thương mại, chẳng hạn như giảm thặng dư thương mại, tăng nhập khẩu hàng hóa, dịch vụ từ Mỹ. Hợp tác nội khối cũng là yếu tố quan trọng được đánh giá có thể đưa ASEAN trở nên tự cường hơn và giảm sự phụ thuộc vào các đối tác bên ngoài. Chuyên gia Anjaiah gợi ý, việc đầu tư trong khối vào cơ sở hạ tầng, logistics và các công nghệ mới, như trí tuệ nhân tạo, tự động hóa… sẽ giúp ASEAN tăng cường sức cạnh tranh và thu hút đầu tư quốc tế. Đồng thời, bằng sự vươn lên mạnh mẽ, ASEAN sẽ tự nâng tầm vị thế trong vai trò đóng góp thúc đẩy hòa bình, ổn định và thịnh vượng toàn cầu.

ASEAN vốn được đánh giá là nơi tập trung sự cạnh tranh của các siêu cường, vì tiềm năng to lớn, vị trí địa chiến lược đắc địa và sức nặng kinh tế tập thể. Với những lợi thế riêng, đồng thời từ những giải pháp phù hợp “Xây dựng ASEAN đoàn kết, bao trùm và tự cường trong một thế giới biến động” – như chủ đề Diễn đàn Tương lai ASEAN lần thứ hai tại Hà Nội (từ ngày 25-26/2), kỳ vọng sẽ giúp khu vực duy trì sự ổn định và tiếp tục các bước phát triển bền vững.